Pawężowate

Pawężowate
	Plataspidae
	Dallas, 1851
	Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Pawęża ziołówka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Pentatomomorpha
Nadrodzina	tarczówki
Rodzina	pawężowate
Synonimy
	Brachyplatidae Leston 1952; Coptosomatinae Kirkaldy, 1909; Plataspididae Dallas, 1851;
	Brachyplatidae Leston 1952; Coptosomatinae Kirkaldy, 1909; Plataspididae Dallas, 1851;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pawężowate^[1] (Plataspidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny tarczówek. Obejmuje około 530 opisanych gatunków. Mają krępe i silnie wypukłe ciała. Zamieszkują wszystkie kontynenty półkuli wschodniej, głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Żywią się sokami roślin. Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki, głównie roślin strączkowych. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.

Morfologia

Pluskwiaki o jajowatym lub niemal kolistym w obrysie, krępym, silnie wypukłym z wierzchu ciele długości od 2 do 20 mm^[1]^[2]^[3]. U licznych gatunków jest ono tak szerokie jak długie lub wręcz szersze niż dłuższe^[2]. Ogólnym wyglądem przywodzą na myśl chrząszcze^[1]^[2]. Brzegi ciała pozbawione są długich szczecinek i włosków^[1]. W ich ubarwieniu występują głównie: czerń, różne odcienie żółcieni i brązu oraz czerwień. Głowa jest spłaszczona i zaopatrzona w kil. U niektórych gatunków afrykańskich obecne są także, powstałe z przekształcenia płytek żuwaczkowych, rogi, które bywają bardzo długie lub rozwidlone. Czułki osadzone są na wzgórkach położonych poniżej bocznych krawędzi głowy i wskutek tego niewidocznych patrząc od góry. Czułki budują cztery człony, ale podział pomiędzy drugim a trzecim jest słabo zaznaczony. U części gatunków kłujka ma drugi człon workowato powiększony i spłaszczony, a wówczas spoczywa w nim sprężynowato skręcona część szczeci kłujących^[2].

Tułów ma tarczkę bardzo silnie rozwiniętą i przykrywającą cały lub niemal cały odwłok^[1]^[2]^[3]. Półpokrywy są znacznie dłuższe od ciała. Tylna para skrzydeł zaopatrzona jest w poprzeczne przewężenia, pozwalające na składanie jej pod ogromną tarczką^[2]. Odnóża wszystkich par mają dwuczłonowe stopy^[1]^[2]^[3].

Odwłok cechuje obecność dwóch bruzd na bokach sternitów. U larw grzbietowe gruczoły zapachowe odwłoka uchodzą między tergitami trzecim i czwartym, czwartym i piątym oraz piątym i szóstym, przy czym ujścia tych pierwszych bywają mocno zredukowane^[2]. Dziewiąty segment odwłoka ma połączone błoną gonokoksyty oraz stykające się ze sobą i przynajmniej częściowo zakrywające segment dziesiąty laterotergity^[4].

Biologia i ekologia

Wszystkie gatunki o poznanych preferencjach pokarmowych są fitofagami ssącymi soki roślin^[1]^[2]. Najczęściej występuje polifagizm i oligofagizm. W Europie większość gatunków żeruje na bobowatych^[1]. W przypadku gatunków tropikalnych o bardzo długich szczeciach kłujących sugeruje się mykofagię lub ssanie soków roślinnych przez grubą korę. U kilku gatunków stwierdzono wchodzenie w symbiozę z mrówkami – pluskwiaki dzielą się z nimi spadzią w zamian za ochronę^[2].

W przeciwieństwie do większości tarczówek występujących w Europie pawężowate zimują na tym kontynencie jako larwy (zwykle III i IV stadium), natomiast owady dorosłe żyją dość krótko i spotyka się je od czerwca do sierpnia^[1]. W północnej Australii owady zapadają w estywację, niekiedy tworząc na ten czas olbrzymie agregacje na roślinach żywicielskich^[2]. W klimacie umiarkowanym na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku^[1].

Pawężowate w Chinach porażane są przez parazytoidalną błonkówkę z rodzaju Enarsiella z rodziny oścowatych^[5].

Rozprzestrzenienie

Rodzina ta zasiedla wszystkie kontynenty półkuli wschodniej. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej krain: orientalnej, etiopskiej i australijskiej. W krainie palearktycznej występują one głównie w części azjatyckiej i reprezentowane są przez ponad 100 gatunków. W Europie występuje tylko rodzaj Coptosoma, ograniczony na tym kontynencie głównie do stanowisk kserotermicznych. W Polsce reprezentuje go tylko pawęża ziołówka (C. scutellatum)^[1].

Taksonomia i ewolucja

Takson ten wprowadzony został w 1851 roku przez Williama Dallasa^[6]. Carl Stål w 1864 roku klasyfikował go jako podrodzinę w obrębie tarczówkowatych^[7]. Do rangi osobnej rodziny wyniósł je w 1952 roku Dennis Leston^[8]. R.H. Cobben w pracy z 1978 roku upatrywał w tarczówkowatych grupy siostrzanej dla pawężowatych^[9]. Victor dela Paz Gapud w 1991 roku jako grupę siostrzaną dla pawężowatych wskazał Lestoniidae^[10]. Molekularno-morfologiczna analiza filogenetyczna Jocélii Grazii i innych z 2008 wsparła monofiletyzm pawężowatych i umieściła je jako trzecią najbardziej bazalną rodzinę tarczówek po Urostylididae i Saileriolidae^[4].

Najwcześniejszym gatunkiem znanym z zapisu kopalnego tej rodziny jest eoceńska Coptosoma eocenica^[11].

Do 2012 roku opisano około 530 gatunków z tej rodziny^[1]. Klasyfikuje się je w 65 rodzajach^[12]:

Aphanopneuma Westwood, 1847
Arefbea Jessop, 1983
Bozius Distant, 1901
Brachyplatys Boisduval, 1835
Calacta Stål, 1865
Cantharodes Westwood, 1847
Capuronia Cachan, 1952
Catabrachyplatys Cachan, 1952
Caternaultiella Spinola, 1850
Ceratocoris White, 1841
Chinacoris Yang, 1935
Chinanops Ghauri, 1965
Claviplatys Rédei & Jindra, 2018
Codronchus Distant, 1901
Coptosoma Laporte, 1833
Coptosomoides China, 1941
Cratoplatys Montandon, 1894
Cronion Bergorth, 1891
Elapheozygum Kuhlgatz, 1900
Emparka Jessop, 1983
Erythrosomaspis China, 1931
Fieberisca Montandon, 1896
Gabonia Montandon, 1894
Glarocoris Miller, 1955
Handlirschiella Montandon, 1893
Hemitrochostoma Bergroth, 1913
Heterocrates Amyot & Serville, 1843
Isoplatys Montandon, 1893
Kuhlgatsi Bergroth, 1913
Kuhlgatzia Bergroth, 1913
Labroplatys Rédei & Bu, 2012
Libyaspis Kirkaldy, 1902
Livingstonisca Montandon, 1894
Madegaschia Montandon, 1894
Megacopta Hsiao & Jen, 1977
Merinjakia Distant, 1914
Montandoneus Kirkaldy, 1904
Montandonistella Schouteden, 1905
Neobozius Ahmad & Moizuddin, 1992
Neotiarocoris Lin & Zhang, 1993
Niamia Horváth, 1892
Oncylaspis Stål, 1865
Oscula Bergroth, 1891
Paracopta Hsiao & Jen, 1977
Pelioderma Bergroth, 1892
Phyllomegacopta Ren, 2000
Ponsila Stål, 1858
Ponsilasia Heinze, 1934
Probaenops White, 1842
Pseudoponsila Montandon, 1895
Psocotoma Cachan, 1952
Schizometopus Montandon, 1894
Scleropelta Stål, 1876
Severiniella Montandon, 1894
Spathocrates Montandon, 1893
Strombosa Amyot & Serville, 1843
Tarichea Stål, 1865
Tiarocoris Vollenhoven, 1863
Tetrisia Walker, 1867
Teuthocoris Miller, 1955
Thyreoprana Heinze, 1940
Triodocoris Miller, 1955
Tropidotylus Stål, 1876
Vetora Schouteden, 1918
Vigetus Distant, 1901

Znaczenie gospodarcze

W krainie orientalnej i australijskiej niektóre gatunki notowane są jako groźne szkodniki roślin strączkowych^[1], np.: Megacopta cribraria – wspięgi pospolitej w Pakistanie i Indiach, Coptosoma nubila – nikli indyjskiej, Brachyplatys testudonigra – gliricidii, a Coptosoma punctatissimum – fasoli nerkowatej i soi warzywnej w Japonii. Ponadto przedstawicieli rodzaju Coptosoma notuje się jako szkodniki trzciny cukrowej, batatów, ryżu i sandałowca białego^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Plataspidae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 236-238. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 12: Plataspidae, Plataspidae, Cydnidae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1997. ISBN 83-86781-42-4.
↑ ^a ^b J. Grazia, R.T. Schuh, W.C. Wheeler. Phylogenetic relationships of family groups in Pentatomoidea based on morphology and DNA sequences (Insecta: Heteroptera). „Cladistics”. 24, s. 932–976, 2008.
↑ ^a ^b J. E. McPherson, Robert McPherson: Stink Bugs of Economic Importance in America North of Mexico. CRC Press, 2000, s. 507.
↑ W.S. Dallas: List of the specimens of hemipterous insects in the collection of the British Museum. Part 1. London: 1851, s. 61. DOI: 10.5962/bhl.title.20373.
↑ C. Stål: Hemiptera Africana. Vol. 1.. Stokholm: Norstedtiana, 1864–1865.
↑ D. Leston. Notes on the Ethiopian Pentatomoidea (Hemiptera). V. On the specimens collected by the A. L. Capener, mainly in Natal. „Ann. Mag. Nat. Hist.”. 5, s. 512–520, 1952.
↑ R.H. Cobben: Evolutionary Trends in Heteroptera. Part 2. Mouthpart-structures and Feeding Strategies. Wageningen: Mededlingen Landbouwhogeschool. H. Veeman, 1978.
↑ V.P. Gapud. A generic revision of the subfamily Asopinae, with consideration of its phylogenetic position in the family Pentatomidae and superfamily Pentatomoidea (Hemiptera- Heteroptera). „Philipp. Entomol.”. 8, s. 865–961, 1991.
↑ Louis E. Piton. Paléontologie du Gisement Éocéne de Menat (Puy-de-Dôme) (Flore et Faune). „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”. 11 (2), s. 1-303, 1940. P. Vallier.
↑ family Plataspidae Amyot & Audinet-Serville, 1843. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-01-30].

[Lisetal-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Plataspidae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.

[True-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 236-238. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).

[Klucz-3] Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 12: Plataspidae, Plataspidae, Cydnidae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1997. ISBN 83-86781-42-4.

[Graziaetal-4] J. Grazia, R.T. Schuh, W.C. Wheeler. Phylogenetic relationships of family groups in Pentatomoidea based on morphology and DNA sequences (Insecta: Heteroptera). „Cladistics”. 24, s. 932–976, 2008.

[McPherson-5] J. E. McPherson, Robert McPherson: Stink Bugs of Economic Importance in America North of Mexico. CRC Press, 2000, s. 507.

[Dallas-6] W.S. Dallas: List of the specimens of hemipterous insects in the collection of the British Museum. Part 1. London: 1851, s. 61. DOI: 10.5962/bhl.title.20373.

[Stal-7] C. Stål: Hemiptera Africana. Vol. 1.. Stokholm: Norstedtiana, 1864–1865.

[Leston-8] D. Leston. Notes on the Ethiopian Pentatomoidea (Hemiptera). V. On the specimens collected by the A. L. Capener, mainly in Natal. „Ann. Mag. Nat. Hist.”. 5, s. 512–520, 1952.

[Cobben-9] R.H. Cobben: Evolutionary Trends in Heteroptera. Part 2. Mouthpart-structures and Feeding Strategies. Wageningen: Mededlingen Landbouwhogeschool. H. Veeman, 1978.

[Gapud-10] V.P. Gapud. A generic revision of the subfamily Asopinae, with consideration of its phylogenetic position in the family Pentatomidae and superfamily Pentatomoidea (Hemiptera- Heteroptera). „Philipp. Entomol.”. 8, s. 865–961, 1991.

[Piton-11] Louis E. Piton. Paléontologie du Gisement Éocéne de Menat (Puy-de-Dôme) (Flore et Faune). „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”. 11 (2), s. 1-303, 1940. P. Vallier.

[biolib-12] y Plataspidae Amyot & Audinet-Serville, 1843. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2020-01-30].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Peloridiomorpha	†Hoploridiidae †Karabasiidae Peloridiidae †Progonocimicidae
Progonocimicomorpha	†Progonocimicidae