Okres amarneński

Portret Echnatona w charakterystycznym stylu amarneńskim

Okres amarneński (XIV w. p.n.e.) – czas niepokoju religijnego i politycznego w starożytnym Egipcie. Obejmował rządy kilku władców XVIII dynastii: Echnatona, Smenchkare, Tutanchamona i Aja.

Początek rewolucji

Za XVIII dynastii faraon Amenhotep III prawdopodobnie zaniepokojony wpływami kapłanów Amona rozpoczął reformę religijną. Okres amarneński cechował się zmianami wierzeń religijnych. Najprawdopodobniej reformę zaproponowała królowa Teje^{[potrzebny przypis]}.

Zmianie uległ kult faraona. Święto sed miało na celu odnowienie jego sił po latach rządzenia, przybliżając go do ludzi. Amenhotep wykorzystał trzy rytuały, aby ogłosić się wcieleniem Ra. Widać to w świątyniach wzniesionych w Soleb i Sedeinga, gdzie władca był czczony niczym bóg słońca^[1].

Amenhotep III powoli odsuwał się od kultu Amona, zwracając się ku innym bogom, zwłaszcza solarnym. Jednym z kluczowych elementów tych zmian było wydobycie z zapomnienia kultu mało znanego boga, Atona, przedstawianego w postaci tarczy słonecznej z odchodzącymi od niej promieniami zakończonymi dłońmi.

Amenhotep IV u władzy

Następca Amenhotepa III, Amenhotep IV, od początku swojego panowania przejawiał duże zainteresowanie reformami i nowym kultem, który zaczął być wprowadzany przez jego ojca. W pierwszym roku panowania wydał rozkaz wzniesienia świątyni „ku czci Ra-Horachtiego, który raduje się na horyzoncie w swym imieniu Szu, który jest w Atonie”. Bóg został przedstawiony jako człowiek z głową sokoła, a świątynia nazywana Wielkim Benben. Budowla została wzniesiona na terenie świątyni Amona w Karnaku^[1].

Amenhotep IV, zmienił swe imię na Echnaton („Żyjący Ducha Atona”). Aby przypieczętować powstanie nowej religii faraon poddał się świętu sed w 4. roku panowania (a nie w 30., jak było w zwyczaju). W ten sposób stał się zarówno ludzkim królem, jak i bogiem – Atonem. W 6. roku panowania rozkazał zamknąć świątynie poświęcone innym bogom. Ich imiona i wizerunki miały zostać skute^[1].

Następnie faraon przeniósł stolicę do niezamieszkanego wcześniej miejsca w środkowym Egipcie, obecnego Tell el-Amarna (stąd nazwa okresu). Miasto nazwano Achetaton, czyli Horyzont Atona. Echnaton przeniósł się tam z najbliższymi i stamtąd panował. W nowej stolicy kwitł kult Atona, którego faraon uważał za swego ojca.

Sztuka

Sztuka tego okresu przedstawia króla i jego rodzinę o nienaturalnych kształtach. Mają wydłużone głowy, skośne oczy, szerokie biodra i obwisłe brzuchy. Prawdopodobnie władca chciał w ten sposób oddzielić siebie i swoją rodzinę od innych ludzi. Według innej teorii Echnaton, podobnie jak reszta jego rodziny, cierpiał na zespół Marfana. Jest to choroba dziedziczna objawiająca się, długimi kończynami, pociągłymi palcami i innymi cechami podobnymi do przedstawionych na płaskorzeźbach. Jednak ostatnie^[kiedy?] badania genetyczne i tomograficzne przypuszczalnych szczątków faraona wykazały, że nie cierpiał na żadne schorzenie zniekształcające jego ciało. Poświęcając się nowej religii, Echnaton zaniedbał bardziej odległe części swojego kraju.

Echnatona i władców panujących bezpośrednio po nim usunięto z list królów. Mimo że Tutanchamon przywrócił kult Amona, jego imiona również zostały wymazane.

Zobacz też

Reforma amarneńska

Przypisy

↑ ^a ^b ^c FilipF. Taterka FilipF., „Olśniewający dysk słoneczny”. Religijna rewolucja: monoteizm nad Nilem., „Pomocnik Historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717 .

Bibliografia

JoyceJ. Tyldesley JoyceJ., Nefertiti. Słoneczna Królowa Egiptu, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2003 .
ChristianCh. Jacq ChristianCh., Echnaton i Nefertiti, Warszawa: Świat Książki, 2007 .
Ziemia egipska i jej historia, Imperium Egipskie – Nowe Państwo, [w:] SalimaS. Ikram SalimaS., Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004 .

[taterka-1] FilipF. Taterka FilipF., „Olśniewający dysk słoneczny”. Religijna rewolucja: monoteizm nad Nilem., „Pomocnik Historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717 .

[1]