Przejdź do zawartości

Kerygmat

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piotr Apostoł jako „herold-głosiciel” w wyobrażeniu Masolina da Panicale (Kaplica Brancaccich, XV w.)

Kerygmat[1][2][3][4] (z gr. κήρυγμα [kḗrygma] – ogłoszenie, proklamacja[5][6], κηρύσσειν [kēryssein] – głosić, przepowiadać, obwieszczać przez publicznego posłańca, pełnienie funkcji herolda[7][6]) – w teologii chrześcijańskiej głoszenie Słowa Bożego[8][9], a w ujęciu biblijno-teologicznym pojęcie określa publiczne i uroczyste ogłaszanie dzieła zbawienia przez Boga i objawienia go w ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Chrystusie[10][11]. Proklamacja jest połączona z wezwaniem do nawrócenia i chrztu[8]. W sensie szerszym termin „kerygmat” określa treść głoszenia, zaś równocześnie, jak również – w sensie ścisłym – czynność publicznego, uroczystego głoszenia[5][10][8][12].

Etymologia i rodzina wyrazów

[edytuj | edytuj kod]

Termin kerygmat wywodzi się od greckich słów: κήρυγμα [kḗrygma], oznaczającego „ogłoszenie”, „proklamacja”[5][6][9] oraz κηρύσσειν [kēryssein] – „głosić”, „przepowiadać”, „obwieszczać przez publicznego posłańca”, „pełnienie funkcji herolda”[7][6][9]. W literaturze greckiej częściej można było spotkać formę κῆρυξ [keryks] – „herold” „ten, który obwieszcza”, natomiast w języku biblijnym, a szczególnie nowotestamentowym, najczęściej pojawiała się forma kēryssein. Podstawę słowotwórczą terminu stanowi rdzeń keryk-[13]. Związek terminu zarówno z greckim czasownikiem, jak i rzeczownikiem sprawia, że kerygmat określa zarówno treść oraz czynność głoszenia, jak i pełnienie funkcji herolda, publicznego posłańca, ogłaszanie, przepowiadanie. Głoszenie, ogłaszanie czy też przepowiadanie Słowa Bożego określane jest biblijnie „kerygmą”, zaś treść przepowiadania „kerygmatem”[13], ale współczesna egzegeza określa terminem „kerygmat” równocześnie treść, jak również czynność głoszenia[5][10][8][12].

Kḗrygma

[edytuj | edytuj kod]

Poza dwoma wzmiankami do osoby proroka Jonasza (Mt 12,41; Łk 11,32) rzeczownik kḗrygma nie występuje w ewangeliach kanonicznych, jeden raz obecny jest w Dziejach Apostolskich (Dz 10, 42). W listach św. Pawła użyty został sześciokrotnie: w informacji o głoszeniu nowiny o Jezusie (Tt 1,3) i zmartwychwstaniu (1 Kor 15,14), a także o „mocy Bożej”, jaka towarzyszyła owemu głoszeniu (1 Kor 1,21; 2, 4; 2Tm 4,17)[14]. U Hipolita Rzymskiego znaczenie rzeczownika kḗrygma zostało rozszerzone o znaczenia: wyrok, ogłoszenie, proklamacja, zaś Orygenes nadawał terminowi znaczenie głoszenia kazania, głoszenia Ewangelii. Klemens Aleksandryjski określał tak radosne okrzyki, aplauz, oklaski, brawa, jednak w literaturze patrystycznej termin ten najczęściej był używany dla określenia treści apostolskiego przekazu[15].

Kēryssein

[edytuj | edytuj kod]

W Nowym Testamencie czasownik kēryssein występuje najczęściej w ewangeliach synoptycznych, a także w Listach św. Pawła. Słowo to jest tam używane na określenie czynności przepowiadania Dobrej Nowiny przez apostołów i uczniów[14] – nie w znaczeniu zapowiadania czegoś co ma się wydarzyć, ale jako ogłoszenie, obwieszczenie tego, co zapowiadały wcześniej proroctwa Starego Testamentu[16]. W całym Nowym Testamencie zostało użyte 60 razy[17]. Z kolei w Septuagincie termin kēryssein został użyty tylko 34-krotnie i służył oddaniu znaczenia sześciu hebrajskich słów, wśród nich określenia opisującego działalność herolda (Rdz 41,43; Est 6,9.11; Dn 3,4; 5,29; 2 Krn 24,9; 2 Krl 10,20)[16][18].

Keryks

[edytuj | edytuj kod]

Rzeczownik keryks występuje w Nowym Testamencie tylko trzy razy[19][17] (1 Tm 2,7; 2 Tm 1,11; 2 P 2,5). W 1. Liście do Tymoteusza Paweł określa siebie jako „głosiciel i apostoł” (κῆρυξ καὶ ἀπόστολος) oraz „nauczyciel narodów” (διδάσκαλος ἐθνῶν). Autor wskazuje więc na swoją funkcję (herold), fakt posłania do wykonywania funkcji (apostoł) oraz kompetencje, co łączy funkcję z istotą przekazu[19]. W 2. Liście do Tymoteusza Paweł określa siebie jako herolda-głosiciela (keryksa), którego zadaniem jest głoszenie Ewangelii. Z kolei 2. List Piotra wspomina o Noem, który jako „herold sprawiedliwości” (Νῶε δικαιοσύνης κήρυκα) został uratowany przez Boga. Autor listu wskazuje, że keryksem jest osoba, która realizuje zasady moralne oraz je głosi[20].

Klemens Rzymski, biskup Rzymu w końcu I wieku, w liście do gminy chrześcijańskiej w Koryncie napisał: „Paweł (...) stał się heroldem Pana na Wschodzie i na Zachodzie, pozyskał też za swoją wierność szlachetną sławę”. Termin keryks był przez Klemensa I i Bazylego Wielkiego odnoszony także do postaci Jana Chrzciciela. Klemens używał tego terminu szerzej – w odniesieniu do proroków w Starym i Apostołów w Nowym Testamencie[20].

W pierwotnym Kościele „głoszenie” było otaczane szczególną troską. Świadczy o tym 32-krotne użycie w Nowym Testamencie czasowników: εὐαγγελίζω [euangelízō] oznaczającego „ogłaszać Dobrą Nowinę”, „ewangelizować”[17][21] oraz μαρτυρέω [martyreō] określającego „świadczenie”, „bycie świadkiem” (Jezusa)[17][22].

Termin „kerygmat” w języku polskim

[edytuj | edytuj kod]

Polskojęzyczny termin „kerygmat” został zapożyczony z greki. Występuje w niej jako rzeczownik rodzaju nijakiego „należący do spółgłoskowej deklinacji trzeciej o temacie zakończonym na dentalne -t, które zgodnie z fonetycznymi prawami w języku greckim w mianowniku liczby pojedynczej odpadło”[4]. W polskiej formie owo -t na końcu słowa (pochodzące z dopełniacza) zachowało się, na tej samej zasadzie jak greckie δόγμα, -ατος zostało w języku polskim zapożyczone – za pośrednictwem łaciny – w formie „dogmat”[4].

Termin nie jest w języku polskim zakorzeniony. Starsze i historyczne słowniki języka polskiego go nie wymieniają[4]. Nie występuje także w „Encyklopedii kościelnej” ks. Michała Nowodworskiego z końca XIX wieku[23]. W „Słowniku kościelnym łacińsko-polskim” (1948) Władysława A. Jougana[24] wymieniony został – jako zapożyczony z greki – termin kerygma, (-atis). Słownik wskazywał na dwa znaczenia: okrzyk, rozkaz oraz ogłoszenie, kazanie[4]. W 1954 Władysław Miziołek opublikował pracę „Egzystencjonalne rozumienie kerygmatu chrześcijańskiego u R. Bultmanna a dogmat”[25]. Szersze wyjaśnienie używanego w literaturze patrystycznej terminu „kerygmat” we współczesnym polskojęzycznym piśmiennictwie można odnaleźć w publikacji Franciszka Drączkowskiego „Kerygmat pisemny w teorii i praktyce Klemensa Aleksandryjskiego” z 1979[26]. W 1987 Stanisław Urbańczyk zauważał, że – w konsekwencji przemian posoborowych – zawarte w tytule jego publikacji, zapożyczone z greki terminy („Charyzmat, kerygmat i homilia”) zaczęły częściej zajmować miejsce używanych wcześniej przez Kościół katolicki polskie określenia: dar Ducha świętego, nauczanie i kazanie[27].

Eksplikacja terminu

[edytuj | edytuj kod]

Kerygmat stanowi w teologii chrześcijańskiej podstawę orędzia ewangelicznego i odwołuje się szczególnie do opisywanego w Nowym Testamencie przepowiadania Dobrej Nowiny przez apostołów. Przesłanie owego ogłaszania dotyczyło osoby Jezusa Chrystusa, który był posłany przez Boga, głosił przyjście Królestwa Bożego, w nim wypełniały się proroctwa zawarte w Starym Testamencie, a On umarł, został pogrzebany i zmartwychwstał, po czym został wyniesiony na prawicę Boga w Niebie[28]. Proklamacja jest połączona z wezwaniem do nawrócenia i chrztu[29][30]. W sensie szerszym termin „kerygmat” określa treść głoszenia, zaś równocześnie, jak również – w sensie ścisłym – czynność publicznego, uroczystego głoszenia[5][10][8][12].

Kerygmat w Biblii i pismach patrystycznych

[edytuj | edytuj kod]

Kerygmat Jezusa

[edytuj | edytuj kod]

Rozgłaszanie „Dobrej Nowiny o Miłości Bożej” miało wzór i początek w kerygmacie Jezusa[16], który głosił przesłanie o królewskim panowaniu Boga (Βασιλεία τοῦ Θεοῦ [basileia tou theou])[31]. Fraza „Królestwo Boże” pojawia się w Nowym Testamencie 122 razy, w tym 99-krotnie we wszystkich trzech ewangeliach synoptycznych, a 90 w wypowiedziach Jezusa[32], który po raz pierwszy, wysyłając uczniów w pierwszą podróż misyjną (Mt 10, 1–16), nakazuje, by głosili/wykrzyczeli [Krissete!] kerygmat (πορευόμενοι δὲ κηρύσσετε λέγοντες ὅτι Ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Mt 10,7)) – w tłumaczeniu BT: „Idźcie i głoście: Bliskie już jest królestwo niebieskie”. W innych opisach ewangelicznych znalazły się frazy mówiące o tym, że Jezus „chodził po Galilei, głosząc (kēryssōn) Ewangelię Bożą”(Mk 1, 14)[16].

Kościół apostolski

[edytuj | edytuj kod]

Apostołowie zaczęli głosić kerygmat już w dniu święta Pięćdziesiątnicy, podczas którego, zgodnie z biblijnym przekazem, nastąpiło zesłanie na nich Ducha Świętego. Byli świadkami Paschy Chrystusa, mówili o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa jako o wydarzeniu zbawczym. Do najważniejszych przykładów kerygmatu w Dziejach Apostolskich należała przemowa Piotra w dniu Pięćdziesiątnicy, czyli bezpośrednio po zesłaniu Ducha Świętego (Dz 2, 14–36) – w której mówca głosił, że proroctwo Dawida wypełniło się w zmartwychwstaniu Chrystusa i stawiał za świadków pozostałych apostołów („My wszyscy jesteśmy tego świadkami” (Dz 2, 32)) – oraz mowa, jaką do Żydów i Greków wygłosił w Antiochii Pizydyjskiej Paweł z Tarsu (Dz 13, 16–41), jak też przemowa z okazji chrztu pogańskiego setnika Korneliusza[33].

Autorzy komentarzy do księgi Dziejów Apostolskich Biblii Jerozolimskiej wyjaśniali, że treść pierwotnego, apostolskiego kerygmatu została w Biblii przedstawiona w pięciu mowach Piotra[a] oraz jednej mowie Pawła z Tarsu[b]. Główną część tego kerygmatu stanowi wyrażenie poświadczenia o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa, a także o jego wywyższeniu. Ta część była uzupełniana relacją o zapowiadanym przez Jana Chrzciciela posłannictwie Chrystusa, które było przygotowywane nauczaniem i cudami, a znalazło dopełnienie w zmartwychwstaniu i i zesłaniu na uczniów Ducha świętego. Zwieńczeniem były odniesienia do proroctw ze Starego Testamentu, zapowiedź czasów mesjańskich oraz wezwania (zarówno Żydów, jak i pogan) do nawrócenia[34].

Jak wskazał Raniero Cantalamessa, głoszenie kerygmatu przez apostołów było nierozdzielnie związane z celebracją Wielkanocy-Paschy chrześcijańskiej oraz Eucharystii, będących pamiątką śmierci Pana (por. 1 Kor 11,26). Najwcześniejsza wzmianka o tej własnej passze chrześcijan pochodzi z 1 Listu do Koryntian. Około 20 lat od wydarzeń historycznych Paweł mówił o tym, że Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha (1 Kor 5,7). Apostołowie przepowiadali, że to, co zapowiadała Pascha żydowska, spełniło się w Jezusie, w Jego przejściu ze śmierci do życia. Było to najwyższe spełnienie doświadczenia związanego z Wyjściem[35].

Kiedy po Pięćdziesiątnicy zaczęły się formować pierwsze opowiadania na temat tego, co „wydarzyło się w Jerozolimie”, a co następnie było również przepowiadane ustnie, wtedy dla wszystkich chrześcijan stało się rzeczą jasną, że to, czego w swym świętowaniu Paschy Żydzi oczekiwali, czyli nowego Wyjścia, nowego i ostatecznego zbawienia dokonanego przez Mesjasza, zostało zrealizowane przez Jezusa z Nazaretu[36].

Według Cantalamessy w okresie pomiędzy zredagowaniem Ewangelii synoptycznych i Ewangelii Jana można dostrzec proces rozwoju i dojrzewania kerygmatu. Tym, co stymulowało ten proces, było nauczanie obiecanego przez Jezusa Ducha Świętego oraz doświadczenie życia liturgicznego wspólnot Kościoła[35].

Ojcowie Kościoła

[edytuj | edytuj kod]

Klemens Aleksandryjski w swoim dziele „Kobierce”(inne języki) wprowadzał i realizował formę kerygmatu pisemnego[37][26], a w swojej „Historii kościelnej” kontynuował ją Euzebiusz z Cezarei[38]. Dla Grzegorza z Nazjanzu głoszeniem kerygmatu mogło być także żmudne, cierpliwe przepisywanie świętych ksiąg[39].

W pismach patrystycznych termin kḗrygma był używany zarówno dla[40]:

  1. określenia treści:
    „treści apostolskiego przekazu” (szeroko używany) – w takim znaczeniu występuje w apokryficznym Pasterzu Hermasa, w pismach Grzegorza z Nyssy („Oratio catechetica”), Hipolita Rzymskiego („Refutatio omnium haeresium sive philos ophumena”), Orygenesa („Commentatorii in Joannem”) i Epifaniusza z Salaminy („Panarion”);
    „apostolskiej tradycji wiary” – u Klemensa Aleksandryjskiego (wspomniane już „Kobierce”), Ireneusza z Lyonu („Adversus haereses”), Orygenesa („De principiis”), Euzebiusza z Cezarei (wspomniana „Historia Ecclesiastica”) oraz u Grzegorza z Nyssy („Contra Eunomium”);
    „treści wszelkiego przepowiadania”, „materii”, „doktryny” – w tych znaczeniach u: Metodego z Olimpu („Symposium seu convivium virginum”) i Grzegorza z Nazjanzu („Carminum libri duo”);
  2. określenia czynności:
    „wyroku”, „ogłoszenia”, „proklamacji” – u Euzebiusza z Cezarei („De ecclesiastica theologia”) oraz u Hipolita Rzymskiego („Refutatio omnium haeresium sive philosophumena”);
    „głoszenia Ewangelii” (lub kazania) – między innymi u Metodego z Olimpu („De resurrectione mortuorum”) i Orygenensa („Commentarii in Joannem”);
    „oklasków”, „radosnych okrzyków”, „braw” – u Klemensa Aleksandryjskiego w znaczeniu triumfalnych okrzyków (kerýgmaton) anielskich.

Ojcowie Kościoła wyróżniali także „kerygmat czynu”, którym mogło być zarówno proste życie zgodne z wiarą chrześcijańską, jak i męczeństwo czy życie monastyczne. Z tego powodu mnichów nazywano często „milczącymi keryksami”, a Grzegorz z Nazjanzu formę rozgłaszania wiary widział także w męczeństwie[39].

Nowożytność

[edytuj | edytuj kod]

Katecheza kerygmatyczna i teologia kerygmatyczna

[edytuj | edytuj kod]

Praktyka katechezy kerygmatycznej jako głoszenia wtajemniczającego w wiarę została zapomniana wraz z zanikiem katechumenatu w VIII i IX wieku. W jej miejsce pojawiła się praktyka uczenia dzieci w domach „katechizmu”. Mówił o tym Tomasz z Akwinu w swej Sumie teologicznej (STh III q71 a1). Z czasem, zwłaszcza w wyniku rozwoju sztuki drukarskiej w XV wieku, pojawiły się podręczniki, spisane zbiory prawd wiary w formie książkowej[41]. Mimo akcentowania przez reformację w XVI wieku wagi głoszonego przekazu o zbawieniu w gronie protestantów i katolików mnożyły się podręczniki zwane katechizmami (np. Katechizm Rzymski o charakterze kontrreformacyjnym czy Mały katechizm Marcina Lutra)[28]. Naturalistyczne i moralizatorskie ujęcie katechezy z czasów oświecenia spowodowało powstanie na przełomie XVIII i XIX wieku w gronie pastoralistów obszarów języka niemieckiego związanych ze szkołą tybińską (Johann Michael Sailer, Bernhard Overberg, Johann Baptist Hirscher) idei przywrócenia katechezie jej pierwotnego, biblijnego ujęcia. W konsekwencji rozwijała się katecheza kerygmatyczna, której podstawę stanowiło Objawienie Boże. W stosunkowo krótkim czasie nurt ten został osłabiony przez odnawiającą się scholastykę, ale ożywający przed wojną światową ruch biblijny i liturgiczny pozwolił na powrót idei katechezy kerygmatycznej z początku XIX wieku, a także do głoszenia apostolskiego[42]. Teologia kerygmatyczna zyskała ożywienie w 1892 r. wraz z publikacją dzieła niemieckiego teologa Martina Kählera („Der sogenannte historische Jesus und der geschichtliche, biblische Christus”)[43], w którym autor skonfrontował historyczny relatywizm z apostolskim nauczaniem: »Prawdziwy Chrystus to Chrystus proklamowany, a proklamowany Chrystus to Chrystus wiary«[44]. Po I wojnie światowej w Niemczech i Szwajcarii rozwijała się teologia dialektyczna, nurt teologii protestanckiej, w łonie którego krytyce podlegał historyzm i psychologizm teologii liberalnej[45][46].

Kolejnymi dwoma istotnymi impulsami były: encyklika „Divino afflante Spiritu” papieża Piusa XII, która otwierała pole do rozwoju egzegezy i katechezy, oraz publikacja w 1936 roku książki Josefa Andreasa Jungmanna „Die Frohbotschaft und unsere Glaubensverkündigung”, w której autor postulował postawienie treści wyżej niż metody w katechezie[42].

W 1938 roku Karl Barth, jeden z najpłodniejszych teologów protestanckich XX w.[47], wydał niewielką książkę „Ewangelia i kształcenie”[48], w której dowodził, iż źródła pedagogiki chrześcijańskiej nie mogą stanowić teorie pedagogiczne, ale przekaz biblijny[47]. W sposób typowy dla tradycji protestanckiej Barth radykalnie rozdzielił religię i wiarę[49]. Po II wojnie światowej uznanie zdobywała nowa koncepcja edukacji religijnej zwana „nauczaniem ewangelickim” (lub „instruktarzem ewangelickim”), wpisującym się w nurt tradycji kerygmatycznej[47]. W latach 50. XX wieku niemiecka szkoła teologów protestanckich rozwijała się w kierunku teorii kształcenia opartej na hermeneutyce egzystencjalnej. Należący do znaczących reprezentantów tego nurtu Rudolf Bultmann, jeden z najbardziej wpływowych teologów ewangelickich XX wieku[50], był twórcą idei egzystencjalnego rozumienia kerygmatu chrześcijańskiego[25]. Wraz z Barthem byli filarami protestanckiej teologii kerygmatycznej XX wieku[51][25].

Kerygmat w nauczaniu kościołów chrześcijańskich

[edytuj | edytuj kod]

Kerygmat był i jest wspólnym nauczaniem chrześcijaństwa Wschodu i Zachodu[52]. Kościół katolicki odnotowuje potrzebę „głoszenia i świadczenia” w licznych dokumentach soboru watykańskiego II[53]: w „Dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus”[54] (3,5), w „Dekrecie o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes divinitus”[55] (13) i „Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes”[56] (44), a także w Adhortacji apostolskiej Pawła VI „O ewangelizacji w świecie współczesnym Evangelii nuntiandi”[57] (3, 4, 26, 29, 63)[8]. Według papieża Franciszka kerygmat wyraża się w słowach: „Jezus Chrystus cię kocha, dał swoje życie, aby cię zbawić, a teraz jest żywy u twego boku codziennie, aby cię oświecić, umocnić i wyzwolić” (Adhortacja apostolska „Evangelii Gaudium”, 164)[58][59].

Kerygmatowi poświęca wiele uwagi Cerkiew prawosławna[60][61] i widzi w nim „zestaw pierwszych i zasadniczych – wspólnych – prawd chrześcijańskich” o Trójcy Świętej[52], a samo jego głoszenie zostało przekazane następcom apostołów, jako kontynuacja ich misji[61]. Paul Evdokimov, jeden z najważniejszych XX-wiecznych rosyjskich prawosławnych teologów, uważał, że – obok wsłuchiwania się w głos świętych i ich doświadczenie Boga – kerygmat jest oczywistym, kluczowym elementem doktrynalnym teologii[62].

Świadkowie Jehowy dla oddania greckiego słowa kérygma przyjmują termin „głoszenie”, „ogłaszanie” i – zgodnie ze swoją doktryną – odnoszą go do ogłaszania lub do publicznego obwieszczania „Królestwa Bożego”[63].

„Interpretacja kerygmatyczna” w literaturoznawstwie

[edytuj | edytuj kod]

Sakralny wymiar literatury pięknej był przedmiotem badań wielu naukowców[64][65][66]. Pod koniec lat 60. XX w. francuski filozof i egzegeta biblijny Paul Ricœur próbował znaleźć metodę na przełamanie „konfliktu interpretacji” między fenomenologią sacrum, a egzegezą kerygmatyczną[67] („Le Conflit des interprétations. Essais d’herméneutique” (Paryż, 1969)[68]). W Polsce ograniczenia metodologii strukturalnej diagnozował z perspektywy hermeneutycznej Ryszard Przybylski, historyk literatury polskiej, profesor Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk („Współczesny humanista wobec antropologii chrześcijańskiej” („Znak”, 1980))[69][70]. Na przełomie lat 70. i 80. XX w. filolog Marian Maciejewski z Katedry Literatury Oświecenia i Romantyzmu KUL zainicjował metodę interpretacji kerygmatycznej literatury[71]. Przedstawił ją w 1991 w publikacji („«ażeby ciało powróciło w słowo». Próba kerygmatycznej interpretacji literatury”) poświęconej poezji Mickiewicza, Słowackiego, Norwida i Malczewskiego oraz gawędzie romantycznej[72]. Maciejewski twierdził, że „...kerygmat obwieszczający zbawienie w Jezusie ukrzyżowanym, zmartwychwstałym i udzielającym za darmo swego ducha jako odpowiedzi Boga miłości na najgłębsze, destrukcyjne problemy egzystencjalne człowieka, na jego przekleństwo spowodowane uczestnictwem w zabójstwie Pana Chwały, jest owym kamieniem probierczym o jasno rozróżnialnych składnikach doktrynalnych zdolnych oświetlić każdy wymiar kondycji ludzkiej”, a oparcie na nim porównawczych badań literaturoznawczych daje możliwość uchwycenia „istotnie chrześcijańskiego wymiaru tekstu, oddzielając wyraźnie to, co tylko «religijne», od tego, co chrześcijańskie, uchylając «mgławicową» identyfikację religiologiczną”[72]. Metoda bywa przez badaczy nazywana także krytyką kerygmatyczną lub hermeneutyką kerygmatyczną[73]. Literaturoznawcy komentowali, że „dzięki maksymalnie pełnej interpretacji (w aspekcie poetyki historycznej) oraz zaangażowanej postawie czytelnika utworu (w aspekcie aksjologii) sztuka ujawnia osobowy, tożsamościowy kontekst macierzysty”[74]. Wojciech Gutowski, profesor historii literatury polskiej, podejmując próbę klasyfikacji systematyzującej, zaliczył krytykę kerygmatyczną do postaw w obrębie hermeneutyki wyznaniowej[69][75].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Dz 2,14-39; 3,12-26; 4,9-12; 5,29-32 i 10,34-43[34].
  2. ↑ Dz 13,16-41[34].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ kerygmat, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-06-10].
  2. ↑ (red.) Tadeusz Gadacz, Bogusław Milerski: Religia: encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 520. ISBN 83-01-13414-3.
  3. ↑ sjp.pwn.pl: Kerygmat. [w:] Wielki słownik ortograficzny [on-line]. Encyklopedia PWN (internetowa). [dostęp 2018-06-10]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Jadwiga Waniakowa. Kerygmat – czyli o modzie w kościelnej odmianie języka. „Socjolingwistyka”. XXIX, s. 219–226, 2015. Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk. DOI: 10.17651/SOCJOLING.29.13. ISSN 0208-6808. (pol.). 
  5. ↑ a b c d e Józef Homerski: Kerygmat, [w: Katolicyzm A-Z; (red.) ks. Zbigniew Pawlak]. Łódź: 1989, s. 208. ISBN 83-7015-351-8.
  6. ↑ a b c d James Strong: 2782. kérugma (Konkordancja Stronga). [dostęp 2017-05-15]. (ang.).
  7. ↑ a b Alfred Cholewiński: ABC Chrześcijaństwa. Kraków: WAM, 2004, s. 176. ISBN 978-83-277-0034-6.
  8. ↑ a b c d e f Piotr Tomasz Goliszek: Tradycyjny kerygmat chrześcijański [w: „Kerygmat dla nowej Europy”]. Lublin: Gaudium, 2004, s. 476. ISBN 83-88615-82-3.
  9. ↑ a b c Grzegorz Jaśkiewicz: Keryks – kerygma w mowach Grzegorza z Nazjanzu. Siedlce: 2003, s. 224. ISBN 978-83-918535-5-9.
  10. ↑ a b c d Józef Kudasiewicz, Andrzej Zuberbier: „Kerygmat” [w: Słownik teologiczny; red. A. Zuberbier]. Katowice: Księgarnia Św. Jacka, 1989, s. 246–247. ISBN 83-7030-015-4.
  11. ↑ kerygma. [w:] The Merriam-Webster Dictionary [on-line]. Merriam-Webster, Incorporated. [dostęp 2017-05-19]. (ang.).
  12. ↑ a b c Antoni Paciorek: Encyklopedia katolicka, tom VIII. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2000, s. 1360. ISBN 83-87703-87-7.
  13. ↑ a b Goliszek 2004 ↓, s. 139.
  14. ↑ a b Bolesław Pylak: Teologia kerygmatyczna, [w: Dogmatyka katolicka, red. Wincenty Granat]. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1964, s. (tom wstępny) 180.
  15. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 163–164.
  16. ↑ a b c d Piotr Spyra. Kerygmat Jezusa – Dobra Nowina o człowieku i dla człowieka. „Rocznik Teologii Katolickiej”. XIII (1), s. 221–240, 2014. Kuria Diecezjalna Białystok. ISSN 1644-8855. (pol.). 
  17. ↑ a b c d Jan Krzysztof Miczyński. Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła. „Roczniki Teologii Duchowości”. 2 (57), s. 41–49, 2010. Towarzystwo Naukowe KUL oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. ISSN 2081-6146. (pol.). 
  18. ↑ Ryszard Rubinkiewicz: Nowotestamentalna idea przepowiadania, [w: Królestwo Boże jest wśród was. Wybrane zagadnienia z teologii biblijnej]. Lublin: 159, s. 2010. ISBN 978-83-7702-026-5.
  19. ↑ a b Edward Szymanek: Wykład Pisma Świętego Nowego Testamentu. Poznań: 1990, s. 411. ISBN 83-7014-134-X.
  20. ↑ a b Grzegorz Jaśkiewicz. „Keryks” w klasycznej literaturze przedchrześcijańskiej i patrystycznej (w: KERYGMAT – INFORMACJA I INICJACJA NOWOŚĆ EWANGELII A CIEKAWOŚĆ NOWOŚCI MATERIAŁY Z sympozjum organizowanego pod patronatem Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski). „Anamnesis”. 24, 2000. Komisja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski. (pol.). 
  21. ↑ James Strong: 2097. euaggelizó (Konkordancja Stronga). [dostęp 2017-05-15]. (ang.).
  22. ↑ James Strong: 3140. martureó (Konkordancja Stronga). [dostęp 2017-05-15]. (ang.).
  23. ↑ Michał Nowodworski: Encyklopedja kościelna podług Teologicznej Encyklopedji Wetzera i Weltego z licznymi jej dopełnieniami. Warszawa, Płock: Czerwiński i Spółka, K. Miecznikowski, 1873-1910, s. IV-VIII.
  24. ↑ (Władysław) Alojzy Jougan: Słownik kościelny łacińsko-polski / wedle tekstu kilku słowników a przeważnie Alberta Sleumera. Przemyśl: Michalineum, 1948, s. 576.
  25. ↑ a b c Władysław Miziołek. Egzystencjonalne rozumienie kerygmatu chrześcijańskiego u R. Bultmanna a dogmat. „Collectanea Theologica”. 25 (1–2), s. 103–125, 1954. (pol.). 
  26. ↑ a b Franciszek Drączkowski. Kerygmat pisemny w teorii i praktyce Klemensa Aleksandryjskiego. „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne (Teologia Pastoralna)”. 26 (6), s. 20–43, 1979. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. (pol.). 
  27. ↑ Stanisław Urbańczyk. Charyzmat, kerygmat i homilia. „Język Polski”. LXVII, s. 299–300, 1987. Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego. ISSN 0021-6941. (pol.). 
  28. ↑ a b kerygma and catechesis, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  29. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 169.
  30. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 223.
  31. ↑ Joachim Gnilka: Jezus z Nazaretu: orędzie i dzieje. Kraków: Znak, 1997, s. 108. ISBN 978-83-7006-431-0.
  32. ↑ Joseph Ratzinger – Benedykt XVI: Jezus z Nazaretu. Część 1. Od chrztu w Jordanie do Przemienienia. Kraków: 2007, s. 52.
  33. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 160.
  34. ↑ a b c Dzieje Apostolskie (przypis w. 2,22). W: Biblia Jerozolimska. (komentarze i marginalia na podstawie wyd. La Bible de Jérusalem z 1996). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2006, s. 1518. ISBN 83-7014-519-1.
  35. ↑ a b Raniero Cantalamessa: Pascha naszego zbawienia. Tradycje paschalne Biblii oraz pierwotnego Kościoła. Mieczysław Brzezinka SAC (przekład). Kraków: Wydawnictwo M, 1998, s. 65–100.
  36. ↑ Kazimierz Juszko: Żydowskie źródła liturgii Kościoła. m.katolik.pl. [dostęp 2024-09-08]. (pol.).
  37. ↑ Franciszek Drączkowski: Idea kerygmatu pisemnego w przekazach patrystycznych, [w: Ewangelizacja w epoce patrystycznej, red. F. Drączkowski, J. Pałucki]. Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 1994, s. 10–11. ISBN 83-85684-34-4.
  38. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 164–165.
  39. ↑ a b Goliszek 2004 ↓, s. 165.
  40. ↑ Franciszek Drączkowski. Kerygmant pisemny w nauce Ojców Kościoła. „„JAK PRZEKAZYWAĆ WIARĘ DZISIAJ?” kerygmat – katecheza – homilia – dialog wiary – mystagogia materiały z Sympozjum (Sandomierz 21-22.09.1998 r.)”, s. 1–10, 1998. Komisja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski. (pol.). 
  41. ↑ Jacques Auginet: Catechesis – A. Historical Review. W: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, C. Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 263–265.
  42. ↑ a b Renata Bugajska. Koncepcja katechezy kerygmatycznej. „Kieleckie Studia Teologiczne”. 1–2, s. 233–253, 2002. ISSN 1730-072X. (pol.). 
  43. ↑ Martin Kähler: Der sogenannte historische Jesus und der geschichtliche, biblische Christus. Lipsk: A. Deichert, 1892, s. 58.
  44. ↑ James Ian Hamilton McDonald: Kerygma and Didache: The articulation and structure of the earliest Christian message. Cambridge: Cambridge University Press, 1980, s. 247, seria: SNTS Monograph Series.
  45. ↑ Karol Karski: Teologia dialektyczna. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 9. Warszawa: 2003, s. 269. ISBN 83-01-14053-4.
  46. ↑ Ireneusz Piekarski: Interpretacja kerygmatyczna, a tradycje i perspektywy badań literackich [w: Interpretacja kerygmatyczna. Doświadczenia, re-wizje, perspektywy]. Lublin: 2014, s. 21–45.
  47. ↑ a b c Bogusław Milerski. Myśl dialogiczna w tradycji protestanckiej. „Pedagogia Christiana”. 1 (25), s. 56–83, 2010. ISSN 1505-6872. (pol.). 
  48. ↑ Karl Barth: Evangelium und Bildung. Zürich: Evangelischer Verlag, 1947 (wydanie 2), s. 22. ISBN 978-3-290-17002-8.
  49. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 30.
  50. ↑ M. Czajkowski: W Biblii chodzi o człowieka [w: J. Majewski, J. Makowski (Red.), Leksykon wielkich teologów XX/XXI wieku]. Warszawa: 2003, s. 41–46. ISBN 978-83-88032-55-4.
  51. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 21.
  52. ↑ a b Ignacy Kosmana. Homilia prawosławna, jej charakter i oryginalność (na podstawie „Homilii” św. Mikołaja Serbskiego). „Roczniki Liturgiczno-Homiletyczne”. 2 (58), s. 161–171, 2011. Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. (pol.). 
  53. ↑ Goliszek 2004 ↓, s. 43-44.
  54. ↑ Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele „Christus Dominus”, Sobór Watykański II, 28 października 1965, s. 232–254 [zarchiwizowane z adresu 2018-06-21] (pol.).
  55. ↑ Dekret o działalności misyjnej Kościoła „Ad gentes divinitus”. „Sobór Watykański II: konstytucje, dekrety, deklaracje”, s. 436–474, 1965-10-28. Sobór Watykański II. [zarchiwizowane z adresu 2020-10-21]. (pol.). 
  56. ↑ Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, Sobór Watykański II, 7 grudnia 1965 [zarchiwizowane z adresu 2024-09-01] (pol.).
  57. ↑ „Evangelii nuntiandi”, O ewangelizacji w świecie współczesnym. „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej”, 7-8/1976. Konferencja Episkopatu Polski. (pol.). 
  58. ↑ Franciszek, Adhortacja apostolska „Evangelii Gaudium”, ptm.rel.pl, 24 listopada 2013 [zarchiwizowane z adresu 2020-10-21] (pol.).
  59. ↑ Mirosław Białous. Zmartwychwstanie Chrystusa w nauce Kościoła prawosławnego. „Wrocławski Przegląd Teologiczny”. 22 (2), s. 7–20, 2014. Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu. ISSN 1231-1731. (pol.). 
  60. ↑ bp. Jerzy (Pańkowski): Teologia kerygmatu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT, 2012, s. 372. ISBN 978-83-60273-24-1.
  61. ↑ a b Justin M. Lasser: Apostolic succession [w: The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity (red. John Anthony McGuckin)]. Oxford: John Wiley & Sons, Inc, 2010, s. 872. ISBN 978-1-4443-9254-8.
  62. ↑ Paweł Kiejkowski. Paula Evdokimova teologiczne intuicje wokół tematu pochodzenia Ducha Świętego. „Studia Gnesnensia”. XXIX, s. 261–275, 2015. Prymasowskie Wydawnictwo GAUDENTINUM Sp. z o.o. ISSN 0239-9407. (pol.). 
  63. ↑ Głosiciel, głoszenie, [w:] Wnikliwe poznawanie Pism, t. 1, Towarzystwo Strażnica Biblioteka Internetowa Strażnicy, 2006, s. 694–698, ISBN 83-86930-84-5.
  64. ↑ Interpretacja kerygmatyczna: doświadczenia, re-wizje, perspektywy. Jarosław Borowski (red.) Edward Fiała (red.) Ireneusz Piekarski (red.). Lublin: Wydawnictwo KUL, 2014, s. 347, seria: Teoria i Praktyka Interpretacji. ISBN 978-83-7702-888-9.
  65. ↑ Jan Gotfryd, Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki: Sacrum w literaturze. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1983, s. 276.
  66. ↑ Stefan Sawicki, Andrzej Tyszczyk: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1992, s. 298. ISBN 83-228-0245-5.
  67. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 27.
  68. ↑ Paul Ricœur: Le Conflit des interprétations. Essais d’herméneutique. Seuil, 1969, s. 500, seria: L’ordre philosophique. ISBN 978-2020027359.
  69. ↑ a b Ryszard Przybylski. Współczesny humanista wobec antropologii chrześcijańskiej. „Znak”. 11, s. 1434, 1980. (pol.). 
  70. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 25.
  71. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 22–23.
  72. ↑ a b Marian Maciejewski: „ażeby ciało powróciło w słowo”. Próba kerygmatycznej interpretacji literatury. Red. Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1991, s. 52.
  73. ↑ Piekarski 2014 ↓, s. 31.
  74. ↑ Małgorzata Łukaszuk. Marian Maciejewski a krytyka (także literacka). „Roczniki Humanistyczne”. 63 (1), s. 113–124, 2015. Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych. ISSN 0035-7707. (pol.). 
  75. ↑ Wojciech Gutowski: Literatura wobec sacrum. Wątpliwości i propozycje. [w: Wśród szyfrów transcendencji. Szkice o sacrum chrześcijańskim w literaturze polskiej XX wieku]. Toruń: 1994, s. 6. ISBN 978-83-231-0536-7.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kerygmat&oldid=74901594”