Koliszowy

Koliszowy
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Ruda Maleniecka
Liczba ludności (2011)	321
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-242
Tablice rejestracyjne	TKN
SIMC	0266376
	Położenie na mapie Polski Koliszowy
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Koliszowy
	Położenie na mapie powiatu koneckiego Koliszowy
	Położenie na mapie gminy Ruda Maleniecka Koliszowy
	51°10′39″N 20°13′41″E/51,177500 20,228056

Koliszowy – wieś sołecka^[6] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Ruda Maleniecka^[7]^[5].

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie opoczyńskim województwa sandomierskiego^[8]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Miejscowość położona w pobliżu drogi krajowej nr 74, przy drodze powiatowej (i odchodzących od niej ulicach) łączącej ją z Dębą. Otoczona przez lasy; w pobliżu także stawy hodowlane (kompleks stawów Czapla oraz staw Śluza). Do sąsiedniego Maleńca można dostać się leśną drogą biegnącą obok stawów hodowlanych i koryta rzeki Czarnej.

W pobliżu miejscowości udokumentowano zasoby piasków (ok. 1346 tys. ton; obecnie są eksploatowane). Przez miejscowość przebiega niebieski szlak rowerowy Żarnów – Antoniów (74 km dług.) oraz ścieżka edukacyjno-turystyczna gminy Ruda Maleniecka. Zaplecze turystyczne stanowi, znajdujący się przy drodze krajowej, motel wraz z parkingiem, barem i stacją paliw.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Anny w Bedlnie^[9].

Części wsi

Integralne części wsi Koliszowy^[7]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0266382	Piasek	część wsi
0266399	Połać	część wsi
0266407	Praga	część wsi

Historia miejscowości

Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej Kolisz. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XIV w., w źródłach spotyka się następujące zapisy nazwy: Koliszowa (1401), Colischowy (1411), Kolischowy, Kolyschowy (1508), Colischewy (ok. 1520), Kolyschowi (1577).

Wieś stanowiła własność prywatną – folwark rycerski. Pierwsza wzmianki o Koliszowach zawierają informacje, które mogą być wzajemnie sprzeczne. Paprocki przytacza przywilej Kazimierza Wielkiego, w którym dobra Chlewickich (w tym między innymi Koliszowy - „Colissony” w tekście łacińskim) zostają obdarzone prawem niemieckim. Boniecki zaś podaje, że w 1451 r. Koliszowy zostają obdarzone prawem niemieckim przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Dzieje się tak w wyniku prośby właścicielki tej wsi (oraz m.in. Miedznej) – Anny (nazwisko rodowe nieznane), żony Jana Dunin-Krajewskiego (przydomek „Primus”) herbu Łabędź. W 1401 pojawia się jako należąca do Jakuba i Sławka Szydłowieckich (pierwsi Odrowążowie, którzy tak się podpisywali) w dokumencie erygowania parafii i kościoła pod wezwaniem św. Zygmunta w Szydłowcu. Koliszowy są wymienione jako jedna z pięciu wsi, z których wolne dziesięciny przeznaczone są na uposażenie tego kościoła. O wsi wspomina także Jan Długosz, przy czym traktuje (błędnie) Dębę jako inną nazwę Koliszów ("Colischowa alias Damba") a jako właściciela podaje Strzembosza herbu Wieniawa. W XVI-XVIII w. wieś wchodziła w skład dóbr (wraz z m.in. Bedlnem, Trzemeszną, Wierzchowiskiem) należących do rodziny Bedlińskich (Bedleńskich) herbu Leliwa osiadłych w Bedlnie (w roku 1508 jako własność Jana Bedleńskiego i Jadwigi Sąndzyna, w 1721 połowę Koliszów posiadała Teresa z Bedlińskich Kożuchowska) W 1782 r. połowa wsi Koliszowy została zakupiona przez Jacka Jezierskiego, kasztelana łukowskiego i twórcę kompleksu przemysłowego (m.in. zakłady w Maleńcu) od Franciszka Prażmowskiego, kasztelana zakroczymskiego. Do Prażmowskiego należały również wsie Maleniec, Dęba i Grębenice, także sprzedane w tej transakcji. Po kilkunastu latach Jezierski sprzedaje swoje dobra (zwane wtedy Cieklińskimi lub Państwem Cieklińskim) księciu Jerzemu Karolowi de Hessen Darmstadt. Koliszowy wchodziły w skład klucza malenieckiego, wraz z Maleńcem, Grębenicami i Dębą. Nowy właściciel przebywał na stałe w Meklemburgii a w jego imieniu dobrami zarządzają pełnomocnicy. Poszczególne miejscowości, pojedyncze zakłady przemysłowe, czy nawet karczmy były wynajmowane. Wedle informacji z 1825 r. Koliszowy, jak i większość terenu Dóbr Cieklińskich, były wydzierżawione niejakiemu Stanisławowi Bogusławskiemu. Koliszowy są wtedy wsią folwarczną. Niektórzy mieszkańcy znajdowali zatrudnienie jako przewoźnicy rudy żelaza wydobywanej pod Żarnowem do Kołońca, gdzie wytapiano surówkę transportowaną następnie furmankami do zakładu w Maleńcu.

W okresie międzywojennym powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej (1932) oraz Szkoła Podstawowa (1925). Działa tu placówka Obozu Wielkiej Polski (10 członków) – jedna z trzech na terenie gminy. W czasie okupacji działalność konspiracyjna rozpoczyna się już jesienią 1939 r. Niepełna lista konspiratorów i żołnierzy placówki ZWZ-AK Ruda Maleniecka wymienia wśród mieszkańców Koliszów 5 osób, w tym kierownika szkoły Tadeusza Skowrona pełniącego także funkcję szefa sanitarnego podobwodu „San” Sworzyce oraz szefa wywiadu podobwodu Antoniego Pękalę ps. „Bohusz”. W listopadzie 1943 r. doszło w pobliżu Koliszów do zasadzki oddziału Kedywu na oddział NSZ Józefa Wyrwy („Stary”, „Furgalski”) spowodowanej pogłoską o rzekomej współpracy Wyrwy z szefem żandarmerii z Radoszyc. W wyniku akcji zginął jeden partyzant NSZ a kolejnych dwu, wziętych do niewoli, skazano na śmierć i wykonano wyrok. Komendant obwodu Kedywu, dowodzący akcją przeciwko zgrupowaniu „Starego” został odwołany.

W danych Państwowego Muzeum w Oświęcimiu znaleźć można jedno nazwisko urodzonego w Koliszowach, który zginął w obozie koncentracyjnym.

Urodzeni w Koliszowach

Wincenty Malinowski (19.01.1900 - 19.12.1982) - ksiądz katolicki, harcmistrz, więziony przez Niemców za prowadzenie tajnego nauczania w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau, w latach 1947-1982 proboszcz w Józefowie

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 55966
↑ Wieś Koliszowy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-02-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 488 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Jednostki organizacyjne gminy Ruda Maleniecka. Urząd Gminy Ruda Maleniecka. [dostęp 2015-04-05].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
↑ Opis parafii na stronie diecezji

Bibliografia

https://archive.is/20131202175349/http://www.akokregkielce.pl/konskie.html
http://gosc.pl/files/old/gosc.pl/zalaczniki/2010/06/14/1276498017/1276498034.pdf
Strategia Rozwoju Gminy Ruda Maleniecka 2000-2010
Uzasadnienie historyczno-heraldyczne. Projekty herbu, flagi, pieczęci i sztandaru gminy Ruda Maleniecka
Gazeta Warszawska nr 132 z 19.08.1825 r.
A. Boniecki: Herbarz polski. Tom I, 1899
A. Boniecki: Herbarz polski. Tom II, 1900
A. Boniecki: Herbarz polski. Tom XII, 1908
E. Breza: Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany. T. 2, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego 2002
A. Górski: Ród Odrowążów w wiekach średnich, w: Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. T. 8, 1926-1927
Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584. Wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego. Nakładem Wydawnictwa *Biblioteki Polskiej. Kraków 1858
B. Kacperski, J.Z. Wroniszewski: Końskie i powiat konecki 1939-45, cz. V, Konspiracja konecka 1939-1945. Struktury terenowe : podobwody i placówki, Arslibris 2007
M. Kamińska: Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego. Część 1, Wydawnictwo PAN 1964
D. Kopertowska: Nazwy miejscowe województwa kieleckiego, PWN 1984
Księgi zgonów z Auschwitz. Fragmenty. Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka 1995
"Ochrona zabytków". T. 4-5/1951
A. Pawiński: Źródła dziejowe. T. XV, Warszawa 1886
A. Pawiński: Źródła dziejowe. T. XVI, Warszawa 1886
S. Skwarek: Ziemia Niepokonana. Kielecczyzna w walce 1830 – 1945, KiW 1974
Ks. J. Wiśniewski: Dekanat opoczyński, Radom 1913
Z dziejów powiatu szydłowieckiego, pod red. M. Przeniosły, Szydłowiec 2009

Linki zewnętrzne

Koliszowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 264 .
Koliszowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 102 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 55966

[pwl-2] Wieś Koliszowy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-02-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 488 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[bip-6] Jednostki organizacyjne gminy Ruda Maleniecka. Urząd Gminy Ruda Maleniecka. [dostęp 2015-04-05].

[Dz.U._29/2013-7] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[8] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

[par-9] Opis parafii na stronie diecezji

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

Wsie	Cieklińsko Cis Dęba Dęba-Kolonia Hucisko Koliszowy Kołoniec Lipa Machory Maleniec Młotkowice Ruda Maleniecka Strzęboszów Szkucin Tama Wyszyna Fałkowska Wyszyna Machorowska Wyszyna Rudzka
Osady leśne	Dęba-Gajówka Gatka Głuszec Lewki Zalesie
Części wsi	Borki Browar Budy Busin Czworaki (Cieklińsko) Czworaki (Lipa) Górka Huby Jaźwiny Jeżów Kamieniec Klarnia Kolonia Kołoniec Duży Kołoniec Mały Koszary Na Patokach Nadleśnictwo Nagórze Nart Ogrody Piasek Piaski Piekiełko Podlipie Połać Praga (Koliszowy) Praga (Ruda Maleniecka) Resztówka Świętna Trzeszczyniec W Choinie
Osada wsi	Cegielnia