Przejdź do zawartości

Mikołaj Spytek Ligęza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy kasztelana sandomierskiego. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Mikołaj Spytek Ligęza
Ilustracja
Herb
Półkozic
Rodzina

Ligęzowie herbu Półkozic

Data urodzenia

1562/1563

Data i miejsce śmierci

sierpień 1637
Dąbrowa

Ojciec

Mikołaj Ligęza z Bobrku (1529–1603)

Matka

Elżbieta Jordan

Żona

1. Elżbieta Kormanicka
2. Zofia Krasińska

Dzieci

z Zofią Krasińską:
Pudencjana,
Konstancja

Rodzeństwo

Anna, Zofia, Jan

Mikołaj Spytek Ligęza herbu Półkozic (ur. przed 4 października 1563[1][a] – zm. między 4 a 21 sierpnia 1637[2][3] w Dąbrowie) – syn kasztelana wiślickiego Mikołaja Ligęzy i Elżbiety Jordanówny kasztelanki krakowskiej, I voto Stanisławowej Bonerowej. W 1590 w wieku 28 lat został kasztelanem czechowskim. W 1592 otrzymał od ojca starostwo żydaczowskie, zaś po jego śmierci objął 11 lipca 1603[3] starostwo bieckie. W 1613 został kasztelanem żarnowskim, w 1614 starostą ropczyckim, a w 1619 kasztelanem sandomierskim. Pułkownik wojska powiatowego województwa sandomierskiego w 1624 roku[4].

Dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Elżbietą Kormanicką herbu Junosza (zm. 1602[5]), córką kasztelana czechowskiego Auctusa i Anny z Lipnickich h. Hołobok[1]; po raz drugi z Zofią Krasińską herbu Ślepowron (zm. 1642), córką wojewody płockiego Stanisława (zm. 1617)[6] i jego drugiej żony, Anny Michowskiej herbu Rawicz. Dzięki zawartemu w 1584 małżeństwu z Elżbietą, wdową po Adamie Rzeszowskim, a następnie wykupowi pozostałych spadkobierców do 1605 stał się właścicielem całości Rzeszowa i otaczającego miasto klucza dóbr[7].

Włości

[edytuj | edytuj kod]

Mikołaj Spytek Ligęza zostawił po sobie opinię dobrego gospodarza oraz hojnego fundatora kościołów, szpitali i przytułków dla biednych i starców, chociaż w dobrach swych stosował bezwzględnie uprawiany wyzysk feudalny i popadał w liczne konflikty z mieszczanami Biecza. W Rzeszowie ufundował klasztor oo. Bernardynów (1629) i szpital dla ubogich, w Głogowie natomiast kościół parafialny z dzwonnicą, szpital dla ubogich, oraz drewniany ratusz. Jedną z jego głównych inwestycji był zamek w Rzeszowie, który w pierwotnej formie powstał pod koniec XVI wieku, a następnie został gruntownie rozbudowany w 1620 w stylu Palazzo in fortezza. W latach 20. Ligęza ufortyfikował także okoliczne miejscowości budując szereg ziemno-drewnianych warowni m.in. w Mrowli, Świlczy, Krasnem i Malawie. Jako starosta biecki troszczył się o dokończenie rozpoczętego przez ojca dzieła odbudowy fortyfikacji miejskich. Na podstawie królewskiego zezwolenia z 17 maja 1630 r. zbudował klasztor i kościół reformatów w Bieczu (na miejscu dawnego zamku)[8].

Działalność polityczna

[edytuj | edytuj kod]

Właściciel Rzeszowa miał spore ambicje polityczne. W 1616 roku wyznaczony został senatorem rezydentem[9]. Uczestniczył w sejmach jako senator (zwłaszcza za panowania Zygmunta III Wazy), a wygłaszane przez niego mowy były uznawane przez współczesnych za godny naśladowania wzór[10]. Dał się poznać jako dalekowzroczny i rozważny doradca polityczny. Popierając interesy kolejnych władców Ligęza otrzymywał od nich liczne beneficja i przywileje dla swoich miast. Prawdopodobnie „w podziękowaniu” od władcy otrzymał Głogów, a także liczne wolności po wielkim pożarze Rzeszowa w 1594. Na sejmie w Warszawie w styczniu 1635 roku przedstawił wniosek dotyczący przygotowania armii koronnej do walk przeciw Szwedom i Turkom[11].

Działania zbrojne

[edytuj | edytuj kod]

Mikołaj Spytek Ligęza prowadził walki ze swoim sąsiadem i bratankiem Andrzejem Ligęzą, który dwukrotnie najechał Rzeszów (1603) paląc przedmieścia i zdobywając zamek. W odwecie Mikołaj złupił dobra krewniaka w Staroniwie i Zwięczycy. Konflikt wynikał prawdopodobnie ze sporu granicznego, a rozwiązany został dopiero wyrokiem sądu ziemskiego w Przeworsku, który wydał werdykt na korzyść Mikołaja[12].

Starosta sandomierski walczył także ze słynnym awanturnikiem z sąsiedniego Łańcuta, Stanisławem Stadnickim „Diabłem” (1600–1605) oraz jego synem Władysławem (1617-1619[potrzebny przypis]), który złupił Rzeszów na czele lisowczyków, przy czym bezpośrednią przyczyną konfliktu była rywalizacja między jarmarkami rzeszowskim i łańcuckim[13]. W 1624 Ligęza skutecznie obronił przeprawę przez Wisłok w Rzeszowie przed czambułem tatarskim.

Śmierć i podział majątku

[edytuj | edytuj kod]
Ulica Spytka Ligęzy w Rzeszowie

Ligęza zmarł w Dąbrowie Tarnowskiej w sierpniu 1637 w wieku 75 lat. Wedle swego życzenia został pochowany pod progiem kościoła bernardynów w Rzeszowie. Ponieważ jego synowie ze związku z Elżbietą Kormanicką zmarli w dzieciństwie[14], swoją olbrzymią jak na owe czasy fortunę pozostawił dwóm córkom z małżeństwa z Zofią Krasińską – starszej Zofii Pudencjannie, która poślubiła w 1633 księcia Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, i młodszej Konstancji, od 1637 żonie Jerzego Sebastiana Lubomirskiego[15]. Zgodnie ze sporządzonym przez Ligęzę aktem podziałowym, zatwierdzonym w Krakowie w 1631, Zofia otrzymała miasta Rzeszów (z zamkiem), Głowów i Sędziszów oraz 34 wsie i 25 folwarków (łącznie 351 łanów), natomiast Konstancja tylko jeden zamek w budowie, 25 wsi i 14 folwarków (razem 130 łanów)[16]. Ponieważ Zasławski okazał się marnym zięciem, w swoim testamencie z 4 sierpnia 1637 Ligęza zezwolił Konstancji i jej mężowi dochodzić swoich praw przeciwko nierównemu podziałowi z 1631[2]. Natychmiast po śmierci Ligęzy Zasławski zbrojnie zajął przyznane swej żonie Rzeszów, Głowów i Sędziszów, a także rodowe dobra Ligęzów Dąbrowę i Gorzyce, które należały do działu Konstancji, ale przypadły czasowo jej matce jako dożywocie. Po zwrocie tych ostatnich dóbr przez Zasławskiego w 1638 na mocy wyroku komisji sądowej wziął je z kolei zajazdem w 1640 Lubomirski i trzymał być może już do śmierci teściowej w 1642[17]. Już po śmierci obu Ligęzianek (Konstancji w 1648 i Zofii w 1649) w 1653 Jerzy Lubomirski uzyskał od Zasławskiego cesję jego części latyfundium Mikołaja Spytka Ligęzy z Rzeszowem[18].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Pierwsza wzmianka o Ligęzie jako najstarszym synu Mikołaja Ligęzy i Elżbiety Bonerowej z Jordanów pochodzi z 4 października 1563, natomiast Mikołaj pojawia się w księgach grodzkich bieckich jako mąż Elżbiety 25 kwietnia 1562. Na tej podstawie Anusik przyjmuje początek 1563 za najbardziej prawdopodobny czas urodzenia Mikołaja Spytka[1]. Ojcostwo Mikołaja Ligęzy względem najstarszego syna było jednak współcześnie podawane w wątpliwość[19].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Anusik 2022 ↓, s. 106.
  2. ↑ a b Anusik 2022 ↓, s. 117–118.
  3. ↑ a b Przyboś 1968 ↓, s. 252–253.
  4. ↑ Kupisz 2008 ↓, s. 184.
  5. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 109.
  6. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 111.
  7. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 106, 108–109.
  8. ↑ Przyboś 1968 ↓, s. 252-253.
  9. ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 133.
  10. ↑ Dzieje Rzeszowa do 1914, Rzeszów 1985, s. 23
  11. ↑ Kadrinazi: A cóżby to jednego chłopa ze wsi zgubić? [online], kadrinazi.blogspot.co.uk [dostęp 2017-11-25].
  12. ↑ Łoziński 1913 ↓, s. 206-214.
  13. ↑ Łoziński 1913 ↓, s. 340-342, 495-496.
  14. ↑ Boniecki 1911 ↓, s. 256.
  15. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 116–117.
  16. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 114–116.
  17. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 118–119.
  18. ↑ Anusik 2022 ↓, s. 119–120.
  19. ↑ Kowalska 1972 ↓, s. 319.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Prezydenci i zarządcy Rzeszowa
Miasto prywatne
(1354–1815)
Polska pod zaborami
(1795–1918)
Burmistrzowie
Naczelnicy miasta
Burmistrzowie
II Rzeczpospolita
(1918–1939)
II wojna światowa
(1939–1944)
Polska Rzeczpospolita Ludowa
(1944–1989)
Prezydenci
Przewodniczący MRN
Prezydenci
III Rzeczpospolita
(od 1989)

Herb Rzeszowa

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mikołaj_Spytek_Ligęza&oldid=74332160”