Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny

Park Krajobrazowy Góra Św. Anny
	; Widok na Górę Św. Anny od strony południowej
	park krajobrazowy
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Położenie	gminy: Leśnica, Gogolin, Strzelce Opolskie, Zdzieszowice, Ujazd
Mezoregion	Chełm
Data utworzenia	1988
Akt prawny	Uchwała Nr XXIV/193/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z 26 maja 1988 r.
Powierzchnia	50,51 km²
Powierzchnia otuliny	63,74 km²
Obszary chronione	6 rezerwatów przyrody
	Położenie na mapie Polski Park Krajobrazowy Góra Św. Anny
	Położenie na mapie województwa opolskiego Park Krajobrazowy Góra Św. Anny
	50°27′20,88″N 18°10′22,80″E/50,455800 18,173000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Park Krajobrazowy Góra Św. Anny – park krajobrazowy obejmujący Grzbiet Chełma, a więc zachodnią część Wyżyny Śląskiej. Został utworzony w 1988 roku, zajmuje obszar 5051 ha (otulina 6374 ha). Położony w środkowo-wschodniej części województwa opolskiego, pomiędzy miastami Leśnica, Gogolin, Strzelce Opolskie, Ujazd, Zdzieszowice.

Celem utworzenia parku było zachowanie terenów o najcenniejszych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, charakterystycznych dla województwa opolskiego. Ponadto nadanie kierunku rozwojowi przestrzennemu zgodnie z wymogami ekologii oraz ochrony obszarów dla potrzeb turystyki, wypoczynku i rekreacji ludności. Większa część Parku objęta jest też statusem geoparku (od 1 czerwca 2010)^[1].

Historia Parku

W 1973 roku w województwie opolskim opracowano dokument „Kompleksowy Program Ochrony Środowiska w województwie opolskim”, w którym znalazła się charakterystyka obszarów proponowanych do objęcia ochroną, znalazł się wśród nich Park Krajobrazowy Góra Św. Anny.

Zmiany w ustawie O ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 roku umożliwiły tworzenie nowych przestrzennych form ochrony przyrody.

Następstwem tego była uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu numer XXIV (193) 88 z dnia 26 maja 1988 roku (Dz.U. Województwa Opolskiego z dnia 17 lipca 1989 r., Nr 19, poz. 231), która powołała Park Krajobrazowy Gór Opawskich i Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny”.

Położenie geograficzne

Pod względem fizyczno-geograficznym Park leży w zachodniej części makroregionu Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) w granicach mezoregionu Chełm (341.11).

Park znajduje się na terenie dwóch powiatów:

strzeleckiego, w obrębie gmin: Leśnica, Strzelce Opolskie, Ujazd
krapkowickiego, w obrębie gmin: Gogolin, Zdzieszowice.

Otulina Parku również znajduje się na terenie dwóch powiatów:

strzeleckiego, w obrębie gmin: Leśnica, Strzelce Opolskie, Ujazd, Izbicko
krapkowickiego, w obrębie gmin: Gogolin, Zdzieszowice.

Na obszarze Parku i otuliny są 22 miejscowości i jedno miasto – Zdzieszowice.

Fizjografia terenu

Budowa geologiczna

Przeważają tu utwory triasu środkowego: wapienie i margle warstw górażdżańskich, terebratulowych i karchowickich.

Odsłonięcia naturalne tych wapieni w rezerwacie Ligota Dolna, sztuczne – w kamieniołomie na Ligockiej Górze i Górze Św. Anny. Teren w większości przykryty warstwą utworów lessopodobnych i zwietrzeliny.

Morfologia

Rejon Góry Św. Anny wyróżnia się w skali całej Wyżyny Śląskiej ze względu na wyniesienia i bogate urzeźbienie terenu. Kulminacyjnym wyniesieniem jest Góra Św. Anny o wysokości 404 m n.p.m., inne wyniesienia to np. Kamienna Góra (326 m n.p.m.), Biesiec (350 m n.p.m.), Wysocki Las (385 m n.p.m.), Poręba (302 m n.p.m.), Stoki (308 m n.p.m.) itd. Na bogatą rzeźbę terenu składają się: liczne suche doliny, wąskie wąwozy, zalesione pagórki, wydmy piaszczyste, leje i misy krasowe oraz wywierzyska.

Od okresu przedplejstoceńskiego do chwili obecnej zachodzą procesy krasowe. Formy krasowe występujące na tym terenie to:

leje zapadliskowe
wąwozy
parowy
leje krasowe – w górnych partiach masywu Chełma na wysokości 245–330 m n.p.m.; największy lej położony na południu miejscowości Czarnocin, w lesie bukowym, ma głębokość 4,5 m, średnicę 12 m
jaskinie – jedna z ciekawszych jaskiń o długości 12 m leży na południe od miejscowości Ligota Górna
źródła krasowe – dają początek potokom, np. Łącka Woda, Cedruń.

Warunki klimatyczne

Klimat Parku charakteryzuje się długim latem, dużą wilgotnością powietrza, słabymi wiatrami.

Wody powierzchniowe

Sieć wód powierzchniowych jest uboga, związane to jest z budową geologiczną terenu. Główne cieki wodne to Potok Bojrowiec (Cedruń) i Łącka Woda. Cieki wodne występują zarówno na powierzchni jak i pod powierzchnią terenu.

Masyw Chełmu ma charakter wododziałowy – wody powierzchniowe przemieszczają się we wszystkich kierunkach. Wszystkie cieki mające początek na terenie Parku Krajobrazowego są drugo- lub wyżej rzędowymi dopływami Odry.

Poza ciekami wodnymi występują zbiorniki wodne pochodzenia antropogenicznego: stawy i zbiorniki przeciwpożarowe. Największy kompleks stawów hodowlanych leży na granicy miejscowości Jasiona i Zakrzów.

Gleby

65% powierzchni Parku stanowią gleby brunatne powstałe z utworów lessowych ilastych i częściowo piaszczystych.
10% gleb stanowią rędziny (gliny węglanowe wietrzeniowe).
Na terenie otuliny podobnie – 60% gleb stanowią rędziny i gleby brunatne.

Pozostałe bardzo rzadkie to: czarnoziemy zdegradowane (z lessów), czarne ziemie, mady, gleby pseudobielicowe oraz utwory piaskowe pochodzenia aluwialnego.

Szata roślinna i mikoflora

Mikoflora

Gatunki grzybów występujące na terenie parku^[2], w tym wszystkie oznaczone grafiką są objęte ochroną:

Flora Parku

Na obszarze Parku Krajobrazowego występuje około 440 gatunków roślin naczyniowych, większość z nich to gatunki rodzime. Przeważają gatunki elementu euroazjatyckiego, lecz urozmaicona rzeźba terenu sprawiła, że występują tu zarówno gatunki kserotermiczne, reglowe, bądź rzadsze ogólnogórskie. Gatunki oznaczone grafiką objęte są ochroną ścisłą lub częściową:

Zbiorowiska roślinne

Zbiorowiska naturalne występujące na terenie Parku to przede wszystkim lasy bukowe, niektóre zbiorowiska zaroślowe i nieleśne. Liczne są zbiorowiska półnaturalne: murawy kserotermiczne, łąki, pastwiska, ściśle związane z działalnością człowieka na tym terenie. Naturalne i półnaturalne zespoły i zbiorowiska roślinne na terenie Parku Krajobrazowego;

Zespół rzęsy drobnej i pływacza zwyczajnego (Lemno-Uticularietum vulgaris)
Zespół zanokcicy skalnej i murowej (Asplenietum trichomano-rutae-murariae)
Zespół kanianki pospolitej i kielisznika zaroślowego (Cuscuto-convolvuletum sepium)
Zespół bzu hebdu (Sambucetum ebuli)
Zespół podagrycznika pospolitego i lepiężnika różowego (Aegopodio-Petasitetum-hybridi)
Łąka trzęślicowa (Molinietum medioeropaeum)
Zbiorowisko czosnku skalnego i rozchodnika białego (Allium montanum-Sedum album)
Zespół kostrzewy bruzdkowanej i strzęplicy sinej (Koelerio-Festucetum sulcatae)
Zespół miłka wiosennego i kłosownicy pierzastej (Adonido-Brachypodietum pinnati)
Zespół wyki leśnej i zaroślowej (Vicietum silvatico-dumetorum)
Zarośla ligustru pospolitego i śliwy tarniny (Ligustro-Prunetum)
Łęg jesionowo-olszowy (Circaeo-Alnetum)
Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum)
Kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum)
Żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphyllidis-Fagetum)

Fauna parku

Bezkręgowce

Słabo rozpoznane oprócz motyli z grupy Macrolepidoptera, w latach 1961−1963 na obszarze jedynie Ligockiej Góry Kamiennej oznaczono 599 gatunków motyli (20% krajowej listy motyli), m.in.: paź królowej, kraśnik rzęśniowiec; liczne gatunki pająków, mięczaków, pluskwiaków różnoskrzydłych, chrząszczy.

Ryby

Płazy

Gady

Ptaki

Ssaki

Formy ochrony przyrody

Rezerwaty przyrody

Najcenniejsze obszary Parku uznane zostały rezerwatami przyrody

Nazwa rezerwatu	Rodzaj rezerwatu	Data utworzenia	Powierzchnia rezerwatu
Góra Św. Anny	przyrody nieożywionej	1971 r.	2,69 ha
Ligota Dolna	stepowy	1959 r.	8,297 ha
Lesisko	leśny	1997 r.	47,47 ha
Grafik	leśny	1997 r.	27,01 ha
Boże Oko	leśny	1997 r.	68,59 ha
Biesiec	leśny	2001 r.	24,66 ha

Pomniki przyrody

Pomnik przyrody	Lokalizacja (miejscowość/gmina)
Lipa drobnolistna	Żyrowa/Zdzieszowice
Klon jawor	Żyrowa/Zdzieszowice
Lipa drobnolistna	Wysoka/Leśnica
Klon jawor	Wysoka/Leśnica
Układ skał ze stożkiem tufów wulkanicznych	Góra Św. Anny

Natura 2000

Częściowo na terenie Parku Krajobrazowego powstała ostoja Natura 2000 Góra Świętej Anny o powierzchni 5084,3 ha^[4].

Środowisko kulturowe

W parku znajduje się sporo zabytków architektonicznych, należą do nich:

zespół pałacowo-parkowy w Żyrowej,
klasztor z bazyliką na Górze Św. Anny,
stary wiatrak kamienny w Wysokiej,
mnóstwo kapliczek, krzyży i figur świętych.

Na terenie Parku Krajobrazowego występują licznie zespoły parkowe (parki podworskie). Wskutek braku właściwej pielęgnacji i konserwacji założeń ogrodowych i parkowych, nie zachowały one w większości dawnego stylowego charakteru:

Park w Lichyni
Park w Wysokiej
Park w Kalinowie
Park w Kalinowicach

Zagrożenia przyrody

Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego

Park Krajobrazowy otoczony jest dużymi ośrodkami przemysłowymi: Strzelce Opolskie, Kędzierzyn-Koźle, Zdzieszowice, będącymi źródłem zanieczyszczeń przemysłowych: pyły, tlenki azotu, tlenki siarki, fluoru, czy też fenolu. Niekorzystny kierunek wiatrów – z południa i południowego zachodu, powoduje, że nad Park Krajobrazowy napływają masy zanieczyszczonego powietrza, zanieczyszczenia te wraz z opadami przenikają do wody i gleby. Zagrożeniem jest też tzw. niska emisja.

Budowa i eksploatacja autostrady A4

W województwie opolskim autostrada A4 przebiega od miejscowości Przylesie w gminie Olszanka do Nogawczyc w gminie Ujazd. Środkowo-wschodni (opolski) odcinek autostrady przecina Park Krajobrazowy Góra Św. Anny, tym samym podzielił go na część północną i południową.

Wojewoda Opolski w 1996 roku wydzielił z terenów Parku Krajobrazowego pas o szerokości 500 m pod budowę autostrady wraz z urządzeniami z nią związanymi. Istniały dwa inne warianty odrzucone przez samorządy lokalne, jeden omijający Park Krajobrazowy od północy, drugi od południa^[5].

Negatywny wpływ autostrady na florę i faunę

Zniszczenie stanowisk roślin i grzybów chronionych, które występowały na trasie wybudowanej autostrady A4 i w jej najbliższym otoczeniu.
- Gatunki objęte ochroną ścisłą:
  - orlik pospolity
  - wawrzynek wilczełyko
  - dziewięćsił bezłodygowy
  - lilia złotogłów
  - len austriacki
  - śnieżyczka przebiśnieg
  - listera jajowata
  - żłobik koralowy
  - centuria pospolita
  - paprotka zwyczajna
  - czarka szkarłatna
- Gatunki objęte ochroną częściową:
  - bluszcz pospolity
  - kruszyna pospolita
  - pierwiosnek lekarski
  - przytulia wonna
  - konwalia majowa
Wycięcie rzadkich na Opolszczyźnie fragmentów drzewostanów:
- kwaśne buczyny niżowe
- żyzne buczyny sudeckie
Autostrada przecięła szlaki migracyjne zwierząt, stanowiąc dla nich barierę ekologiczną.
Eksploatacja autostrady przyczynia się do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i powietrza atmosferycznego.

Protesty społeczne przeciwko poprowadzeniu autostrady A4 przez Park Krajobrazowy

11 lutego 1998 roku przedstawiciele kilkunastu organizacji ekologicznych zawiązali Koalicję w obronie Góry Świętej Anny. Koalicja wystosowała pismo do premiera Jerzego Buzka, zorganizowała zbiórkę podpisów pod petycją w obronie PK Góra Św. Anny. 13 lutego 1998 w Opolu manifestowało ponad 100 osób z kraju i zagranicy przeciwnych decyzji Wojewody Opolskiego. 1 maja rozpoczęły się protesty społeczne na miejscu budowy, mające postać blokady prac drwali i operatorów ciężkiego sprzętu. W majowym numerze miesięcznika „Aura” pojawił się artykuł prof. Janusza Bogdanowskiego w obronie PK Góra Św. Anny, którego treść złożył na ręce przedstawiciela rządu. Protest trwał do 8 czerwca 1998 roku, zakończył się zatrzymaniem protestujących przez policję i spacyfikowaniem przez wynajętą firmę ochroniarską^[6].

Po proteście osobistości świata nauki, kultury, działacze społeczni oficjalnie poparli protest ekologów na Górze Św. Anny i zaapelowali o niewyciąganie konsekwencji karnych wobec aresztowanych osób^[7].

Autostrada przebiega przez środek cennego przyrodniczo terenu leśnego, nieopodal kilku rezerwatów przyrody i Pomnika Czynu Powstańczego^[8].

Zobacz też: Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Rospudy.

Zobacz też

Przypisy

↑ Ministerstwo Środowiska - Geopark Krajowy - GÓRA ŚW. ANNY
↑ Krzysztof Spałek: Chronione i rzadkie gatunki grzybów Parku Krajobrazowego "Góra Św. Anny", w: "Przyroda Górnego Śląska" nr 11, wiosna 1998, s. 8
↑ Gatunek narażony według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin
↑ Informacje na temat Ostoi Góra Św. Anny na stronie Ministerstwa Środowiska. grudzień 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ W. Lewandowski. Góra św. Anny – minęły lata i obietnice. „Obywatel”. 6/2004 (20).
↑ Dzikie Życie, lipiec/sierpień 1998, Nr 7,8/49,50 1998 Góra Św. Anny 1998. Kalendarium wydarzeń.. [dostęp 2009-01-26]. (pol.).
↑ Dzikie Życie, lipiec/sierpień 1998, Nr 7,8/49,50 1998 W sprawie Góry Św. Anny list otwarty. [dostęp 2009-01-26]. (pol.).
↑ Działania Pracowni na rzecz Wszystkich Istot dla ochrony Parku Krajobrazowego Góra Św. Anny. [dostęp 2009-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-11)].

Bibliografia

Krystyna Dubel (red. naukowa): Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny”. Walory przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe. Opole: Opolskie Centrum Edukacji Ekologicznej, 1998. ISBN 83-909496-5-2.

Linki zewnętrzne

Park Krajobrazowy Góra Św. Anny. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.

[1] Ministerstwo Środowiska - Geopark Krajowy - GÓRA ŚW. ANNY

[2] Krzysztof Spałek: Chronione i rzadkie gatunki grzybów Parku Krajobrazowego "Góra Św. Anny", w: "Przyroda Górnego Śląska" nr 11, wiosna 1998, s. 8

[3] Gatunek narażony według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin

[4] Informacje na temat Ostoi Góra Św. Anny na stronie Ministerstwa Środowiska. grudzień 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].

[obywatel-5] W. Lewandowski. Góra św. Anny – minęły lata i obietnice. „Obywatel”. 6/2004 (20).

[6] Dzikie Życie, lipiec/sierpień 1998, Nr 7,8/49,50 1998 Góra Św. Anny 1998. Kalendarium wydarzeń.. [dostęp 2009-01-26]. (pol.).

[7] Dzikie Życie, lipiec/sierpień 1998, Nr 7,8/49,50 1998 W sprawie Góry Św. Anny list otwarty. [dostęp 2009-01-26]. (pol.).

[pwi-8] Działania Pracowni na rzecz Wszystkich Istot dla ochrony Parku Krajobrazowego Góra Św. Anny. [dostęp 2009-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-11)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]