Olej rzepakowy
Olej rzepakowy – spożywczy olej roślinny wytwarzany z nasion rzepaku. W Polsce, podobnie jak większości krajów Europy jest podstawowym olejem roślinnym z powodu większej wydajności od pozostałych roślin oleistych.
Proces produkcji
[edytuj | edytuj kod]Olej rzepakowy pozyskiwany jest w olejarniach, przeważnie poprzez tłoczenie wstępnie zmiażdżonych nasion zimnych lub podgrzanych w prasach ślimakowych lub walcowych albo poprzez ekstrakcję tłuszczu z nasion za pomocą rozpuszczalników. W zależności od potrzeb w przemyśle stosuje się tłoczenie jednokrotne albo dwukrotne. Podczas tłoczenia na zimno temperatura oleju nie powinna przekraczać 40–50 °C. Przy procesie dwuetapowym drugie tłoczenie przeprowadza się po podgrzaniu wkładu. Olej uzyskany z tłoczenia na gorąco jest następnie poddawany rafinacji[1].
Ekstrakcja jest stosowana najczęściej wraz z tłoczeniem. Najpierw przeprowadzane jest wstępne tłoczenie, a następnie ekstrakcja z użyciem zazwyczaj heksanu, w której wyniku uzyskuje się roztwór oleju w rozpuszczalniku, tzw. miscelę. Rozpuszczalnik jest odzyskiwany z niej i śruty poekstrakcyjnej. Olej poekstrakcyjny oczyszcza się w procesie rafinacji. Olej uzyskany po tłoczeniu i po ekstrakcji najczęściej miesza się w stosunku 2∶1, uzyskując tzw. olej surowy[1].
W produkcji oleju rzepakowego ciemne łuski są usuwane z nasion przed tłoczeniem, co ogranicza przedostawanie się zawartych w nich gorzkich substancji do oleju.
Zawartość oleju w nasionach wynosi około 40 do 50%. Produktem ubocznym procesu produkcji metodą tłoczenia są wytłoki, te pochodzące z tłoczenia na zimno stosowane są jako pasza dla zwierząt. Proces tłoczenia jest mniej efektywny niż ekstrakcji, pozostawia w wytłokach 7–8% oleju, podczas gdy śruta poekstrakcyjna zawiera go 1–2%. Jednak tłoczenie, a w szczególności tłoczenie na zimno, praktycznie nie zanieczyszcza środowiska. Dzięki dobrej jakości tak uzyskanego oleju nie wymaga on wcale rafinacji lub wystarcza rafinacja fizyczna, bezpieczniejsza dla środowiska[1].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Produkt spożywczy
[edytuj | edytuj kod]Olej rzepakowy wytwarzany z pierwotnych odmian rzepaku zawierał dużo substancji gorzkich (glukozynolanów) i toksyczny kwas erukowy, dlatego rzadko był stosowany w celach spożywczych[2]. Kwas ten powoduje stłuszczenie narządów miąższowych i uszkodzenie mięśnia sercowego, blokując w sercu mitochondrialny system enzymatyczny utleniania kwasów tłuszczowych[3].
Od czasu wyhodowania odmian o niższej zawartości kwasu erukowego i substancji gorzkich, rzepak stał się jedną z najważniejszych roślin oleistych. Pierwsze takie odmiany wyselekcjonowano w późnych latach 60. XX wieku w Kanadzie, następnie ulepszono je w latach 70. (tzw. „0 rzepak”) i 80. (tzw. „00 rzepak”)[2]. Dostępny w sprzedaży olej rzepakowy jest uzyskiwany z niskoerukowych odmian o zawartości kwasu poniżej 2%[3] a glukozynolanów do 15 μmol/g[4][5].
Od 1995 roku w Unii Europejskiej uprawiane są wyłącznie odmiany niskoeurekowe rzepaku, a w Polsce tylko takie odmiany wpisane są do Krajowego Rejestru Odmian[4][5].
Olej rzepakowy rafinowany jest bardziej odporny na działanie wysokiej temperatury niż tłoczony na zimno. Podczas procesu rafinacji jest on pozbawiany zanieczyszczeń, staje się neutralny w smaku i ma długi termin przydatności do spożycia. Nadaje się do przygotowywania potraw w wysokiej temperaturze (smażenie, pieczenie, duszenie). Olej rzepakowy tłoczony na zimno stosowany jest do potraw nie obrabianych termicznie, np. surówek czy sałatek[4].
Wpływ na zdrowie
[edytuj | edytuj kod]Olej tłoczony z odmian rzepaku podwójnie ulepszonego, tzw. „00 rzepak”, jest bogatym źródłem sprzyjających zdrowiu steroli roślinnych (725–893 mg w 100 g), podobnie jak oleje kukurydziany, sezamowy i sojowy. Zawiera więcej kwasów omega-3 (8,07%) oraz kwasów omega-6 (17,7%) niż oliwa z oliwek (odpowiednio 0,83% i 9,78%), ale mniej omega-6 niż olej z pestek winogron (ok. 68%) i słonecznikowy (ok. 64%). Jest drugim po oliwie źródłem kwasu oleinowego (odpowiednio 62,97 i 70,12%). Wyróżnia się wśród olejów roślinnych wysoką zawartością witaminy E (29 mg w 100 g) i witaminy K (71,3 μg w 100 g). Wyższą zawartość witaminy E od oleju rzepakowego tłoczonego na zimno ma tylko olej słonecznikowy[4].
Spośród olejów rzepakowy zawiera najmniej niekorzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczów nasyconych (ok. 7%), w oliwie jest ich dwukrotnie więcej[4].
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Produkt techniczny
[edytuj | edytuj kod]Olej rzepakowy znajdował zastosowanie jako olej do lamp, smar i materiał bazowy do produkcji mydła. Jest wykorzystywany do produkcji biodegradowalnych olejów i smarów, jako baza do farb i lakierów lub do plastyfikatorów, środków powierzchniowo czynnych i pestycydów[2].
Znaczna część produkowanego oleju rzepakowego przetwarzana jest na biodiesel – biopaliwo stosowane zamiast oleju napędowego w silnikach Diesla[8]. Biodiesel może być stosowany samodzielnie lub jako domieszka do zwykłych olejów napędowych, najczęściej 3–5%. Stosowany w postaci nieprzerobionej instalacje do zasilania silników olejem rzepakowym podgrzewają dla zmniejszenia lepkości i właściwego rozpylenia w komorze spalania[8].
Paliwo na bazie oleju rzepakowego jest droższe w produkcji od paliw ropopochodnych. W wielu krajach jest promowane za pomocą ulg podatkowych, zwykle w postaci obniżenia akcyzy.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Małgorzata Wroniak i inni, Technologiczne aspekty otrzymywania oleju rzepakowego na potrzeby produkcji biopaliwa [online] [dostęp 2021-01-05].
- ↑ a b c Raps, [w:] Pflanzen [online], Fachagentur Nachwachsende Rohstoffe e. V. [dostęp 2022-01-05] (niem.).
- ↑ a b Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
- ↑ a b c d e Barbara Cybulska i inni, Olej rzepakowy – zbiór artykułów eksperckich [online], Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020 [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ a b Lista odmian roślin rolniczych wpisanych do krajowego rejestru w Polsce, Słupia Wielka: Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, 2021, ISSN 1231-8299 [dostęp 2022-01-05].
- ↑ a b c Hanna Kunachowicz i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 304–306, ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ a b c Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
- ↑ a b Krzysztof Lis, Olej roślinny jako biopaliwo [online], 25 maja 2008 [dostęp 2022-01-05] (pol.).