Przejdź do zawartości

Linia M1 metra w Warszawie

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Linia metra  M1
Linia M1 metra warszawskiego
Mapa linii
Legenda mapy:

     działające odcinki i stacje linii M1

     planowane stacje linii M1

     działające odcinki i stacje linii M2

Dane podstawowe
Zarządca

Metro Warszawskie

Oznaczenie linii

 M1

Czas przejazdu

39[1] min

Liczba pasażerów

216–609 tys. dziennie[2]

Liczba stacji

21 eksploatowanych[3]
2 planowane[4]

Długość

23 km

Rozstaw szyn

1435[3] mm

Sieć trakcyjna

750 V DC[3]

Prędkość maksymalna

80[5] km/h

ilustracja
Historia
Lata budowy

1983–2008[6]

Rok otwarcia

1995[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Linia M1 metra w Warszawie – pierwsza linia metra w Warszawie. Ma długość 23,1 km, liczy 21 stacji i prowadzi z osiedla Kabaty w dzielnicy Ursynów do osiedla Młociny w dzielnicy Bielany.

Decyzja o jej budowie zapadła w 1982, a rok później rozpoczęto pierwsze prace na Ursynowie. W 1995 uruchomiono pierwszy fragment trasy łączący Ursynów i Mokotów ze Śródmieściem, a następne odcinki oddawano do eksploatacji w kolejnych latach. W 2008 zakończono budowę odcinka bielańskiego i uruchomiono przejazdy na całej linii. W 2019 podjęto decyzję o budowie dwóch stacji śródmiejskich pominiętych w 1989 z powodów finansowych.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze plany

[edytuj | edytuj kod]

Po niepowodzeniu wybudowania metra głębokiego na Pradze w latach 50. XX wieku cenzura przez długi okres wykreślała z wszelkich publikacji jakiekolwiek wzmianki o metrze w Warszawie, natomiast projektujący je Metroprojekt przekształcono w ogólne biuro budowlane, w którym pozostawiono jednak półlegalnie placówkę budowy kolei podziemnej[7].

Na początku lat 70. zaawansowany był rozwój peryferyjnych dzielnic lewobrzeżnej Warszawy[8], które z konieczności łączono z centrum miasta liniami autobusowymi i tramwajowymi[7]. Dodatkowo na południu przygotowywana była budowa zespołu Ursynowa i Natolina[8], który w 1990 miał liczyć 150–160 tys. mieszkańców[9]. Rodziła się zatem potrzeba sprawnego połączenia tychże obszarów ze śródmieściem i rozwiązania narastających trudności komunikacyjnych[8]. Kolejne plany zagospodarowania przestrzennego miasta nadawały I linii metra podstawową rolę w obsłudze przewozów pasażerskich na kierunku północ-południe[9].

W 1971 Metroprojekt zaprezentował opracowanie „System SKM w Warszawskim Zespole Miejskim”. Zawarta w nim sieć SKM o łącznej długości 126 km miała składać się z pięciu linii, z których pierwsza łącząca Ursynów i Natolin z Hutą miała powstać do 1985[10]. 26 kwietnia 1972 decyzją Stołecznej Rady Narodowej Metroprojekt otrzymał zlecenie[11] na opracowanie dokładnych założeń techniczno-ekonomicznych (ZTE) tej właśnie I linii[10]. W latach 1972–1973 przygotowano szereg wielowariantowych analiz, studiów i koncepcji, które były podstawą do przyjmowania zoptymalizowanych rozwiązań. We wrześniu 1975 ukończono ZTE, które zostały rozpatrzone i przyjęte przez Zespół Specjalistów powołany w tym celu przez prezydenta Warszawy[12]. W kwietniu 1976 opracowanie zostało także zaopiniowane przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów, a w maju i czerwcu 1976 poddane kompleksowej analizie przez radzieckich specjalistów[13]. ZTE zostały wysoko ocenione i uznano, że mogą one być przedłożone do zatwierdzenia oraz stanowić podstawę opracowania projektów technicznych[12]. Mimo to w drugiej połowie lat 70. nie podjęto decyzji o rozpoczęciu inwestycji ze względu na sytuację gospodarczą kraju[8]. W latach 1976–1981 analizowano i stosowano zalecenia i uwagi, które zostały zawarte w opiniach na temat ZTE z września 1975[12].

Finalne przygotowania i rozpoczęcie budowy

[edytuj | edytuj kod]
Trasa I linii warszawskiego metra opracowana w czerwcu 1982
Rozpoczęcie budowy (15 kwietnia 1983)
Budowa tunelu B11 pod Polem Mokotowskim metodą tarczową (czerwiec 1985)
Budowa stacji A5 Ursynów (kwiecień 1986)
Teren budowy stacji A5 Ursynów (czerwiec 1986)

14 stycznia 1982 przywódca ZSRR Leonid Breżniew wystosował list, w którym odpowiedział pozytywnie na prośbę Wojciecha Jaruzelskiego o pomoc przy budowie metra w Warszawie[14], a 25 stycznia premier Wojciech Jaruzelski zapowiedział w wystąpieniu sejmowym budowę I linii[15]. 18 lutego[16] Jerzy Majewski został powołany na stanowisko pełnomocnika rządu ds. budowy metra[15], natomiast 25 lutego Metroprojekt otrzymał zadanie aktualizacji założeń techniczno-ekonomicznych (ZTE) inwestycji opracowanych w 1975[13]. Od 12 do 18 marca w Warszawie przebywała delegacja radzieckich specjalistów[14], którzy spotkali się m.in. z projektantami i wykonawcami inwestycji oraz stołecznymi władzami, zapoznali się z dokumentacją projektową i koncepcją budowy, zwiedzili trasę projektowanej linii oraz zasugerowali, by budowę zacząć nie od stacji końcowej na Kabatach, tylko od środka Ursynowa, a także by nie uruchamiać w pierwszym etapie eksploatacji wszystkich stacji, zwłaszcza końcowych[17]. Ostatecznie zdecydowano rozpocząć budowę od czwartej stacji z przejściową rezygnacją z realizacji trzech pierwszych przystanków[18]. 14 maja Prezydium Rządu podjęło decyzję o rozpoczęciu prac przygotowawczych, a 7 czerwca rządy PRL i ZSRR zawarły umowę o pomocy i współpracy gospodarczej przy budowie warszawskiego metra[19]. W czerwcu również ukończono aktualizację ZTE[20], natomiast 16 sierpnia zostały one zaakceptowane przez prezydenta Warszawy[21]. 25 października powstał Społeczny Komitet Budowy Metra, a 23 grudnia Rada Ministrów podjęła uchwałę o budowie I linii[19].

Pierwotny harmonogram i koszt budowy zawarty w ZTE z czerwca 1982[22][23][24][25][26][27]
Typ
zad. 		Nr
zad. 		Nazwa zadania Wymiar
charakt. 		Długość
budowy 		Lata
budowy 		Uruchomienie Koszt w PLZ
(poziom cen z 1982)
Zadania
liniowe 		I Odcinek A1 Natolin – A11 Wawelska 11,987 km 81 miesięcy 1983–1990 I kwartał 1990 36 263 000 000
II Odcinek A11 Wawelska – A17 Dworzec Gdański 4,606 km 60 miesięcy 1987–1992 IV kwartał 1992 21 856 600 000
III Odcinek A17 Dworzec Gdański – A23 Młociny-Huta 6,571 km 60 miesięcy 1989–1994 III kwartał 1994 19 026 600 000
Zadania
związane 		IV Stacja Techniczno-Postojowa Kabaty 31,5 ha 60 miesięcy 1985–1989 1987 / 1989 4 636 700 000
V Centralna Dyspozytornia 1,7 ha 68 miesięcy 1986–1992 1989 / 1992 2 184 000 000
VI Grupa torów zdawczo-odbiorczych stacji Warszawa Okęcie
i łącznica Warszawa Okęcie – STP Kabaty 		12 ha
6,3 km 		18 miesięcy 1984–1985 1985 642 900 000
Zaplecze VII Modernizacja Fabryki Domów – 24 miesiące 1983–1984 sukcesywnie 395 800 000
Całe przedsięwzięcie inwestycyjne – 11 lat 1983–1994 linia 1990–1994 85 005 600 000

15 lutego 1983 rozpoczęła działalność Generalna Dyrekcja Budowy Metra (GDBM)[28]. W marcu rozpoczęto pierwsze prace przy budowie, lecz za początek inwestycji uznaje się 15 kwietnia 1983, kiedy to nastąpiło wbicie na Ursynowie pierwszego stalowego pala ścianki berlińskiej[15]. W tym samym roku rozpoczęto budowę stacji A4 i A5 oraz tuneli szlakowych B5 i B6[15][7]. Jednocześnie wraz z budową trasy przystąpiono do adaptacji Fabryki Domów w Służewcu do produkcji żelbetowych segmentów tuneli[7]. 17 czerwca podczas posiedzenia Komisji Stołecznej Rady Narodowej ds. nazewnictwa ulic, która miesiąc wcześniej otrzymała kompetencję do nadawania nazw również stacjom metra, ustalono nazwy dla wszystkich planowanych przystanków kolei podziemnej[29], a 16 grudnia Rada Narodowa zatwierdziła te nazwy uchwałą[30].

Zmiana nazw stacji w 1983[26][30]
Ozn. Nazwy robocze w ZTE
(czerwiec 1982) 		Nazwy uchwalone
(grudzień 1983)
A1 Natolin Kabaty
A2 Wolica Natolin
A3 Ursynów Południowy Imielin
A4 Ursynów Północny Stokłosy
A5 Imielin Ursynów
A6 Wałbrzyska Służew
A7 Puławska Wilanowska
A8 Woronicza Wierzbno
A9 Racławicka Racławicka
A10 Rakowiecka Pole Mokotowskie
A11 Wawelska Politechnika
A12 Plac Konstytucji Plac Konstytucji
A13 Centrum Centrum
A14 Świętokrzyska Świętokrzyska
A15 Plac Dzierżyńskiego Ratusz
A16 Anielewicza Muranów
A17 Dworzec Gdański Dworzec Gdański
A18 Plac Komuny Paryskiej Plac Komuny Paryskiej
A19 Potocka Marymont
A20 Bielany Park Kaskada
A21 Aleja Zjednoczenia Bielany
A22 Fortowa Wawrzyszew
A23 Młociny-Huta Młociny

Kontynuacja prac

[edytuj | edytuj kod]
Budowana stacja A4 Stokłosy (listopad 1986)
Budowa tunelu szlakowego B5 między stacjami A4 Stokłosy i A5 Ursynów (listopad 1986)

W 1984 roboty prowadzono na 22 obiektach, z których połowa to obiekty podstawowe – stacje i odcinki tuneli. Przy budowie zaangażowane były 24 przedsiębiorstwa, w tym 5 wykonawców wiodących. Średnie zatrudnienie wynosiło 1600 osób[15][7].

Na odcinku południowym tunele międzystacyjne budowano metodą odkrywkową. Po wykopaniu szerokiego na około 14 m i głębokiego na ponad 12 m korytarza, którego boczne ściany wzmacniano zakotwionymi, dwuteowymi słupami stalowymi i oszalowaniem z belek drewnianych, budowano w nim żelbetową obudowę dwutorowego tunelu. Po ukończeniu prac słupy wyciągano do dalszego użytku, a konstrukcję tunelu przysypywano ziemią. Szyny torów szlakowych przebiegały w tunelach na głębokości od 10 do 12 m, a warstwa ziemi nad stropem tunelu wynosiła około 5 m[7].

Tunele w części północnej trasy, przebiegającej przez gęściej zabudowane tereny, były wykonywane metodą górniczą oddzielnie dla każdego toru[7].

Długość peronów stacyjnych została dostosowana tak, by mogły one obsłużyć pociągi 6-wagonowe. Długość stacji natomiast wahała się między 200 a 250 m, gdyż były one budowane według wzorców radzieckich i miały służyć również jako schrony przeciwatomowe dla ludności. Większość przystanków wyposażono w perony wyspowe, część wybudowano jako jednonawowe, a część jako dwunawowe z rzędem słupów oporowych na środku peronu[7].

W 1985 rozpoczęto budowę Stacji Techniczno-Postojowej Kabaty (STP Kabaty). Plac budowy obejmował 16 obiektów i rozciągał się na długości 8,5 km. We wrześniu tego samego roku w trzech warszawskich zespołach szkół zawodowych uruchomiono pięć klas kształcących uczniów w specjalnościach potrzebnych metru. W grudniu natomiast rząd ograniczył finansowanie budowy[15] i na mocy uchwały nr 226/85 podjętej 13 grudnia zmianie uległ harmonogram budowy[31].

Zmiana harmonogramu budowy na mocy uchwały z 13 grudnia 1985[31]
Etap Odcinek Długość Rok uruchomienia
I STP Kabaty – A1 Kabaty – A11 Politechnika 12 km 1991
II A11 Politechnika – A18 Plac Komuny Paryskiej 6,1 km 1994
III A18 Plac Komuny Paryskiej – A23 Młociny 5,0 km 1996

W 1986 budowa obejmowała 20 obiektów podstawowych, a także ponad 20 zapleczy techniczno-socjalnych i dwa hotele robotnicze. Rozpoczęto prace nad 7-kilometrową łącznicą między budowaną STP Kabaty i stacją kolejową Warszawa Okęcie[15].

W 1987 roboty wykonywano na 22 obiektach oraz rozpoczęto pierwsze prace wykończeniowe. W budowie uczestniczyło 60 przedsiębiorstw, a średnie zatrudnienie wynosiło 1600 osób[15].

W 1988 budowa objęła wszystkie obiekty pierwszego odcinka od stacji A1 Kabaty do stacji A11 Politechnika, rozpoczęto również prace nad obiektami odcinka drugiego – tunelem B12 na północ od stacji Politechnika i tunelem B17 na południe od stacji A17 Dworzec Gdański[15].

Kryzys i ograniczenie robót

[edytuj | edytuj kod]
Budowa stacji A10 Pole Mokotowskie (1988)

W drugiej połowie lat 80. pogłębiający się kryzys gospodarczy zmusił do ograniczenia, a w drugiej połowie 1989 nawet do całkowitego przerwania prac nad budową I linii warszawskiego metra[15][7]. GDBM zwróciła się wtedy o pomoc do Rady Narodowej m.st. Warszawy i Dzielnicowej Rady Narodowej Śródmieścia. Udzielone przez te organy wsparcie pozwoliło na kontynuację prac, lecz nie zostały wykonane wszystkie planowane uprzednio zadania. W tym samym roku w ZSRR przeszkolono pierwszą grupę maszynistów, a władze miejskie powierzyły GDBM funkcję eksploatatora metra[15].

W 1990 miało miejsce dalsze ograniczanie nakładów finansowych na inwestycję. Środki przewidziane w ustawie budżetowej na ten rok pokryły trzecią część rzeczywistych potrzeb. Konieczne było zaciągnięcie kredytu na zasadach komercyjnych, którego udzielił Państwowy Bank Kredytowy. Skoncentrowano się na pracach nad pierwszym odcinkiem, a rozpoczęte w 1988 roboty na odcinku śródmiejskim wstrzymano. Ponadto zdecydowano o nierealizowaniu stacji A12 Plac Konstytucji i A16 Muranów. Do inwestycji włączył się Bank Światowy, a także nasiliły się kontakty z firmami zagranicznymi zainteresowanymi nawiązaniem współpracy przy budowie[15]. 9 lutego 1990 z ZSRR na STP Kabaty[32] została dostarczona partia 10 z zadeklarowanych 90 wagonów mających obsługiwać linię M1[15]. Przyjazd kolejnych 50 był przewidywany w 1992, a ostatnie 30 miało dotrzeć w 1993[33].

W 1991 utrzymywał się niski poziom finansowania, a ponadto pojawiły się problemy z dostawami taboru i współpracą z podmiotami zagranicznymi. Zasady organizacji budowy i eksploatacji metra zostały poddane ocenie Najwyższej Izby Kontroli, władz miasta i Banku Światowego. W GDBM nastąpiły zmiany kadrowe i organizacyjne oraz dokonała się dwukrotna zmiana na stanowisku pełnomocnika rządu ds. budowy stołecznego metra[15]. 10 lipca 1991 rozpoczęto montaż trzeciej szyny[33].

W 1992 budowa metra przestała być inwestycją centralną. Stała się ona zadaniem własnym Związku Dzielnic-Gmin Warszawy finansowanym z dotacji państwowych. Dokonano dalszego porządkowania procesu inwestycyjno-budowlanego, wzrosła rola przetargów w wyborze wykonawców i dostawców[15]. 3 października 1992 miał miejsce dzień otwarty na budowie metra, podczas którego zainteresowani mogli przejechać odcinek między stacjami Kabaty i Ursynów[34].

Poprawa sytuacji i ukończenie pierwszego odcinka

[edytuj | edytuj kod]

29 stycznia 1993 Rada Ministrów podjęła uchwałę[15] nr 13/93 zawierającą zaktualizowany harmonogram inwestycji[35]. Stwierdzała ona również, iż prace związane z dokończeniem pierwszego odcinka I linii metra w Warszawie będą do końca 1994 finansowane z udziałem budżetu państwa. Towarzyszyła temu likwidacja urzędu pełnomocnika rządu ds. budowy metra. Regularny dopływ środków finansowych pozwolił na prawidłową realizację prac, dostaw i usług, a zbliżający się termin uruchomienia metra i przywracanie porządku na powierzchni w rejonach linii przekonały mieszkańców do inwestycji[15]. 19 czerwca 1993 rozpoczęto próbne jazdy pociągów na odcinku A1 Kabaty – A4 Stokłosy[36], a następnie do stacji A7 Wilanowska[37].

Zmiana harmonogramu budowy na mocy
uchwały z 29 stycznia 1993[35]
Etap Odcinek Rok uruchomienia
I STP Kabaty – A1 Kabaty – A11 Politechnika 1994
II A11 Politechnika – A13 Centrum 1996
III A13 Centrum – A15 Ratusz 1998
IV A15 Ratusz – A17 Dworzec Gdański 2000
V A17 Dworzec Gdański – A23 Młociny 2003

W 1994 prowadzono przygotowania do eksploatacji metra. Na mocy decyzji władz Warszawy kupiono 32 wagony niezbędne do uruchomienia pierwszego odcinka, którego budowa została zakończona. Skompletowana została załoga eksploatacyjna, w tym maszyniści. Ponadto wznowiono prace na odcinku śródmiejskim do stacji A13 Centrum, ale nadal nie rozwiązano spraw finansowych dotyczących zarówno spłat zobowiązań, jak i wydatków bieżących związanych z eksploatacją. Kolejną skomplikowaną kwestią była własność warszawskiego metra[15].

5 marca 1994 zorganizowano dzień otwarty na budowie warszawskiego metra, podczas którego pociągi z ludźmi na pokładzie pierwszy raz przejechały całą trasę od stacji Kabaty do stacji Politechnika[19]. Pod koniec 1994 pierwszy odcinek metra był gotowy do eksploatacji i pociągi rozpoczęły rozkładowe kursowanie bez pasażerów. 1 stycznia 1995 weszły w życie nowe przepisy dotyczące wydawania zgody na rozpoczęcie eksploatacji obiektów, co spowodowało konieczność wykonania dodatkowych prac przed rozpoczęciem jazd z pasażerami[6]. 14 lutego 1995 GDBM zgłosiła techniczną gotowość do otwarcia metra, jednak podczas odbiorów technicznych zgłoszono usterki, które należało poprawić. W połowie marca ostateczną zgodę na eksploatację wydała straż pożarna i jedynym brakującym dokumentem była pozytywna opinia Inspektora Nadzoru Budowlanego. 28 marca podjęto decyzję, że I linia metra zostanie otwarta 7 kwietnia[38].

7 kwietnia 1995 o godz. 12.00 na stacji Wilanowska miało miejsce uroczyste uruchomienie pierwszego odcinka pierwszej linii metra w Warszawie[39]. Miał on długość 11,5 km, liczył 11 stacji i był obsługiwany 14 pociągami 3-wagonowymi[7].

Decyzja o rozbudowie linii

[edytuj | edytuj kod]

17 czerwca 1996 Rada m.st. Warszawy podjęła uchwałę o kontynuacji budowy I linii metra na odcinku od stacji A13 Centrum do stacji A23 Młociny, natomiast 8 października 1996 Zarząd m.st. Warszawy podjął uchwałę w sprawie zatwierdzenia harmonogramu budowy wymienionego odcinka. 27 października 1997 Rada m.st. Warszawy zatwierdziła wieloletni plan inwestycyjny m.st. Warszawy opracowany na lata 1997–2001, w którym uwzględniono wysokość nakładów finansowych w poszczególnych latach. W źródłach finansowania budowy metra przewidywano udział budżetu państwa[6].

Odcinek śródmiejski

[edytuj | edytuj kod]
Stacja Świętokrzyska w pierwszych miesiącach eksploatacji

5 marca 1995, czyli jeszcze przed uruchomieniem odcinka do stacji A11 Politechnika, miało miejsce wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę stacji A13 Centrum, natomiast dwa miesiące później ruszyły prace budowlane na tym przystanku. Od listopada do grudnia 1997 na stacji Centrum trwały prace wykończeniowe[19].

26 maja 1998 uruchomiono stację Centrum, a wraz z nią oddano do użytku dwa tunele o długości około 1240 m każdy łączące ją ze stacją Politechnika. Koszt budowy stacji wyniósł 120 mln złotych, natomiast tuneli 95 mln złotych. Warszawska linia metra osiągnęła długość 12,5 km. Trasę z Kabat do Centrum pociągi pokonywały w 19 minut i 30 sekund. Metro dysponujące składami 4-wagonowymi w szczycie uruchamiało 13 pociągów, natomiast poza szczytem 8[19].

Odcinek między stacjami A13 Centrum i A15 Ratusz zaprojektowano na podstawie doświadczeń zebranych podczas budowy i eksploatacji pierwszego fragmentu linii. Zmiana metod budowy oraz dostęp do innych technik i technologii spowodowały, że budowa na północ od stacji Centrum była tańsza. Stacje skrócono z około 300 m do 156 m długości zachowując jednocześnie wymagane funkcje użytkowe i technologiczne. Wykonawcy budowy stacji A14 Świętokrzyska i A15 Ratusz zostali wyłonieni w przetargach[6].

W marcu 1998 rozpoczęto z opóźnieniem drążenie tuneli do stacji Świętokrzyska, w czerwcu 1998 natomiast wmurowano kamienie węgielne pod tę stację oraz stację Ratusz, której budowę rozpoczęto w tym samym miesiącu. 6 stycznia 2000 obydwie stacje zostały połączone tunelem zachodnim[19].

11 maja 2001 oddano do użytku stacje Świętokrzyska i Ratusz, a wraz z nimi tunele łączące je z dotychczasowym odcinkiem do stacji Centrum. Łączny koszt inwestycji wyniósł około 400 mln złotych. Czas przejazdu na trasie A1 Kabaty – A15 Ratusz o długości 14,2 km trwał 22 minuty[19].

8 października 2003 zakończono budowę stacji A17 Dworzec Gdański i przystąpiono do odbiorów technicznych. 20 grudnia 2003[40] miało miejsce uroczyste otwarcie tej stacji, po którym o godz. 13.00 włączono ją do ruchu[19]. Linia osiągnęła długość 15,5 km i pokonywało się ją w czasie około 25 minut. W godzinach szczytu uruchamiano 19 pociągów z częstotliwością kursowania około 3 minut[40]. Od 27 stycznia 2004 na wszystkich stacjach był dostępny zasięg sieci komórkowych[41].

Odcinek żoliborski

[edytuj | edytuj kod]
Stacja Plac Wilsona w pierwszych dniach eksploatacji

10 września 2003 został przekazany generalnemu wykonawcy stacji A18 Plac Wilsona teren pod budowę[40], a 7 czerwca 2004 w peron stacji wmurowano akt erekcyjny[42].

8 kwietnia 2005 o godzinie 5.08 stacja Plac Wilsona została włączona do ruchu pasażerskiego. Koszt budowy stacji i torów odstawczych oraz nowej ul. Słowackiego wraz z torami tramwajowymi wyniósł 92 mln złotych[19].

29 grudnia 2006 uruchomiono stację A19 Marymont. Jako że nie było na niej możliwości zawracania pociągów, składy nadal kończyły bieg na poprzedniej stacji Plac Wilsona, a na nowo otwartym odcinku pomiędzy tymi dwoma przystankami ruch odbywał się wahadłowo torem zachodnim[19].

Odcinek bielański i zakończenie budowy linii

[edytuj | edytuj kod]
Budowa stacji Stare Bielany (2007)

5 kwietnia 2006 Metro Warszawskie podpisało umowę z konsorcjum PRG Metro i PeBeKa Lubin, którego zadaniem była budowa pierwszego etapu odcinka bielańskiego obejmującego stację A20 Słodowiec oraz tunele szlakowe B20 łączące ją ze stacją A19 Marymont. 23 kwietnia 2008 otwarto stację Słodowiec i o godz. 10.25 wjechał na nią pierwszy pociąg z pasażerami[43]. Początkowo zakładano jej uruchomienie wraz ze stacją Marymont, ale z powodu opóźnienia nastąpiło to dopiero ponad rok później[19].

31 maja 2006 podpisana została umowa z konsorcjum Mostostal Warszawa i Acciona Infraestructuras – generalnym wykonawcą drugiego etapu inwestycji budowy metra na Bielanach, w którego zakres wchodziły stacje A21 Stare Bielany i A22 Wawrzyszew oraz prowadzące do nich tunele szlakowe B21 i B22[44]. 14 czerwca 2006 natomiast podpisano z konsorcjum PeBeKa SA i PRG Metro umowę na budowę ostatniego odcinka I linii metra w Warszawie obejmującego tunel szlakowy B23, stację A23 Młociny i węzeł komunikacyjny Młociny[45].

25 października 2008, po 25 latach budowy, zakończono prace nad I linią metra w Warszawie i uruchomiono jej trzy ostatnie stacje – Stare Bielany, Wawrzyszew i Młociny, przy której powstał węzeł komunikacyjny z parkingiem Parkuj i Jedź[19].

Niewybudowane stacje

[edytuj | edytuj kod]
Pominięte stacje Plac Konstytucji i Muranów

W 1989, w trakcie budowy pierwszego odcinka Stacja Techniczno-Postojowa Kabaty–Politechnika, podjęto decyzję o zaniechaniu budowy stacji A12 Plac Konstytucji i A16 Muranów[6]. W związku z tym lokalizację stacji Ratusz przesunięto na północ[46].

W 2006 powrócono do pomysłu budowy dwóch pominiętych stacji[47]. Zostały one ujęte w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy”[48].

Planowana stacja Muranów miałaby znaleźć się pod ulicą gen. Władysława Andersa, 635 m za stacją Ratusz Arsenał i 899 m przed stacją Dworzec Gdański. Planowana stacja Plac Konstytucji miałaby natomiast znaleźć się pod ulicą Marszałkowską w rejonie placu Konstytucji, 592 m za stacją Politechnika i 858 m przed stacją Centrum[47]. Miałaby ona być stacją przesiadkową pomiędzy I a III linią metra[48].

W październiku 2014 poinformowano, że stacje prawdopodobnie nie zostaną wybudowane[46]. Mimo tego, w maju 2019, temat powrócił – ogłoszono przetarg na projekt tych stacji[49]. Został on rozstrzygnięty we wrześniu 2019[4].

Zmiana systemu sterowania ruchem

[edytuj | edytuj kod]

1 września 2015 zmieniono system sterowania ruchem na SOP-2W, dzięki czemu możliwe było wygaszenie semaforów, zwiększenie częstotliwości oraz prędkości pociągów do 80 km/h[5]. Mimo tego pociągi na linii poruszają się z wcześniej stosowaną prędkością 60 km/h[50].

Stacje

[edytuj | edytuj kod]

Lista stacji

[edytuj | edytuj kod]
Ozn. Nazwa Data otwarcia Dzielnica Perony
(liczba × szer.) 		Tory
odstawcze 		Punkt Obsługi
Pasażerów ZTM 		Parking
Park&Ride 		Parking
Bike&Ride 		Strefa
Kiss&Ride 		Stacja
Veturilo 		Przesiadki
STP1 STP Kabaty 7 kwietnia 1995 Ursynów
A1 Kabaty 1 × 10 m Tak Nie Nie Tak Tak Tak autobus
A2 Natolin 1 × 10 m Nie Nie Nie Tak Nie Tak autobus
A3 Imielin 1 × 10 m Nie Tak Nie Tak Nie Tak autobus
A4 Stokłosy 1 × 10 m Nie Nie 392 Tak Nie Tak autobus
A5 Ursynów 1 × 11 m Nie Nie 165 Tak Nie Tak autobus
A6 Służew Mokotów 1 × 10 m Nie Tak Nie Tak Nie Tak autobus
A7 Wilanowska 1 × 11 m Tak Nie 283 Tak Tak Tak autobus, tramwaj
A8 Wierzbno 1 × 10 m Nie Nie Nie Tak Nie Tak autobus, tramwaj
A9 Racławicka 1 × 10 m Nie Nie Nie Tak Nie Tak autobus
A10 Pole Mokotowskie 1 × 10 m Nie Nie Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj
A11 Politechnika Śródmieście 1 × 11 m Tak Tak Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj
A12 Plac Konstytucji niewybudowana, planowana w 2026
A13 Centrum 26 maja 1998 2 × 7 m Nie Tak Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj, pociąg
A14 Świętokrzyska 11 maja 2001 1 × 12 m Nie Tak Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj, metro (M2)
A15 Ratusz Arsenał 1 × 12 m Nie Tak Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj
A16 Muranów niewybudowana, planowana w 2026
A17 Dworzec Gdański 20 grudnia 2003 1 × 12 m Nie Tak Nie Tak Tak Tak autobus, tramwaj, pociąg
A18 Plac Wilsona 8 kwietnia 2005 Żoliborz 1 × 11 m Tak Nie Nie Nie Nie Tak autobus, tramwaj
A19 Marymont 29 grudnia 2006 1 × 11 m Nie Nie 405 Tak Nie Tak autobus, tramwaj
A20 Słodowiec 23 kwietnia 2008 Bielany 2 × 4,5 m Nie Nie Nie Nie Tak Tak autobus, tramwaj
A21 Stare Bielany 25 października 2008 2 × 4,5 m Nie Nie Nie Nie Nie Tak autobus
A22 Wawrzyszew 2 × 4,5 m Nie Nie 80 Tak Nie Tak autobus
A23 Młociny 2 × 4,5 m Tak Tak 1493 Tak Tak Tak autobus, tramwaj
[3] [51] [52] [53][54] [55] [56] [57] [58] [59]

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Eksploatacja

[edytuj | edytuj kod]

Tabor

[edytuj | edytuj kod]
Tabor eksploatowany na linii (stan na 14 stycznia 2016)
Pojazd Lata produkcji Liczba wagonów Liczba pociągów Źródła
81-717.3/714.3
81-572/573
81-572.1/573.1 		1989, 1994,
1997, 2007 		84 14 [60][61][62]
81-572.2/573.2 2008–2009 36 6 [60][63][62]
Alstom Metropolis 98B 2000–2002,
2004–2005 		84 14 [60][62]
Siemens Inspiro 2013–2014 90 15 [60][64]
Razem 294 49

Przewóz pasażerów

[edytuj | edytuj kod]

Roczna liczba pasażerów przewożona I linią warszawskiego metra od jej uruchomienia w 1995 do 2011 z roku na rok rosła. W 2012 nastąpił niewielki spadek przewozów względem 2011, w 2013 i 2014 ponowny wzrost[65][60], a w 2015 kolejny spadek[66]. W 2016 przewozy ponownie wzrosły do poziomu z lat 2013–2014[2].

Popularność stacji

[edytuj | edytuj kod]
Ozn. Nazwa Szacunkowa roczna liczba pasażerów[a]
2004[67] 2005[68] 2006[69] 2007[70] 2008[71] 2009[72] 2010[73] 2011[74] 2012[75] 2013[65] 2014[60] 2015[66] 2016[2] 2017 2018 2019 2020
A1 Kabaty 4 578 184 4 870 000 5 250 000 5 380 000 5 470 000 5 390 000 5 520 000 5 430 000 5 240 000 6 410 000 6 460 000 5 010 000 4 980 000 5 050 000 5 580 000 5 930 000 3 010 000
A2 Natolin 4 448 350 4 780 000 5 050 000 5 100 000 5 180 000 5 000 000 5 110 000 5 080 000 4 870 000 5 150 000 5 100 000 4 330 000 4 270 000 5 310 000 5 280 000 4 880 000 2 280 000
A3 Imielin 4 469 487 4 660 000 5 040 000 5 220 000 5 460 000 5 320 000 5 460 000 5 390 000 5 240 000 6 150 000 6 190 000 4 990 000 4 750 000 5 610 000 4 890 000 5 230 000 2 750 000
A4 Stokłosy 3 933 221 4 040 000 4 290 000 4 520 000 4 630 000 4 570 000 4 820 000 4 880 000 4 690 000 4 670 000 4 510 000 4 650 000 4 640 000 4 700 000 3 860 000 4 690 000 2 610 000
A5 Ursynów 3 533 004 3 720 000 3 910 000 3 880 000 3 970 000 3 820 000 3 820 000 3 660 000 3 510 000 3 980 000 3 920 000 3 960 000 3 560 000 3 680 000 5 750 000 3 460 000 1 860 000
A6 Służew 5 277 407 5 640 000 6 010 000 6 380 000 6 780 000 6 460 000 6 740 000 6 630 000 6 430 000 6 420 000 6 480 000 6 970 000 8 020 000 6 440 000 9 670 000 6 880 000 3 010 000
A7 Wilanowska 6 144 420 6 730 000 7 070 000 7 300 000 7 940 000 7 710 000 8 140 000 8 840 000 9 240 000 9 000 000 8 960 000 9 540 000 6 990 000 9 420 000 6 780 000 11 010 000 4 680 000
A8 Wierzbno 3 459 779 3 770 000 4 040 000 4 310 000 4 530 000 4 510 000 4 760 000 4 420 000 5 680 000 6 190 000 6 250 000 5 920 000 5 780 000 7 670 000 6 780 000 9 400 000 2 960 000
A9 Racławicka 3 305 896 3 600 000 3 880 000 4 020 000 4 060 000 4 060 000 4 240 000 4 240 000 4 010 000 3 950 000 3 830 000 3 610 000 3 580 000 4 270 000 4 340 000 4 830 000 2 120 000
A10 Pole Mokotowskie 5 909 995 6 030 000 6 710 000 7 010 000 7 460 000 7 220 000 7 560 000 7 750 000 7 420 000 8 930 000 9 020 000 5 250 000 5 310 000 6 800 000 6 630 000 8 080 000 2 920 000
A11 Politechnika 7 434 952 8 540 000 9 930 000 10 600 000 11 340 000 11 800 000 12 940 000 12 790 000 12 780 000 15 290 000 15 390 000 10 560 000 12 710 000 11 790 000 12 350 000 13 220 000 6 290 000
A13 Centrum 11 343 431 13 250 000 14 990 000 16 350 000 18 800 000 20 010 000 18 740 000 17 580 000 18 700 000 19 250 000 19 650 000 18 360 000 20 570 000 19 620 000 20 690 000 19 790 000 9 320 000
A14 Świętokrzyska 3 590 663 4 380 000 5 170 000 5 720 000 6 510 000 6 980 000 6 890 000 6 430 000 5 150 000 4 080 000 4 180 000 11 880 000 13 200 000 13 060 000 13 480 000 12 960 000 7 750 000
A15 Ratusz Arsenał 7 783 778 8 410 000 9 440 000 10 720 000 11 440 000 10 920 000 13 470 000 14 670 000 14 890 000 13 460 000 13 490 000 13 000 000 11 290 000 9 350 000 8 840 000 9 750 000 4 930 000
A17 Dworzec Gdański 5 692 969 5 620 000 5 260 000 5 670 000 6 630 000 7 610 000 6 870 000 7 360 000 7 580 000 6 460 000 6 560 000 6 670 000 7 990 000 7 960 000 7 710 000 5 840 000 3 520 000
A18 Plac Wilsona – 5 390 000 9 750 000 10 500 000 7 380 000 5 520 000 5 760 000 5 550 000 4 920 000 4 420 000 4 390 000 4 150 000 4 000 000 4 790 000 5 090 000 3 890 000 2 430 000
A19 Marymont – – – 870 000 4 990 000 6 440 000 6 470 000 6 590 000 4 910 000 4 120 000 4 080 000 5 170 000 6 810 000 3 640 000 3 250 000 3 280 000 1 840 000
A20 Słodowiec – – – – 2 380 000 2 880 000 3 090 000 3 060 000 2 810 000 2 620 000 2 570 000 2 900 000 2 920 000 3 310 000 3 410 000 3 230 000 1 890 000
A21 Stare Bielany – – – – 330 000 2 110 000 2 550 000 2 700 000 2 620 000 3 170 000 3 110 000 2 760 000 2 720 000 3 050 000 2 870 000 2 260 000 1 560 000
A22 Wawrzyszew – – – – 490 000 2 970 000 3 340 000 3 440 000 3 180 000 3 030 000 2 980 000 3 060 000 2 680 000 2 640 000 3 770 000 3 750 000 2 220 000
A23 Młociny – – – – 520 000 3 570 000 3 920 000 3 930 000 5 300 000 10 480 000 10 590 000 9 330 000 10 760 000 9 020 000 9 090 000 8 110 000 4 270 000
Razem 80 905 536 93 420 000 105 770 000 113 550 000 126 290 000 134 870 000 140 210 000 140 420 000 139 170 000 147 230 000 147 710 000 142 070 000 147 530 000 147 180 000 149 090 000 150 470 000 74 220 000

Dane techniczne

[edytuj | edytuj kod]
Tablica informacyjna na stacji Stare Bielany
Czerpnio-wyrzutnia szlakowa na Polu Mokotowskim
  • Długość linii: 22,7 km
  • Liczba stacji: 21
  • Średnia długość peronów: 130,85 m
  • Liczba wind osobowych dla niepełnosprawnych: 59 sztuk
  • Liczba schodów ruchomych: 59 sztuk
  • Zagłębienie peronu poniżej poziomu terenu: od 6,2 do 12,2 m
  • Średnia odległość pomiędzy stacjami: powyżej 1000 m
  • Rozstaw szyn: 1435 mm
  • Minimalny promień łuku toru: 300 m
  • Maksymalne nachylenie: 3,1%
  • Typ nawierzchni torowej: betonowa
  • System zasilania: trzecia szyna, 750 V DC
  • Obsługa ruchu pociągów: system zdalnego sterowania i kontroli dyspozytorskiej, system automatycznego ograniczania prędkości z sygnalizacją kabinową[3]
  • Częstotliwość kursowania: 2 minuty 50 sekund w godzinach szczytu[5]
  • Prędkość maksymalna pociągów wynikająca z zastosowanego systemu sterowania ruchem: 80 km/h[5]
  • Prędkość maksymalna osiągana przez pociągi: 60 km/h[50]
  • Wielkość przewozów: 280–500 tys. pasażerów dziennie[3]
  • Najkrótsza odległość między stacjami: 577 m
  • Najdłuższa odległość między stacjami: 1534 m[47]

Inne informacje

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Metro Warszawskie określa sumę pasażerów wchodzących na poszczególne stacje w oparciu o zliczenia otwarć bramek biletowych. Przedstawione w tabeli sumy szacunkowe uwzględniają osoby omijające bramki i powstają poprzez dodanie do sumy 5% jej wartości w latach 2004–2012, w latach 2013–2015 natomiast suma ta powstała również w oparciu o dodatkowe pomiary.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Orientacyjny czas przejazdu pomiędzy poszczególnymi stacjami na linii M1. ztm.waw.pl. [dostęp 2019-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-22)]. (pol.).
  2. ↑ a b c Metro Warszawskie: Raport roczny za 2016 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2017-10-30]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g Dane techniczne i eksploatacyjne istniejącego odcinka metra. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  4. ↑ a b Metro wybrało projektantów dwóch nowych stacji. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 27 września 2019. [dostęp 2019-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-27)].
  5. ↑ a b c d Jakub Dybalski: Co to jest SOP–2W, czyli dlaczego metro pojedzie częściej?. transport-publiczny.pl, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-16]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e Historia budowy metra w Warszawie. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-02)]. (pol.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j Jan Podoski. Warszawskie metro – od koncepcji do realizacji. „Technika Transportu Szynowego”. 10/1995, s. 6-9. Łódź: EMI-PRESS. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  8. ↑ a b c d Jan Podoski. Warszawskie metro. „Technika Transportu Szynowego”. 4/1995, s. 25-29. Łódź: EMI-PRESS. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  9. ↑ a b Jerzy Brzostek. Warszawskie metro. „Biuletyn”. 1, s. 1-8, 1984. Warszawa: Generalna Dyrekcja Budowy Metra w Warszawie. (pol.). 
  10. ↑ a b Jakub Jastrzębski. Od metra pomysłów na warszawskie metro – projektu kolei podziemnej od roku 1956 do końca lat siedemdziesiątych. „Skarpa Warszawska”. 5 (62) maj 2014, s. 38-42. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska. ISSN 2084-4220. (pol.). 
  11. ↑ Metroprojekt. W: Andrzej Rogiński: Bitwy o metro. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2008, s. 19-26. ISBN 978-83-7232-834-2. (pol.).
  12. ↑ a b c Wprowadzenie. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982, s. 1-3. (pol.).
  13. ↑ a b Przyjęty tryb opracowania Założeń Techniczno-Ekonomicznych /aktualizacja/ I linii metra w Warszawie. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982, s. 18-28. (pol.).
  14. ↑ a b Waldemar Śmiałowski. Warszawskie metro przed startem. „Stolica”. 29 (1802), s. 29, 1982-10-03. Warszawa: Naczelna Rada Odbudowy Warszawy. ISSN 0039-1689. (pol.). 
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Kalendarium warszawskiego metra. „Technika Transportu Szynowego”. 10/1995, s. 4-5. Łódź: EMI-PRESS. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  16. ↑ Jerzy Majewski. O budowie warszawskiego metra. „Biuletyn”. 6/85, s. 1-27, 1985. Warszawa: Generalna Dyrekcja Budowy Metra w Warszawie. (pol.). 
  17. ↑ Radzieccy specjaliści i warszawskie metro. „Stolica”. 2 (1775), s. 11, 1982-03-28. Warszawa: Naczelna Rada Odbudowy Warszawy. ISSN 0039-1689. (pol.). 
  18. ↑ Krystyna Krzyżakowa. O warszawskim metrze ciąg dalszy. „Stolica”. 10 (1783), s. 3, 1982-05-23. Warszawa: Naczelna Rada Odbudowy Warszawy. ISSN 0039-1689. (pol.). 
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l Zarząd Transportu Miejskiego: Metro warszawskie. [dostęp 2014-09-12]. (pol.).
  20. ↑ Jakub Jastrzębski. Fortowa, Wolica, czy Niebieskich Migdałów – jak inaczej mogły nazywać się stacje I linii warszawskiego metra. „Skarpa Warszawska”. 8 (65) sierpień 2014, s. 60-65. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska. ISSN 2084-4220. (pol.). 
  21. ↑ Marian Borowczyk, Jerzy Siemień. Wybrane zagadnienia techniczne budowy metra w Warszawie. „Biuletyn”. 2/84, s. 1-19, 1984. Warszawa: Generalna Dyrekcja Budowy Metra w Warszawie. (pol.). 
  22. ↑ Skrócony harmonogram realizacji i etapowania przedsięwzięcia inwestycyjnego. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982. (pol.).
  23. ↑ Skrócony harmonogram realizacji i finansowania. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982. (pol.).
  24. ↑ Podstawowe wskaźniki techniczno-ekonomiczne. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982, s. 291-296. (pol.).
  25. ↑ Łącznica kolejowa. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982, s. 224-226. (pol.).
  26. ↑ a b Rozwiązania urbanistyczne i architektoniczne. W: Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego i Specjalnego „Metroprojekt”: Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy I linii metra w Warszawie. Warszawa: czerwiec 1982, s. 55-61. (pol.).
  27. ↑ Andrzej Grochowski. Charakterystyka techniczno-ekonomiczna I linii metra w Warszawie. „Biuletyn Informacyjny o Budownictwie”. 6/1983, s. 3-4, 1983. Warszawa: Centralny Ośrodek Informacji o Budownictwie. (pol.). 
  28. ↑ Przedsiębiorstwa: nazwy i kierownictwa. W: Andrzej Rogiński: Bitwy o metro. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2008, s. 133-137. ISBN 978-83-7232-834-2. (pol.).
  29. ↑ Dlaczego Ratusz?. W: Andrzej Rogiński: Bitwy o metro. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2008, s. 85-87. ISBN 978-83-7232-834-2. (pol.).
  30. ↑ a b Uchwała nr 86 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 16 grudnia 1983 roku w sprawie nadania nazw stacjom pierwszej linii metra. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”. 4, s. 2-3, 1984-03-12. (pol.). 
  31. ↑ a b Marian Rataj. Miasto i jego metro. „Biuletyn”. 3-88-12, s. 1-21, 1988. Warszawa: Generalna Dyrekcja Budowy Metra w Warszawie. (pol.). 
  32. ↑ jo. Przyjechały!. „Życie Warszawy”. 34 (14330), s. 1, 1990-02-09. Warszawa. ISSN 0137-9437. (pol.). 
  33. ↑ a b Zygmunt Jazukiewicz. Metro biznes. „Przegląd Techniczny”. 32/1991, s. 4-5, 25, 1991-08-11. Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych Sigma Not. ISSN 0137-8783. (pol.). 
  34. ↑ Nauka jazdy. Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych (B. Saganowski, S. Plewa, M. Rok). Polska Kronika Filmowa nr 43/1992. 21 października 1992. 7:45 minuta. [dostęp 2015-06-28].
  35. ↑ a b Zygmunt Użdalewicz. Ruszyło warszawskie metro. „Informacja”. 17 (czerwiec 1993), s. 2-24, 1993. Warszawa: Klub Inżynierii Ruchu. (pol.). 
  36. ↑ Kalendarium. W: Andrzej Rogiński: Bitwy o metro. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2008, s. 140-141. ISBN 978-83-7232-834-2. (pol.).
  37. ↑ Przez Leningrad do warszawskiego metra. „Prowadziłem pierwszy pociąg w stronę Kabat”. „iZTM”. 4 (86) kwiecień 2015, s. 26-28. Warszawa: Zarząd Transportu Miejskiego. (pol.). 
  38. ↑ Piotr Wilczarek: W cieniu łomiarza, czyli jak niemal 20 lat temu otwierano I linię metra w Warszawie. tvp.info, 2014-09-30. [dostęp 2015-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-16)]. (pol.).
  39. ↑ Wszystko zaczęło się na Wilanowskiej – 20 lat metra. „iZTM”. 4 (86) kwiecień 2015, s. 9-10. Warszawa: Zarząd Transportu Miejskiego. (pol.). 
  40. ↑ a b c Karol Lubaczewski: Historia Metra Warszawskiego. 2005-10-30. [dostęp 2014-09-12]. (pol.).
  41. ↑ Kronika. Kalendarz warszawski styczeń-marzec 2004. „Kronika Warszawy”. 2 (121), s. 100, 2004. 
  42. ↑ 7.06.2004 r. Wmurowanie aktu erekcyjnego…. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-012]. (pol.).
  43. ↑ Budowa tunelu B20 oraz stacji A20 Słodowiec. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  44. ↑ Budowa tuneli B21 i B22 oraz stacji A21 Stare Bielany i A22 Wawrzyszew. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  45. ↑ Budowa tunelu B23 i stacji A23 Młociny wraz z węzłem komunikacyjnym. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  46. ↑ a b lata/b: A co ze stacjami Plac Konstytucji i Muranów? „Nie będą już uzupełniane”. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2014-10-15. [dostęp 2015-01-18]. (pol.).
  47. ↑ a b c Stacje Plac Konstytucji i Muranów. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  48. ↑ a b Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy – Komunikacja zbiorowa – Kierunki zagospodarowania przestrzennego – rysunek 18. architektura.um.warszawa.pl. [dostęp 2015-07-18]. (pol.).
  49. ↑ Jakub Chełmiński: Metro ogłosiło przetarg na dwie nowe stacje: pl. Konstytucji i Muranów. Wyborcza.pl Warszawa, 2019-05-21. [dostęp 2019-08-31].
  50. ↑ a b Witold Urbanowicz: Warszawska komunikacja przyspiesza. transport-publiczny.pl, 2015-12-26. [dostęp 2015-12-28]. (pol.).
  51. ↑ Istniejący odcinek metra. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  52. ↑ Witek: Gdzie są tory odstawcze. 2013-04-22. [dostęp 2014-09-15]. (pol.).
  53. ↑ Zarząd Transportu Miejskiego: Punkty Obsługi Pasażerów. ztm.waw.pl. [dostęp 2017-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-30)]. (pol.).
  54. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawa: ZTM otwiera nowe POP-y – w Blue City i metrze. transport-publiczny.pl, 2015-05-06. [dostęp 2015-05-06]. (pol.).
  55. ↑ Zarząd Transportu Miejskiego: Parkingi Parkuj i Jedź. ztm.waw.pl. [dostęp 2015-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-04)]. (pol.).
  56. ↑ Mapa parkingów rowerowych. ztm.waw.pl. [dostęp 2014-11-14]. (pol.).
  57. ↑ Strefy Kiss and Ride otwarte!. ztm.waw.pl, 2016-05-13. [dostęp 2016-05-14]. (pol.).
  58. ↑ Lokalizacje stacji Veturilo. veturilo.waw.pl. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-10)]. (pol.).
  59. ↑ Schematy rozmieszczenia przystanków przy stacjach metra. ztm.waw.pl. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-19)]. (pol.).
  60. ↑ a b c d e f Metro Warszawskie: Raport roczny za 2014 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  61. ↑ Bolesław Musiał, Świadectwo Nr T/99/0020 dopuszczenia do eksploatacji typu pojazdu szynowego (wagony metra serii 81-717.3/714.3, 81-572/573, 81-571./573.1), Warszawa, 1 lipca 1999 [dostęp 2016-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-17] (pol.).
  62. ↑ a b c Witold Urbanowicz: Pociągi metra pojadą do Mińska Mazowieckiego na naprawę. 2016-01-14. [dostęp 2016-01-14]. (pol.).
  63. ↑ Wiesław Jarosiewicz, Świadectwo Nr T/2008/0138 dopuszczenia do eksploatacji typu pojazdu kolejowego (wagony metra serii 81-572.2/573.2), Warszawa, 18 grudnia 2008 [dostęp 2016-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-22] (pol.).
  64. ↑ Witold Urbanowicz: Warszawskie metro ma 20 lat. transport-publiczny.pl, 2015-04-07. [dostęp 2016-01-14]. (pol.).
  65. ↑ a b Metro Warszawskie: Raport roczny za 2013 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  66. ↑ a b Metro Warszawskie: Raport roczny za 2015 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-08-24]. (pol.).
  67. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2004 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  68. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2005 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  69. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2006 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  70. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2007 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  71. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2008 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  72. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2009 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  73. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2010 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  74. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2011 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  75. ↑ Metro Warszawskie: Raport roczny za 2012 rok. metro.waw.pl. [dostęp 2016-03-01]. (pol.).
  76. ↑ a b Krzysztof Piersa: Bartek Biedrzycki i postapokaliptyczna Warszawa. 2013-08-26. [dostęp 2014-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-16)]. (pol.).
  77. ↑ Kompleks 7215 – opis na stronie wydawcy. [dostęp 2014-10-10]. (pol.).
  78. ↑ Stacja: Nowy Świat na portalu LubimyCzytac.pl. [dostęp 2015-04-15]. (pol.).
  79. ↑ Paweł Dunin-Wąsowicz: Fantastyczny atlas Polski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, Listopad 2015, s. 26, 52, 53, 90, 111, 136. ISBN 978-83-7982-121-1.
  80. ↑ Nie jestem pisarzem, ja po prostu napisałem książkę. 2014-09-11. [dostęp 2014-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-16)]. (pol.).
Metro w Warszawie
Linia M1
Linia M2
Stacje niezrealizowane
Stacje techniczno-postojowe

Logo Metra Warszawskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Linia_M1_metra_w_Warszawie&oldid=74634303”