Osiek (gmina w województwie świętokrzyskim)

Osiek
Osiek Świętokrzyski
	gmina miejsko-wiejska
	; Urząd Miasta i Gminy
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
TERC	2612043
Siedziba	Osiek
Burmistrz	Magdalena Marynowska
Powierzchnia	129,33 km²
Populacja (2009-12-31); • liczba ludności	; 7908
• gęstość	61,1 os./km²
Nr kierunkowy	15
Kod pocztowy	28-221
Tablice rejestracyjne	TSZ
	Adres urzędu:ul. Rynek 1; 28-221 Osiek
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	17
Liczba miejscowości	21
	Położenie na mapie powiatu;
	50°31′12″N 21°26′34″E/50,520000 21,442778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Osiek – gmina miejsko-wiejska w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie tarnobrzeskim.

Siedziba gminy to Osiek.

Według danych z 31 grudnia 2017 roku^[4] gminę zamieszkiwało 7 733 osób.

W czasach Królestwa Polskiego gmina Osiek należała do powiatu sandomierskiego w guberni radomskiej. 13 stycznia 1870^[5] do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Osiek^[6].

Struktura powierzchni

Według danych z lat 1995–2005^[7] gmina Osiek ma obszar 129,33 km². W ciągu tego okresu zmniejszył się procentowy udział użytków rolniczych (z 61,6% w '95 do 56,3% w '05), na rzecz zwiększenia się areału lasów (z 26,6% w '95 do 28,4% w '05) oraz nieużytków (z 11,8% w '95 do 15,3% w '05, przy czym zmniejszył się on w stosunku do roku '04 z 15,5%). Niska opłacalność/dochodowość z areału użytków rolnych wymusiła na rolnikach działania na rzecz odłogowania oraz zadrzewiania znacznych połaci swoich gospodarstw; trendu tego nie powstrzymały dopłaty bezpośrednie z UE, bowiem znaczna część z nich przebranżowiła się.

Tabela 1. Poziom rolniczej działalności GiM Osiek w latach 1995–2005^[8]
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m. STRUKTURA POWIERZCHNI
(w latach według rodzaju rolniczej działalności)

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

I. OGÓŁEM ha 12 933

% 100

II. UŻYTKI ROLNE

1. Powierzchnia użyt-
ków rolnych ha 7 964 8 006 7 917 7 948 7 716 7 654 7 680 7 680 7 635 7 327 7 277

% 61,6 61,9 61,2 61,5 59,7 59,2 59,4 59,4 59 56,6 56,3

– grunty orne ha 6 314 6 340 5 698 5 691 5 417 5 385 5 400 5 400 5 176 4 875 4 825

% 79,3 79,2 72 71,6 70,2 70,3 70,3 70,3 67,8 66,5 66,3

– sady ha 245 247 242 243 242 243 242 242 160 161 161

% 3,1 3,1 3 3 3,1 3,2 3,1 3,1 2,1 2,2 2,2

– łąki ha 849 856 1 433 1 429 1 483 1 452 1 450 1 450 1 707 1 706 1 706

% 10,6 10,7 18,1 18 19,2 19 18,9 18,9 22,4 23,3 23,5

– pastwiska ha 556 563 544 585 574 574 588 588 592 585 585

% 7 7 6,9 7,4 7,5 7,5 7,7 7,7 7,7 8 8

II. LASY

1. Lasy i grunty leśne ha 3 440 3 420 3 427 3 376 3 310 3 362 3 473 3 473 3 593 3 603 3 674

% 26,6 26,4 26,5 26,1 25,6 26 26,8 26,8 27,8 27,9 28,4

III. POZOSTAŁE GRUNTY

1. Pozostałe grunty
i nieużytki ha 1 529 1 507 1 589 1 609 1 907 1 917 1 780 1 780 1 705 2 003 1 982

% 11,8 11,7 12,3 12,4 14,7 14,8 13,8 13,8 13,2 15,5 15,3

Gmina stanowi 13,98 proc. powierzchni powiatu.

Demografia

Struktura demograficzna gminy Osiek po reaktywacji państwa polskiego (tj. po I wojnie światowej) – gmina nie była organizmem jednolitym narodowościowo, odbiegając znacząco od unifikacji etnicznej do jej różnorodność wyznaniowej włącznie. Obecnie większość tych miejscowości (z ich ludnością) stanowi integralną część gminy Osiek, z kolei niewielka jej część przynależy do gminy Rytwiany i Staszów. Ponadto dla przykładu przysiółek Otoka Gągolińska wówczas administracyjnie przynależał do gminy Łoniów; z kolei pozostałe niewymienione tu miejscowości do gminy Tursko Wielkie. Wyjątek stanowi tu wioska Mucharzów nieujęta w tym spisie (co potwierdza ówczesny GŁ•U•ST w alfabetycznym wykazie miejscowości województwa kieleckiego na końcu książki, w którym nie figuruje). Poniżej struktura demograficzna na podstawie pierwszego spisu powszechnego ludności z 30 września 1921 roku.

Tabela 1.1 Powiat Sandomierz. Gmina Osiek^[9]
Lp. M i a s t a,
G m i n y,
Miejscowości Charakter miejscowości Budynki Ludność obecna w dniu 30 września 1921 r. (bez objętej spisem wojskowym)

z prze-
znacze-
nia miesz-
kalne inne
za-
miesz-
kałe Ogó-
łem Męż-
czyzn Ko-
biet W tej liczbie było wyznania Podało narodowość

rzym-
sko-
-kato-
licki-
ego ewan-
gelic-
kiego inne-
go
chrze-
ścijań-
skiego moj-
żeszo-
wego in-
ne-
go nie-
wia-
do-
me-
go pol-
ską nie-
miec-
ką ży-
dow-
ską in-
ną nie-
wia-
do-
mą

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

— Gm. Osiek — 1 443 1 8 394 4 013 4 381 7 684 67 2^[10]^,^[11] 641 — — 7 888 — 504 2^[12]^,^[13] —

1. Bukowa osada młyńska 2 – 36 16 20 6 – – 30 – – 36 – – – —

2. Bukowa wieś 110 – 677 321 356 671 – – 6 – – 677 – – – —

3. Bukowa-Majorat kolonja^[14] 14 – 81 36 45 81 – – – – – 81 – – – —

4. Długołęka wieś 54 – 303 155 148 303 – – – – – 303 – – – —

5. Dzięki folwark 3 – 41 19 22 38 – – 3 – – 41 – – – —

6. Gaj Plebański kolonja^[14] 9 – 36 20 16 36 – – – – – 36 – – – —

7. Grabowiec kolonja^[14] 6 – 46 26 20 46 – – – – – 46 – – – —

8. Jaźwiny-Polesie folwark 1 – 7 4 3 7 – – – – – 7 – – – —

9. Lipnik wieś 19 – 115 55 60 115 – – – – – 115 – – – —

10. Łęg wieś 11 – 61 29 32 61 – – – – – 61 – – – —

11. Mikołajów folwark 1 – 4 1 3 4 – – – – – 4 – – – —

12. Mikołajów wieś 20 – 114 56 58 47 67 – – – – 114 – – – —

13. Osieczko wieś 98 – 561 263 298 561 – – – – – 561 – – – —

14. Osiek folwark 3 – 53 30 23 53 – – – – – 53 – – – —

15. Osiek osada miejska 193^[15]^,^[16] – 1 352 626 726 811 – 2^[10]^,^[11] 539 – – 846 – 504 2^[12]^,^[13] —

16. Pliskowola wieś 217 – 1 186 562 624 1 186 – – – – – 1 186 – – – —

17. Strzegom wieś 198 – 1 067 508 559 1 058 – – 9 – – 1 067 – – – —

18. Strzegom-Majorat kolonja^[14] 36 – 175 80 95 170 – – 5 – – 175 – – – —

19. Strzegom Poparafialny wieś 13^[17]^,^[16] – 57 34 23 57 – – – – – 57 – – – —

20. Suchowola wieś 191 1 1 045 476 569 1 045 – – – – – 1 045 – – – —

21. Wiązownica osada młyńska 2 – 32 12 20 16 – – 16 – – 32 – – – —

22. Wiązownica-Majorat kolonja^[14] 30 – 154 72 82 140 – – 14 – – 154 – – – —

23. Wiązownica Mała wieś 23 – 131 71 60 131 – – – – – 131 – – – —

24. Wiązownica Poduchowna kolonja^[14] 37 – 174 82 92 169 – – 5 – – 174 – – – —

25. Wiązownica Sołectwo kolonja^[14] 11 – 85 45 40 85 – – – – – 85 – – – —

26. Wiązownica Wielka wieś 123 – 700 355 345 686 – – 14 – – 700 – – – —

27. Wronia Góra kolonja^[14] 18 – 101 59 42 101 – – – – – 101 – – – —

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Współczesna struktura demograficzna gminy Osiek na podstawie danych z lat 1995–2009 wedle roczników GUS-u^[8]:

Rysunek 1.1 Populacja kobiet w GiM Osiek w latach 1995-2009^[8]

Rysunek 1.2 Populacja mężczyzn w GiM Osiek w latach 1995-2009^[8]

Rysunek 1.3 Populacja ogółem w GiM Osiek w latach 1995-2009^[8]

Tabela 1.2 Poziom populacji GiM Osiek w latach 1995-2009^[8]
WYSZCZEGÓLNIENIE POPULACJA
(w latach wedle mieszkańców i powierzchni, w wieku przed-, po- i produkcyjnym)

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

I. OGÓŁEM 8 126 8 104 8 073 8 076 8 009 8 035 8 008 7 999 7 955 7 934 7 929 7 927 7 914 7 934 7 908

1. Gęstość zaludnienia 62,8 62,7 62,4 62,4 61,9 62,1 61,9 61,8 61,5 61,3 61,3 61,3 61,2 61,3 61,1

2. W wieku

a. przedprodukcyjnym 2 202 2 168 2 148 2 108 2 080 2 076 2 031 1 969 1 930 1 895 1 858 1 829 1 811 1 771 1 716

– w procencie (%) 27,1 26,8 26,6 26,1 26 25,8 25,4 24,6 24,3 23,9 23,4 23,1 22,9 22,3 21,7

b. produkcyjnym 4 395 4 392 4 378 4 445 4 433 4 468 4 508 4 592 4 617 4 642 4 682 4 698 4 686 4 739 4 777

– w procencie (%) 54,1 54,2 54,2 55 55,3 55,6 56,3 57,4 58 58,5 59,1 59,3 59,2 59,7 60,4

c. poprodukcyjnym 1 529 1 544 1 547 1 523 1 496 1 491 1 469 1 438 1 408 1 397 1 389 1 400 1 417 1 424 1 415

– w procencie (%) 18,8 19 19,2 18,9 18,7 18,6 18,3 18 17,7 17,6 17,5 17,6 17,9 18 17,9

II. MĘŻCZYZN 4 091 4 100 4 077 4 082 4 073 4 073 4 073 4 078 4 070 4 040 4 035 4 031 4 035 4 030 4 018

1. Gęstość zaludnienia 31,6 31,7 31,5 31,5 31,5 31,5 31,5 31,5 31,5 31,2 31,2 31,2 31,2 31,1 31

2. W wieku

a. przedprodukcyjnym 1 105 1 095 1 090 1 085 1 058 1 044 1 028 998 981 962 944 932 929 901 879

– w procencie (%) 13,6 13,5 13,5 13,4 13,2 13 12,9 12,5 12,4 12,1 11,9 11,8 11,7 11,3 11,1

b. produkcyjnym 2 442 2 453 2 427 2 457 2 472 2 489 2 514 2 561 2 577 2 566 2 588 2 593 2 593 2 620 2 642

– w procencie (%) 30,1 30,3 30 30,4 30,8 31 31,4 32 32,4 32,3 32,7 32,7 32,8 33 33,4

c. poprodukcyjnym 544 552 560 540 543 540 531 519 512 512 503 506 513 509 497

– w procencie (%) 6,7 6,8 7 6,7 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 6,4 6,3 6,3 6,5 6,4 6,3

III. KOBIET 4 035 4 004 3 996 3 994 3 936 3 962 3 935 3 921 3 885 3 894 3 894 3 896 3 879 3 904 3 890

1. Gęstość zaludnienia 31,2 31 30,9 30,9 30,4 30,6 30,4 30,3 30 30,1 30,1 30,1 30 30,2 30,1

2. W wieku

a. przedprodukcyjnym 1 097 1 073 1 058 1 023 1 022 1 032 1 003 971 949 933 914 897 882 870 837

– w procencie (%) 13,5 13,3 13,1 12,7 12,8 12,8 12,5 12,1 11,9 11,8 11,5 11,3 11,2 11 10,6

b. produkcyjnym 1 953 1 939 1 951 1 988 1 961 1 979 1 994 2 031 2 040 2 076 2 094 2 105 2 093 2 119 2 135

– w procencie (%) 24 23,9 24,2 24,6 24,5 24,6 24,9 25,4 25,6 26,2 26,4 26,6 26,4 26,7 27

c. poprodukcyjnym 985 992 987 983 953 951 938 919 896 885 886 894 904 915 918

– w procencie (%) 12,1 12,2 12,2 12,2 11,9 11,9 11,7 11,5 11,3 11,2 11,2 11,3 11,4 11,6 11,6

Rysunek 1.4 Piramida populacji – struktura płci i wieku gminy^[8]

Według danych z 31 grudnia 2009 roku GiM Osiek zamieszkiwało 8 042 osób (4 080 – mężczyzn, 3 962 – kobiet, tj. zameldowanych na pobyt stały – stan na 31 XII; przy 8 055 osobach, w tym 4 087 – mężczyznach, 3 968 – kobietach w zestawieniu na 30 VI); jednocześnie faktyczne miejsce zamieszkania określono na poziomie 7 908 osób (4 018 – mężczyzn, 3 890 – kobiet, tj. – stan na 31 XII; przy 7 933 osobach, w tym 4 024 – mężczyznach, 3 909 – kobietach w zestawieniu na 30 VI)^[1].

Piramida wieku mieszkańców gminy Osiek w 2014 roku^[18].

Budżet

Rysunek 1.1 Dochody ogółem w GiM Osiek w latach 1995-2013 (w zł)^[8]

Tabela 1.1 Relacje działalności statutowej GiM Osiek w latach 1995-2013^[8]
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m. ROK

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Dochody ogółem zł 4 037 729,- 6 047 071,- 7 154 040,- 10 634 209,- 8 650 749,- 10 431 305,- 12 132 720,- 13 244 262,- 11 991 826,- 13 731 491,- 14 529 594,- 17 281 741,83 20 105 382,97 20 193 191,28 22 783 892,33 30 058 271,50 25 549 725,39 25 803 734,64 25 557 326,62

ZNAK ± - - + + + + + + - - - + + + - + + - -

Nadwyżka/deficyt
budżetowa(-y) zł 19 861,- 130 576,- 21 628,- 9 724,- 160 618,- 1 777 682,- 2 735 070,- 1 179 995,- 53 008,- 251 897,- 75 838,- 3 041 966,88 835 169,09 53 185,95 176 470,46 5 291 262,29 138 912,11 825 705,68 386 719,02

ZNAK Σ =

Wydatki ogółem zł 4 017 868,- 5 916 495,- 7 175 668,- 10 643 933,- 8 811 367,- 12 208 987,- 14 867 790,- 14 424 257,- 11 938 818,- 13 479 594,- 14 453 756,- 20 323 708,71 20 940 552,06 20 246 377,23 22 607 421,87 35 349 533,79 25 688 637,50 24 978 028,96 25 170 607,60

Rysunek 1.2 Wydatki ogółem w GiM Osiek w latach 1995-2013 (w zł)^[8]

Według danych z roku 2013^[7] średni dochód na mieszkańca wynosił 3 268,62 zł (tj. – stan na 31 XII; przy 3 235,78 zł w zestawieniu na 30 VI); jednocześnie średnie wydatki na mieszkańca kształtowały się na poziomie 3 219,16 zł (tj. – stan na 31 XII; przy 3 215,46 zł w zestawieniu na 30 VI).

Transport i komunikacja

W okresie restauracji państwa polskiego (w tzw. okresie porozbiorowym) sieć transportu kolejowego daleka była od zunifikowania centralnego (w kierunku m.st. Warszawy) bardziej rozwinięte były nitki do byłych stolic państw zaborowych (tj. Wiednia, Petersburga czy Berlina). Na terenie gminy Osiek jest to wyrażone w odległości do najbliższych stacji kolejowych Baranów czy Tarnobrzeg (były zabór austriacki) – przy braku takowego połączenia po stronie rosyjskiej (lub w trakcie tworzenia w Rytwianach). O wiele lepiej prezentuje się nić transportu drogowego w komunikacji autobusowej, tu rozwinęło się kilka połączeń lokalnych głównie w kierunku: Koprzywnicy, Mielca, Staszowa i Tarnobrzega. Ponadto w jednym miejscu (tj. w Osieku) umiejscowiono pocztę i telegraf (telefon) – co uwydatnia poniższa tabela. Jednocześnie poszczególne miejscowości przypisano stosownie do ówcześnie im odpowiadającej rzymskokatolickiej administracji kościelnej z pominięciem współegzystujących na terenie gminy wyznawców mojżeszowych. Nadto dla przykładu wioska Katy wówczas administracyjnie należał do gminy Łoniów; z kolei pozostałe niewymienione tu miejscowości do gminy Tursko Wielkie.

Powiat Sandomierz. Gmina Osiek^[19]
Lp. Miejscowość
i jej
charakter Terytorialnie właściwe władze i urzędy oraz urządzenia komunikacyjne

Gmina Powiat polityczny Woje-
wódz-
two Poczta
i telegraf
(telefon) Stacja kolej.
z odległością
km. Najbliższa linia
komunik. autobus.
z odległością km. S ą d Urzędy parafjalne
(rz-kat., gr-kat., wsch.-
słow., orm.-kat., pra-
wosł., ewang., ew.-ref.)

Grocki Okręgowy

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1. Bukowa,
osada młyńska Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
17,5 Tarnobrzeg-Mielec
14,5 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

2. Bukowa,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
17 Tarnobrzeg-Mielec
14 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

3. Bukowa-Majorat,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
18,5 Tarnobrzeg-Mielec
15,5 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

4. Długołęka,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
9 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

5. Dzięki,
folwark Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 22,
Tarnobrzeg 22 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

6. Gaj Plebański,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
12 Staszów-Koprzywnica
1 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

7. Grabowiec,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
14 Staszów-Koprzywnica
2 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

8. Jaźwiny-Polesie,
folwark Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Rytwiany (w. t.^[21]),
Baranów Staszów-Koprzywnica Staszów Radom Strzegom
parafja rzymskokatolicka

9. Lipnik,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
11 Staszów-Koprzywnica
2,5 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

10. Łęg,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
14 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

11. Mikołajów,
wieś i folwark Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
13 Staszów-Koprzywnica
2,5 Staszów Radom Czermin parafja ewangielicka
Osiek parafja rzymsko-kat.

12. Mucharzów,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Rytwiany (w. t.^[21]) Staszów-Koprzywnica Staszów Radom Strzegom
parafja rzymskokatolicka

13. Osieczko,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
13 Staszów-Koprzywnica Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

14. Osiek, osada
miejska i folwark loco Sandomierz Kielec-
kie loco (Osiek k/
Sandomierza) Baranów
14 Staszów-Koprzywnica Staszów Radom loco
parafja rzymskokatolicka

15. Pliskowola,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
15 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

16. Strzegom,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Rytwiany (w. t.^[21])
10, Baranów 22 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom loco
parafja rzymskokatolicka

17. Strzegom Popa-
rafialny, wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Rytwiany (w. t.^[21])
11, Baranów 23 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom Strzegom
parafja rzymskokatolicka

18. Strzegom-Majorat,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Rytwiany (w. t.^[21])
11, Baranów 23 Staszów-Koprzywnica
3 Staszów Radom Strzegom
parafja rzymskokatolicka

19. Suchowola,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
17 Staszów-Koprzywnica
1 Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

20. Wiązownica,
osada młyńska Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 21,
Tarnobrzeg 21 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica^[22]
parafja rzymskokatolicka

21. Wiązownica Mała,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 22,
Tarnobrzeg 25 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

22. Wiązownica Podu-
chowna, kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 22,
Tarnobrzeg 22 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

23. Wiązownica Wielka,
wieś Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów
22,5 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

24. Wiązownica-Majorat,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 21,
Tarnobrzeg 21 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

25. Wiązownica-Sołec-
two, kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów 22,
Tarnobrzeg 22 Staszów-Koprzywnica
7 Staszów Radom Wiązownica
parafja rzymskokatolicka

26. Wronia Góra,
kolonja^[20] Osiek Sandomierz Kielec-
kie Osiek k/San-
domierza Baranów Staszów-Koprzywnica Staszów Radom Osiek
parafja rzymskokatolicka

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Geografia

Gmina Osiek przedstawia formę wydłużoną w kierunku z północo-wschodu na południo-zachód. Od wschodu i południowo-wschodu opływa ją rzeka Wisła, przybierając z gminy rzekę Trzciankę i Bukowiankę. Obszar gminy wynosi 129,33 km² z 7908 ludności. Przeciętnie na 1 km² przypada 61,1 mieszkańców (ogół województwa wynosi 111 osób/km², a na powiat – 83,8 osób/km²), a zatem jest średnio zaludniony. Sąsiednimi gminami są: od południowego wschodu Łoniów, od północy Klimontów, od zachodu: Staszów, Rytwiany i Połaniec, a od południa w ramach województwa podkarpackiego: Padew Narodowa, Gawłuszowice oraz Baranów Sandomierski. Od 1994 roku jest gminą miejsko-wiejską.

Miasto Osiek położone jest prawie na krańcu gminy w części północno-zachodniej, na przeciwległym zaś krańcu leży miasto Staszów i Połaniec, jest to południowo-wschodnia część województwa świętokrzyskiego. Leży ono na skrzyżowaniu dróg do: Sandomierza, Tarnobrzega, Rzeszowa, Staszowa, Połańca, Buska-Zdroju i Krakowa. Administracyjnie w powiecie staszowskim (14% powierzchni powiatu), geograficznie i historycznie w Ziemi Sandomierskiej, która uznawana jest za obszar regionalny Kotliny Sandomierskiej, a w jej ramach jako część Wyżyny Sandomierskiej, dalej której częścią jest Nizina Nadwiślańska zwana Powiślem.

Około 17% powierzchni ogólnej gminy jest obszarem w znacznej części zdegradowanym w wyniku prowadzenia działalności górniczej Kopalni „Siarkopol” Osiek na złożu siarki rodzimej.

Od obszaru Powiśla powyżej Połańca (w kierunku Łubnic) rozciąga się nieznaczna część wielkiej niziny, zwanej Stopnicką (o szerokości około 8 km²), dalej w ramach Niziny Nadwiślańskiej (o powierzchni 138 km²) rozpościera się aż pod Połaniec niewielka Nizina Winnicka o powierzchni około 2,5 km² a następnie Tursko-Osiecka – 36,5 km², Koprzywnicka – 43,6 km², Skotnicka – 30,3 km², Sandomierska – 1,3 km², Dwikozka od Kamienia Mściowskiego do ujścia Opatówki – 10,8 km² i od Opatówki poza Winiary – Winiarska 4 km². Na terenie tym występują jeziorka i łachy wiślane, np. pod Matjaszowem, Łęgiem, Lipnikiem itp. z typem rzeźnym krajobrazu (na tych nizinach) dość duże obszary zajmują płaskie doliny rzeczne będące miejscem akumulacji osadów rzecznych. We współczesnych dolinach rzecznych oraz pradolinach pochodzących z epoki lodowcowej bardzo często znajdują się wydmy (np. Korea).

Na terenie gminy i w bezpośrednim jej sąsiedztwie występują liczne naturalne zbiorniki wodne, w tym: jezioro Osieckie o powierzchni 116000 m i jezioro Matiaszowskie o powierzchni 90000 m, a w obrębie doliny Wisły znajdują się tereny podmokłe. Występują tu także liczne cieki o mniejszym zasięgu odwadniania. Wszystkie one ostatecznie trafiają ze swoimi wodami do Wisły.

Klasa czystości wody różni się od planowanej I-szej. W rzeczywistości kwalifikuje się do klas II i III. Dopływy Wisły jako pozaklasowe lub na granicy klasy III-ej z tendencją do poprawy. Wody z poziomów w odnośnych trzecio- i czwartorzędowego, z uwagi na wysoką mineralizację, a także obecność siarkowodoru wymagają dla celów konsumpcyjnych uzdatnienia.

Nizina Nadwiślańska obejmująca na terenie gminy (tylko niewielki fragment Niziny Koprzywnickiej – 2,6 km² oraz prawie całą Nizinę Tursko-Osiecką – 31,5 km²) jest zróżnicowana glebowo jednak z przewagą gleb lepszych tzw. pszennych, mad wiślanych, powiślanych glinek. W zamierzchłych czasach zamożność mieszkańców zależna była od jakości gleby (gleby żyzne oznaczały dobrobyt – zaś płowe piaski zazwyczaj biedę). Głównie wiślane pszenne gleby (plus niewielki odsetek glinki (iłu ceglanego) od Parysówki ku Bukowej) dawały ludziom dobrobyt, co wyraźnie zauważyć można było w formie zabudowy. Rozwijało się tu więc sadownictwo, uprawa buraków cukrowych (odbierała je cukrownia Szwagrów) i pszenicy (w dwóch kierunkach Długołęka – Otoka Gągolińska i Sworoń – Niekurza), cegielnictwo (Grabowiec, Zawidza). Zatem ta część gminy, mając gleby urodzajne, nie posiada zupełnie lasów. Dlatego na Powiślu ludność sadzi wierzby, a raczej je palikuje, w niewielkim stopniu zaś zadrzewia a częściej karczuje koryto Wisły w poszukiwaniu drwa opałowego. Dziś nie spotyka się na pobrzeżu plantacji wikliny. W południowo-zachodniej części Gminy spotykamy większe i typowe już lasy (dawne Nadleśnictwo w Dziękach), las Bukowski oraz fragmenty dóbr Radziwiłłowskich (ówczesnego Zarządu w Rytwianach) las Tursko-Ossalski. Na tych terenach lessowych znajdujemy osobliwości florystyczne (dawne krzyże przydrożne i figurki okazjonalne). Niestety tylko w niewielkim stopniu północno-zachodnia część urozmaicona jest oryginalnymi jarami o pionowych wysokich ścianach wśród lessów, które nadają swoiste piętno temu krajobrazowi (okolice Grabowca).

Z minerałów występują tu: piaskowce, drobno- i gruboziarniste wapienie, gipsy poza tym kwarcyty, iły i gliny.

Miasto i Gmina Osiek wyróżnia się bogactwem wykopalisk archeologicznych w różnych punktach i z różnych epok, m.in. pod Lipnikiem (znaleziono naczynia i narzędzia pracy z dawnego grodu wiślańskiego) czy pod Niekrasowem Ukazowym (znaleziono tu narzędzia krzemienne z epoki kamiennej).

Według podziału fizyczno-geograficznego Polski Miasto i Gmina Osiek obejmuje swoim zasięgiem znaczną część mezoregionu Niecki Połanieckiej, należącej do bardziej rozległego makroregionu Niecki Nidziańskiej (Niecka Połaniecka stanowi jej wschodni obszar). Dla gminy są to okolice od Osieka po Ossalę-Lesisko, tzw. słabe gleby piaszczyste porosłe głównie lasami, lub stanowiące nieużytki po niżej 200 m n.p.m. do 170 m.

Południowo-wschodnie i wschodnie obrzeża Miasta i Gminy Osiek ogranicza rzeka Wisła biegnąca zagłębieniem Niecki Nadwiślańskiej (tzw. Niziny Nadwiślańskiej zwanej Powiślem), wchodzącej w skład makroregionu Kotliny Sandomierskiej (Wyżyny Sandomierskiej); w tej Nizinie Nadwiślańskiej (z odpowiednim podziałem, tj. ze sporą częścią Niziny Tursko-Osieckiej i z niewielkim udziałem Niziny Koprzywnickiej).

Zachodnią część Miasta i Gminy Osiek przecina rzeka Trzcianka zwana Strzegomką (historycznie zwana Ossolą) z prawo- i lewostronnymi dopływami różnych cieków wodnych. Natomiast centralną częścią Gminy Osiek biegnie Bukowianka. Obydwie rzeki łączą się w Wiśle, pierwsza w okolicach Sworonia, a druga w okolicach Długołęki, a następnie wpadają do morza. Poprzez wschodnie obszary Gminy Osiek nie przepływa już żadna rzeka, ale w okolicach Bukowej lokalne strugi wodne zasilają rzekę Kacankę, uchodzącą do większej jeszcze rzeki Koprzywianki. W granicach Gminy Wisła również zbiera pomniejsze strugi wodne w różnych kanałach odpływowych. Oprócz niektórych odcinków są one zabezpieczone wałami ziemnymi od rozlewu wielkich wód Wisły.

Zatem przez Miasto i Gminę Osiek przebiega podział na dwa odrębne i skrajne krajobrazy: żyzny – pszeniczny nadwiślański i płowych piasków – lesistych nieużytków, ze znacznym przyrostem powierzchni 1 m na każdy 1 km². Taki też jest podział na główne mezaobszary Niecki Połanieckiej (Niziny Stopnickiej będącej w małym stopniu dorzeczami rzeki Czarnej Staszowskiej), a w pozostałym Niziny Nadwiślańskiej. Z kolei obszary gór i wyżyn w większości ukształtowała rzeźba starsza (przedczwartorzędowa). Obejmuje ona okolice Mucharzewia – Niekrasowa po Ossalę-Lesisko. Gmina w niewielkiej tylko części z całości przedstawia wyżynę (część tzw. Wyżyny Sandomierskiej) przechodzącą niewiele ponad 200 m n.p.m. (okolice wsi Bukowa i samej wsi), urozmaiconą dolinami rzeczek, wąwozami, wydmami itp. Ta wyżyna w trzech punktach dochodzi stromo do Wisły, a mianowicie pod Winnicą (Połańcem), Sandomierzem (Pieprzówkami) oraz Zawichostem. Wzdłuż Wisły w granicach gminy rozciąga się Nizina Nadwiślańska tzw. Powiśle, dochodząca do 4, a nawet 5 km szerokości o ogólnym obszarze około 138 km². Nizina ta dzieli się na szereg mniejszych, jak np.: Winnicką, Tursko-Osiecką, Koprzywnicką, Skotnicką, Dwikozką.

Gmina Osiek położona jest w obrębie regionu klimatycznego zwanego Dzielnicą Sandomiersko-Rzeszowską w rejonie środkowej i wschodniej części Kotliny Sandomierskiej. Jest to obszar wyraźnie cieplejszy od terenów położonych na północ i wschód. Na wilgotność i temperaturę powietrza bezpośredni wpływ ma ukształtowanie terenu, co wpływa, także na długość okresu wegetacyjnego. Z dotychczasowych badań stacji meteorologicznych w Staszowie i Sandomierzu wynika, że średnioroczna temperatura wynosi 7,3 do 7,7 °C i jest o 0,2-0,5 stopnia wyższa od Dzielnic sąsiednich. Występują tu różnice miejscowe wynikające z rzeźby terenu, stopnia zalesienia, głębokości występowania wód gruntowych. Przewietrzenie terenu dobre. Niekorzystną charakterystykę posiadają tereny zboczy o spadkach powyżej 10% oraz ekspozycji północnej. Dolina Wisły ma nieco gorsze od średnich gminy warunki klimatyczne z uwagi na płytkie występowanie wód gruntowych, większą wilgotność a także spływ chłodnych mas powietrza.

Stopień zanieczyszczenia atmosfery jest dość znaczny na terenie gminy i uzależniony od ilości emitowanych na danym obszarze zanieczyszczeń, technicznych warunków ich odprowadzania, a także istniejącego transportu drogowego i kolejowego. Do uciążliwych dla atmosfery, z wpływem na teren gminy Osiek należy zaliczyć: Kopalnię Siarki: „Osiek”, „Piaseczno” oraz „Machów”, Elektrownię „Połaniec” (1600 MW; 5,5 mln t węgla), Kopalnię i Zakłady Chemiczne w Grzybowie i Machowie, Kotłownie Osiedlowe i Zakładowe w Staszowie. Dlatego roczny opad pyłu wynosi ponad mln 157 t/km³.

Szata drogowa uległa znacznej modyfikacji na przestrzeni ostatniego 25-lecia, jednak nadal pozostawia wiele do życzenia, drogi gruntowe w pewnych porach roku (wiosna, jesień) są wprost nie do przebycia wskutek glinowo-lessowego gruntu. Na lotnych piaskach jest to okres letni, kiedy piaszczysty grunt utrudnia poruszanie się przy braku odpowiedniego podłoża i jego utwardzenia.

Pod względem komunikacyjnym gmina jest uboga, bowiem dróg asfaltowych jest za mało, zaledwie kilkaset kilometrów; ciągną się one głównie na odcinkach głównych arterii komunikacyjnych Kraków—Sandomierz, Osiek—Jędrzejów, obejmują również pozostałe lokalne połączenia od głównych linii komunikacyjnych i w innych punktach, a które niewątpliwie doczekają się za lat kilkanaście połączenia szosowego.

W XIX wieku Ludwik Wolski spisał ówczesne jeziora Królestwa Polskiego, w tym gminy Osiek (w owym czasie określany przymiotnikiem Sandomierski lub Królewski; po pierwsze ze względu bliskość Sandomierza, a po drugie na częste przebywanie głów królewskich w tym grodzie, jak i w jego najbliższej okolicy – a taka identyfikacja unikała pomyłek, gdyż nie jest to nazwa unikatowa i niepowtarzalna); obecnie części z nich już nie ma, ale zachował się ich oryginalny opis.

Jeziora w Królestwie Polskiém. (...) Jeziora Gubernii Radomskiéj. (...) Powiat Sandomierski.
Wszystkie jeziora powiatu tego leżą nad samą rzeką Wisłą^[23] lub w niewielkiéj od niéj odległości^[24].
(...) W gminie Osiek znajdujemy pięć jezior: dwa we wsi Osieczko, nazwane Białe i Skopaniec, we wsi Łęk nazwane Brzeźnica, w Osieku Bania, we wsi Długołęka Gaj.
Szczegółowy ich opis następny: Jezioro Białe, położone jest na płaszczyźnie rozległéj w miejscu otwartém. Obszerność morgów 10, głębokość stóp 9. Grunta nadbrzeżne urodzajne. Wody jeziora nawet po stopnieniu śniegów i nawalnych deszczach nie wzbierają. Brzegi jego są zarosłe trzciną. Kommunikacyi podziemnéj ani źródeł mineralnych nie ma. Woda czysta, słodka, bez odoru. Obfituje w szczupaki, karasie, okunie i płotki, z czego dochód na rok uczyni najwięcéj rubli sréberem 9. Spławy żadne nie odbywają się.
Jezioro Skopaniec, położone na płaszczyźnie rozległéj w miejscu otwartém, ma obszerności morgów 3, głębokości stóp 20. Grunta jego nadbrzeżne urodzajne. Do jeziora Bani, poniżéj opisanego, wypływa ztąd strumień; to jest powodem, iż wody jeziora tego nigdy nie wzbierają. Kommunikacyi podziemnéj i źródeł mineralnych jezioro to nie ma. Woda w niém czysta, słodka, do użytku zdatna, po brzegach tylko zarosła trzciną i innemi chwastami. Obfituje w różne gatunki ryb, lecz tych dla znacznéj głębokości wody łowić nie można; dochodu więc żadnego jezioro to nie przynosi. Spławy żadne.
Jezioro Brzeźnica, położone na płaszczyźnie rozległéj, w miejscu otwartém, obszerne morg 1, głębokie stóp 16; grunta nadbrzeżne urodzajne, twarde. Od strony zachodniéj przepływają przez jezioro to dwa małe strumienie. Podziemnéj kommunikacyi i źródeł mineralnych nie ma. Woda czysta, słodka, bez żadnego odoru, po brzegach zarosła trzciną i innemi chwastami. W ryby nie obfituje, gdyż jak wyżéj powiedziano, są dwa odpływy wody, przez które ryby uchodzą. Spławy nie istnieją żadne.
Jezioro Bania, położone na płaszczyźnie rozległéj, w miejscu otwartém, wśród gruntów urodzajnych, obszerne jest morgów 3, głębokie stóp 4. Z trzech powyżéj opisanych jezior wpadają do niego małe strumienie, które znów z niego wypływają do Wisły. Nawet w czasie stopnienia śniegów i spadnienia nawalnych deszczów woda w jeziorze tém nie wzbiera. Podziemnéj kommunikacyi nie ma, źródła mineralne nie okazują się. Woda czysta, słodka, bez żadnego odoru, prawie zupełnie zarosła trzciną i innemi chwastami; z tegoto powodu ryb, chociaż jest ich dosyć, łowić nie można, a tém samém żadnych odnosić korzyści.
Nareszcie jezioro Gaj, położone jest na płaszczyźnie rozlegléj, w miejscu otwartém, wśród gruntów urodzajnych; obszerne półtora morga, głębokie stóp 6. Woda do niego nie wpada, odchodzi zaś do jeziora w dobrach Swiniary znajdującego się, a zatém po ulewnych deszczach i roztopach śniegów woda nie wznosi się. Podziemnéj kommunikacyi i źródeł mineralnych nie ma. Woda czysta, słodka, bez żadnego odoru, po brzegach nieco zarosła trzciną i szuwarami. Z ryb poławiają się szczupaki, okunie, liny, karpie, karasie i płotki; dochód przecież z połowu ich zbyt mały. Spławy nie istnieją.
(...) Z wyliczenia takowego wypada, że w gubernii radomskiéj jest w ogóle jezior 59, rozległość ich włók 15, morgów 27; w tym: w powiecie sandomierskim jezior 31, rozległość ich włók 11, morgów 7. Wszystko to są jeziora mniejszéj wielkości; największe z nich Kozłowy dół ma obszerności morgów 70, po nim idzie Krzcińskie – morgów 50, daléj Słoniawa i Przewłockie po morgów 30; inne coraz mniejsze^[23].

Ludwik Wolski, Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, t. I.

Sołectwa^[2]

Bukowa, Długołęka, Kąty, Lipnik, Matiaszów, Mucharzew, Niekrasów, Niekurza, Ossala, Pliskowola, Strużki, Suchowola, Sworoń, Szwagrów, Trzcianka-Kolonia, Trzcianka, Tursko Wielkie.

Sąsiednie gminy

Baranów Sandomierski, Gawłuszowice, Łoniów, Padew Narodowa, Połaniec, Rytwiany, Staszów

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Wiesława Pogorzelska: Wykaz miejscowości i liczby ludności wg stanu na dzień 31-12-2009 r. w Urzędzie Miasta i Gminy w Osieku (zameldowanych na pobyt stały), Osiek: Kierownik USC UMiG Osiek, 2010.
↑ ^a ^b Przemysław Rękas: Wykaz jednostek pomocniczych Gminy Osiek. [w:] Władze / Miasto Osiek i sołectwa [on-line]. Osiek, 2013-01-16, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy Osiek [dostęp 2013-04-30]. (pol.).
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Kielcach
↑ Gmina Osiek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-01] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ 1 stycznia 1870 wg kalendarza juliańskiego
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
↑ ^a ^b Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego. Skład główny i ekspedycja w Głównym Urzędzie Statystycznym, Al. Jerozolimskie 32. T. III: Województwo kieleckie. Warszawa: GŁ•U•ST Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, s. 120, 126.
↑ ^a ^b Gm. Osiek: prawosławnych – 2.
↑ ^a ^b Odsyłacz do rubr. 11 „inne chrześcijańskie wyznanie”.
↑ ^a ^b Gm. Osiek: Rosjan – 2.
↑ ^a ^b Odsyłacz do rubr. 18 „inna narodowość”.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nie zapisano błędnie wyrazu kolonja – w oryginalnej edycji użyto takowego wyjaśnienia. Dla przykładu skróty określające charakter topograficzny miejscowości: folw. – folwark, kol. – kolonja, os. m. – osada miejska, os. mł – osada młyńska. Tu użyto pełnych nazw celem czytelniejszego odbioru.
↑ W tem 1 budynek niezamieszkały.
↑ ^a ^b Takiż odsyłacz liczbowy w rubr. 4 (budynki z przeznaczenia mieszkalne) służy do wskazania ilości budynków niezamieszkałych.
↑ W tem 2 budynki niezamieszkałe.
↑ Gmina Osiek w liczbach. Gmina Osiek - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Tadeusz Bystrzycki (red.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Wytłoczono w drukarni Józefa Styfiego w Przemyślu, Rynek 18. Przemyśl, Warszawa: KN Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933, s. 196, 341, 393, 422, 481, 614, 897, 943, 1047, 1091, 1206, 1294, 1637, 1649, 1815, 1907.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nie zapisano błędnie wyrazu kolonja – w oryginalnej edycji użyto takowego wyjaśnienia. Dla przykładu skróty określające „Miejscowość i jej charakter” topograficzny: ceg. = cegielnia, folw., albo f. = folwark, kol., albo k. = kolonja, leśn. = leśniczówka, os. miej., albo os. m. = osada miejska, os. mł. = osada młyńska, os. szk. = osada szkatułowa, wieś, albo w. = wieś. Tu użyto pełnych nazw celem czytelniejszego odbioru. Ponadto nie zapisano błędnie: parafjalne, parafja, ewangielicka itp. – to oryginalny przekaz.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e w. t. = w tworzeniu, albo w trakcie tworzenia.
↑ Nie użyto tu skrótu loco, gdyż ta osada młyńska nie jest siedzibą parafii Wiązownica.
↑ ^a ^b Ludwik Wolski. Jeziora w Królestwie Polskiém. „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. 1851”. Tom piérwszy. Ogólnego zbioru tom XLI, s. 46, 48, 56-57, 63, 1851. Warszawa: W Drukarni Stanisława Strąbskiego, przy ulicy Daniłowiczowskiéj Nr. 617, w dawnej Bibliotece Załuskich.
↑ Oskar Kolber: Dzieła wszystkie. Sandomierskie. Materyjały do etnografii słowiańskiéj. T. 2: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya 1. Sandomierskie. Warszawa: W drukarni Jana Jaworskiego, Krakowskie-Przedmieście Nr. 415, 1865, s. 281.

Literatura

„Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. 1851”. Tom piérwszy. Ogólnego zbioru tom XLI, 1851. Warszawa: W Drukarni Stanisława Strąbskiego, przy ulicy Daniłowiczowskiéj Nr. 617, w dawnej Bibliotece Załuskich.
Bielec Jan (red.), Szwałek Stanisława: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska. T. II: K - P. Warszawa: GUS, 1981.
Tadeusz Bystrzycki (red.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Wytłoczono w drukarni Józefa Styfiego w Przemyślu, Rynek 18. Przemyśl, Warszawa: KN Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933.
Kolber Oskar: Dzieła wszystkie. Sandomierskie. Materyjały do etnografii słowiańskiéj. T. 2: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya 1. Sandomierskie. Warszawa: W drukarni Jana Jaworskiego, Krakowskie-Przedmieście Nr. 415, 1865.
Sitek Janusz: Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej. Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Główny Geodeta Kraju, Urząd Rady Ministrów, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1991. ISBN 83-7000-071-1.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego. Skład główny i ekspedycja w Głównym Urzędzie Statystycznym, Al. Jerozolimskie 32. T. III: Województwo kieleckie. Warszawa: GŁ•U•ST Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925.
Зинберг И. (Zinberg I.): Алфавитный Указатель Царства Польскаго. Алфавитный Указатель Городовъ, селеній, фольварковъ, колоній и прочихъ мѣстностей въ Царствѣ Польскомъ, съ обозначеніемъ губерніи, уѣзда, гмины, прихода, мироваго или гминнаго суда и ближайшей почтовой станціи, съ присовокупленіемъ отдѣльной описы гминамъ (Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego i opatrzony Mappą Królestwa Polskiego). W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. T. I. Warszawa: W drukarni I. J. Ałapina, ulica Dzielna Nr. 4, 1877.
Зинберг И. (Zinberg I.): Алфавитный Указатель Царства Польскаго. Алфавитный Указатель Городовъ, селеній, фольварковъ, колоній и прочихъ мѣстностей въ Царствѣ Польскомъ, съ обозначеніемъ губерніи, уѣзда, гмины, прихода, мироваго или гминнаго суда и ближайшей почтовой станціи, съ присовокупленіемъ отдѣльной описы гминамъ (Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego i opatrzony Mappą Królestwa Polskiego). W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. T. II. Warszawa: W drukarni I. J. Ałapina, ulica Dzielna Nr. 4, 1877.

[osiek-0-1] Wiesława Pogorzelska: Wykaz miejscowości i liczby ludności wg stanu na dzień 31-12-2009 r. w Urzędzie Miasta i Gminy w Osieku (zameldowanych na pobyt stały), Osiek: Kierownik USC UMiG Osiek, 2010.

[soł-0-2] Przemysław Rękas: Wykaz jednostek pomocniczych Gminy Osiek. [w:] Władze / Miasto Osiek i sołectwa [on-line]. Osiek, 2013-01-16, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy Osiek [dostęp 2013-04-30]. (pol.).

[us-3] Urząd Statystyczny w Kielcach

[4] Gmina Osiek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-01] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[5] 1 stycznia 1870 wg kalendarza juliańskiego

[6] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)

[autonazwa1-7] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[dem09-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[9] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego. Skład główny i ekspedycja w Głównym Urzędzie Statystycznym, Al. Jerozolimskie 32. T. III: Województwo kieleckie. Warszawa: GŁ•U•ST Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, s. 120, 126.

[prawo.-10] Gm. Osiek: prawosławnych – 2.

[rubr.11-11] Odsyłacz do rubr. 11 „inne chrześcijańskie wyznanie”.

[skor-12] Gm. Osiek: Rosjan – 2.

[rubr.18-13] Odsyłacz do rubr. 18 „inna narodowość”.

[kolonja-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nie zapisano błędnie wyrazu kolonja – w oryginalnej edycji użyto takowego wyjaśnienia. Dla przykładu skróty określające charakter topograficzny miejscowości: folw. – folwark, kol. – kolonja, os. m. – osada miejska, os. mł – osada młyńska. Tu użyto pełnych nazw celem czytelniejszego odbioru.

[15] W tem 1 budynek niezamieszkały.

[rubr.4-16] Takiż odsyłacz liczbowy w rubr. 4 (budynki z przeznaczenia mieszkalne) służy do wskazania ilości budynków niezamieszkałych.

[17] W tem 2 budynki niezamieszkałe.

[18] Gmina Osiek w liczbach. Gmina Osiek - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[19] Tadeusz Bystrzycki (red.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. W podziale administracyjnym obowiązującym w chwili oddawania tomu do druku. Wytłoczono w drukarni Józefa Styfiego w Przemyślu, Rynek 18. Przemyśl, Warszawa: KN Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933, s. 196, 341, 393, 422, 481, 614, 897, 943, 1047, 1091, 1206, 1294, 1637, 1649, 1815, 1907.

[kol.-20] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nie zapisano błędnie wyrazu kolonja – w oryginalnej edycji użyto takowego wyjaśnienia. Dla przykładu skróty określające „Miejscowość i jej charakter” topograficzny: ceg. = cegielnia, folw., albo f. = folwark, kol., albo k. = kolonja, leśn. = leśniczówka, os. miej., albo os. m. = osada miejska, os. mł. = osada młyńska, os. szk. = osada szkatułowa, wieś, albo w. = wieś. Tu użyto pełnych nazw celem czytelniejszego odbioru. Ponadto nie zapisano błędnie: parafjalne, parafja, ewangielicka itp. – to oryginalny przekaz.

[w._t.-21] w. t. = w tworzeniu, albo w trakcie tworzenia.

[22] Nie użyto tu skrótu loco, gdyż ta osada młyńska nie jest siedzibą parafii Wiązownica.

[bw-lw-23] Ludwik Wolski. Jeziora w Królestwie Polskiém. „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. 1851”. Tom piérwszy. Ogólnego zbioru tom XLI, s. 46, 48, 56-57, 63, 1851. Warszawa: W Drukarni Stanisława Strąbskiego, przy ulicy Daniłowiczowskiéj Nr. 617, w dawnej Bibliotece Załuskich.

[24] Oskar Kolber: Dzieła wszystkie. Sandomierskie. Materyjały do etnografii słowiańskiéj. T. 2: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya 1. Sandomierskie. Warszawa: W drukarni Jana Jaworskiego, Krakowskie-Przedmieście Nr. 415, 1865, s. 281.

[25] zęściowo

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[A]

Lp.	Miejscowość i jej charakter	Terytorialnie właściwe władze i urzędy oraz urządzenia komunikacyjne
		Gmina	Powiat polityczny	Woje- wódz- two	Poczta i telegraf (telefon)	Stacja kolej. z odległością km.	Najbliższa linia komunik. autobus. z odległością km.	S ą d		Urzędy parafjalne (rz-kat., gr-kat., wsch.- słow., orm.-kat., pra- wosł., ewang., ew.-ref.)
		Gmina	Powiat polityczny	Woje- wódz- two	Poczta i telegraf (telefon)	Stacja kolej. z odległością km.	Najbliższa linia komunik. autobus. z odległością km.	Grocki	Okręgowy
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1.	Bukowa, osada młyńska	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 17,5	Tarnobrzeg-Mielec 14,5	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
2.	Bukowa, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 17	Tarnobrzeg-Mielec 14	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
3.	Bukowa-Majorat, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 18,5	Tarnobrzeg-Mielec 15,5	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
4.	Długołęka, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 9	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
5.	Dzięki, folwark	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 22, Tarnobrzeg 22	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
6.	Gaj Plebański, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 12	Staszów-Koprzywnica 1	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
7.	Grabowiec, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 14	Staszów-Koprzywnica 2	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
8.	Jaźwiny-Polesie, folwark	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Rytwiany (w. t.^[21]), Baranów	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Strzegom parafja rzymskokatolicka
9.	Lipnik, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 11	Staszów-Koprzywnica 2,5	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
10.	Łęg, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 14	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
11.	Mikołajów, wieś i folwark	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 13	Staszów-Koprzywnica 2,5	Staszów	Radom	Czermin parafja ewangielicka Osiek parafja rzymsko-kat.
12.	Mucharzów, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Rytwiany (w. t.^[21])	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Strzegom parafja rzymskokatolicka
13.	Osieczko, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 13	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
14.	Osiek, osada miejska i folwark	loco	Sandomierz	Kielec- kie	loco (Osiek k/ Sandomierza)	Baranów 14	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	loco parafja rzymskokatolicka
15.	Pliskowola, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 15	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
16.	Strzegom, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Rytwiany (w. t.^[21]) 10, Baranów 22	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	loco parafja rzymskokatolicka
17.	Strzegom Popa- rafialny, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Rytwiany (w. t.^[21]) 11, Baranów 23	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	Strzegom parafja rzymskokatolicka
18.	Strzegom-Majorat, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Rytwiany (w. t.^[21]) 11, Baranów 23	Staszów-Koprzywnica 3	Staszów	Radom	Strzegom parafja rzymskokatolicka
19.	Suchowola, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 17	Staszów-Koprzywnica 1	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
20.	Wiązownica, osada młyńska	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 21, Tarnobrzeg 21	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica^[22] parafja rzymskokatolicka
21.	Wiązownica Mała, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 22, Tarnobrzeg 25	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
22.	Wiązownica Podu- chowna, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 22, Tarnobrzeg 22	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
23.	Wiązownica Wielka, wieś	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 22,5	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
24.	Wiązownica-Majorat, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 21, Tarnobrzeg 21	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
25.	Wiązownica-Sołec- two, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów 22, Tarnobrzeg 22	Staszów-Koprzywnica 7	Staszów	Radom	Wiązownica parafja rzymskokatolicka
26.	Wronia Góra, kolonja^[20]	Osiek	Sandomierz	Kielec- kie	Osiek k/San- domierza	Baranów	Staszów-Koprzywnica	Staszów	Radom	Osiek parafja rzymskokatolicka
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Miasto	Osiek
Wsie	Bukowa Długołęka Kąty Lipnik Łęg Matiaszów Mikołajów Mucharzew Nakol Niekrasów Niekurza Ossala Ossala-Lesisko Pliskowola Strużki Suchowola Sworoń Szwagrów Trzcianka Tursko Wielkie
Kolonie	Matiaszów-Staszówek Trzcianka-Kolonia Tursko Wielkie-Karczmisko Tursko Wielkie-Kolonia Tursko Wielkie-Koziarówka Tursko Wielkie-Zagumnie
Części miasta	Gaj Gaj Osiecki Grabowiec Grobla Osieczko Osieczko-Kolonia Parysówka
Części wsi	Gajówka Nowe Tursko Otoka Gągolińska
Pozostałe miejscowości	Dąbrowa Kępa Zaduska

Miasta	Bogoria Oleśnica Osiek Połaniec Staszów Szydłów
Gminy miejsko-wiejskie	Bogoria Oleśnica Osiek Połaniec Staszów Szydłów
Gminy wiejskie	Łubnice Rytwiany

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–1939) woj. kieleckie (PRL) (1945–1975)
Miasta	Bogoria (do 1870) Klimontów (do 1870) Koprzywnica (do 1870) Osiek (do 1870) Połaniec (do 1870) Sandomierz Staszów (do 1954 →) Zawichost (do 1888 i od 1926)
Gminy wiejskie (1867–54 i 1973–1975)	Dwikozy Górki (do 1915) Jurkowice (1915–54) Klimontów (od 1870) Koprzywnica Lipnik Łoniów Obrazów Osiek (do 1954) Pęchów (do 1870) Połaniec (1870–1954) Radoszki (do 1868) Ruszcza Dolna (do 1870) Rytwiany (do 1954) Samborzec Tursko Wielkie (do 1954) Wilczyce Wiśniowa (do 1954) Zawichost (1888–1925) Zawichost (od 1973)
Gromady (1954–1972)	Andruszkowice (1954–1972) Błonie (1954–1959) Bogoria (1954 →) Byszów (1954–1959) Chobrzany (1954–1972) Chodków (1954–60 →) Czajków (1954 →) Czyżów Szlachecki (← 1961–72) Daromin (1954–1961) Dobrocice (1954–1959) Dwikozy (1954–1972) Garbów (1954–1972) Gierlachów (1954–1972) Głazów (1954–1959) Gorzyczany (1954–1959) Goźlice (1954–1972) Góry Wysokie (1954–1959) Jakubowice (← 1961–72) Jurkowice (1954–1955 →) Kleczanów (1954–1972) Klimontów (1954–1972) Kolonia Pęcławska (1954–1955 →) Koprzywnica (1954–1972) Krzcin (1954–1959) Linów (← 1961–72) Lipnik (1954–1972) Łoniów (1954–1972) Łukawa (1954–1959) Matjaszów (1954 →) Męczenice (1954–1972) Mostki (1954 →) Nawodzice (1954–1959) Niedziałki (1954 →) Niedźwice (1954–1972) Obrazów (1954–1972) Olbierzowice (1954–1972) Osiek (1954–1955 →) Ossolin (1954–1961) Pliskowola (1954 →) Połaniec (1954 →) Ruszcza (1954 →) Rytwiany (1954 →) Samborzec (1954–1972) Skotniki (1954–1961) Słupcza (1954–1972) Smerdyna (1954–1955 →) ~~Sobótka~~ (←~~1961~~) Strużki (1954 →) Strzegomek (1954 →) Suchowola (1954–1955 →) Sulisławice (1954–1972) Szczeglice (1954–1955 →) Świątniki (1954–1972) Świniary (1954–1972) Tursko Wielkie (1954 →) Wiązownica (1954–1955 →) Wilczyce (1954–1972) Wiśniowa (1954 →) Włostów (1954–1972) Wysiadłów (1954–1972)

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta (1954–75)	Staszów (← od 1954)
Gromady (1954–1972)	Bogoria (← 1954–1972) Chańcza (← 1956–1972) Czajków (← 1954–1961) Dobrów (← 1956–68) ~~Grabki~~ (←~~1961~~^[A]) Jurkowice (← 1956–1972) Kolonia Pęcławska (← 1956–61) Koniemłoty (← 1954–1972) Korzenno (← 1961–72) Kotuszów (← 1956–61) Kurozwęki (← 1954–1972) Matiaszów (← 1954–1959) Miłoszowice (← 1954–1961) Mostki (← 1954–1972) Niedziałki (← 1954–1968) Niedźwiedź (← 1956–1972) Osiek (← 1956–1972) Pliskowola (← 1954–1959) Połaniec (← 1954–1972) Potok (← 1961–72) Przyborowice (1961–72) Ruszcza (← 1954–1972) Rytwiany (← 1954–1972) Sichów (← 1954–1972) Sielec (← 1954–1959) Smerdyna (← 1956–61) Strużki (← 1954–1968) Strzegomek (← 1954–1961) Suchowola (← 1956–59) Szczeglice (← 1956–1972) Szydłów (← 1961–72) Tuczępy (← 1969–1972) Tursko Wielkie (← 1954–1972) Wiązownica (← 1956–1972) Wilkowa (← 1954–1961) Wiśniowa (← 1954–1972) Wola Malkowska (← 1954–1961)
Gminy wiejskie (1973–1975)	Bogoria Osiek Połaniec Raków Rytwiany Staszów Szydłów Tuczępy Wiśniowa