Kościół św. Aleksandra w Warszawie
52°13′44″N 21°01′20″E/52,228889 21,022222 nr rej. 591 z dnia 1.07.1965[1]
| |||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||
 Kościół św. Aleksandra od strony południowo-zachodniej | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||
| Wezwanie |
św. Aleksandra (papieża) | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||
| 52°13′44″N 21°01′20″E/52,228889 21,022222
| |||||||||||||||
Kościół św. Aleksandra – kościół rzymskokatolicki znajdujący się na placu Trzech Krzyży w Warszawie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kościół został zbudowany w latach 1818-1826 w stylu klasycystycznym według projektu Piotra Aignera. Wezwanie upamiętnia cara Aleksandra I, który wskrzesił Królestwo Polskie i nadał mu konstytucję[2]. Car przyjechał do Warszawy po raz pierwszy 12 listopada 1815. Miasto chciało powitać go tymczasową bramą triumfalną postawioną na placu pod trzema krzyżami, a potem na jej miejscu zbudować pomnik. Jednak car w liście skierowanym do prezesa senatu nakazał zebrane na ten cel fundusze przeznaczyć na budowę kościoła[3].
Jego pierwotny wystrój tak opisuje współczesny budowie J. Bartoszewicz[3] (pisownia oryginalna, z niewielkimi skrótami):
Aingner podał plany; wzór wziął z panteonu rzymskiego, a więc zbudował rotundę. Dwa w tym kościele sklepienia, jedno na podziemny, drugie na górny kościół: to ostatnie wspiera się na ośmiu mniejszych sklepieniach, ponad niszami. Na wierzch budowniczy zarzucił kopułę, która sztuką i pięknem wyrobieniem zajmuje. Wnętrze kościoła mieści ośm framug; w 4-rech większych zdobnych w korynckie kolumny, są ołtarze i kruchta; w mniejszych zaś, ambona, chrzcielnica i ławki. Kapitele i gzymsy zdobne są i bogate w snycerskie przybory. Ołtarze trzy i posadzka z krajowego marmuru; cymboryjum, krucyfiks i świeczniki, oraz pokrywa do chrzcielnicy ze złoconego bronzu, prześliczne, roboty Norblina. Opisywano kiedyś po pismach publicznych rzadką piękność i wysokość tego cymboryjum, jako też w ogóle bronzów i świeczników przeznaczonych do tego kościoła; co do cymboryjum głoszono, że to bez wątpienia pierwsze było dzieło z takim gustem wykonane w stolicy polskiej. W ołtarzu wielkim mieści się obraz Zbawiciela na krzyżu; w pobocznych zaś są obrazy Niepokalanego Poczęcia, męczeństwo ś. Piotra, wskrzeszenia Łazarza i Najświętszej Panny częstochowskiej. We wklęsłości też ołtarza wielkiego złożono posąg wielkości naturalnej Zbawiciela zdjętego z krzyża, z białego marmuru wykuty..., dzieło, które niegdyś jeden z książąt Lubomirskich, dziedzic Ujazdowa, sprowadził z Rzymu... Cała świątynia pokryta blachą miedzianą; nie wielka, ale widna i piękna, może objąć 900 ludzi, nie więcej.
Kamień węgielny pod budowę został położony 15 czerwca 1818. W zastępstwie chorego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka kamień wmurował minister przychodu i skarbu Jan Węgliński. Budowa trwała osiem lat i 18 czerwca 1826 świątynię poświęcił arcybiskup warszawski, prymas Królestwa Polskiego Wojciech Józef Skarszewski. Tutejsza parafia była piątą w Warszawie, a pierwszym proboszczem został ksiądz Jakub Falkowski (grzeszny Kuba – jak sam się nazywał). Był proboszczem do początku 1837, sam zrzekł się funkcji i przeszedł na emeryturę[3].
W latach 1841–1844 na rogu ulicy Książęcej i placu Trzech Krzyży (obecny numer 23) powstał dom parafialny według projektu Józefa Lessla, budowniczym był Antonio Corazzi. W tym domu, w nocy z 16 na 17 stycznia 1863, w mieszkaniu wikariusza księdza Karola Mikoszewskiego, zebrał się Komitet Centralny Narodowy, który ustalił termin wybuchu powstania styczniowego oraz założenia do manifestu do narodu Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy. W 1865 dom ten został skonfiskowany i sprzedany[4]. Nową plebanię zbudowano dopiero w 1900–1902 według projektu Tomasza Bielskiego przy ulicy Książęcej (obecny numer 21)[5].
W latach 1886–1895 przebudowany w stylu neorenesansowym przez Józefa Piusa Dziekońskiego.
Kościół został uszkodzony podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939[6]. 5 czerwca 1943 Niemcy aresztowali w świątyni członków organizacji „Osa”-„Kosa 30”, którzy brali udział w odbywającej się tam ceremonii ślubu kolegi.
Świątynia została zniszczona w wyniku bombardowania przez Niemców w 1944 (9 lub 11 września) i odbudowana w latach 1949–1952 w stylu klasycystycznym – przywrócono jej wygląd sprzed przebudowy w XIX wieku. Po 1945 rozważano zachowanie ocalałej lewej wieży świątyni jako symbolu wojennych zniszczeń, ale ostatecznie w 1951 została ona rozebrana[7].
W 1965 roku świątynia została wpisana do rejestru zabytków[1].
Galeria
[edytuj | edytuj kod] |
 |
 |
 |
 |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 30 czerwca 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 23. [dostęp 2024-07-28].
- ↑ Jerzy S. Majewski. Od rozdroża Złotych Krzyży.... „Stolica”, s. 12, kwiecień 2017.
- ↑ a b c Julian Bartoszewicz: Kościoły Warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym, Warszawa 1855, s. 331-345.
- ↑ Dawna plebania parafii św. Aleksandra.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: „Arkady”, 1977, s. 84.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 220.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 74. ISBN 978-83-63842-27-7.