Przejdź do zawartości

Persepolis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Persepolis[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Iran

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, III,VI

Numer ref.

114

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1979
na 3. sesji

Persepolis
ilustracja
Państwo

 Iran

Położenie na mapie Iranu
Mapa konturowa Iranu, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Persepolis”
Ziemia29°56′04″N 52°53′29″E/29,934444 52,891389
Strona internetowa

Persepolis (staroperski: Pārsa, pers. تخت جمشید – Tacht-e Dżamszid) – miasto w starożytnej Persji, założone przez Dariusza I w 518 p.n.e., lecz znacznie rozbudowane przez Kserksesa I i kolejnych władców z dynastii Achemenidów. Stąd przyjmuje się, że znane archeologom Persepolis jest dziełem nie Dariusza, lecz Kserksesa[1]. Ruiny miasta znajdują się ok. 70 km na północ od Sziraz w Iranie.

Miasto w czasach Achemenidów pełniło funkcję jednej z czterech stolic imperium perskiego (obok Suzy, Ekbatany i Pasargadów) i służyło jako ceremonialna stolica państwa. Szczególną oprawę miało święto Nowruz: obchody nowego roku rozpoczynającego się według kalendarza perskiego w dniu równonocy wiosennej.

Upadek miasta

[edytuj | edytuj kod]

W roku 330 p.n.e. zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego. Oceniono, że było najbogatszym miastem pod słońcem[2]. Wbrew powszechnie znanej opinii miasto nie zostało zniszczone w całości i w pijackim amoku. Aleksander, po wysłuchaniu opinii Parmeniona (był on przeciwny niszczeniu pałacu, obawiał się bowiem, że wtedy Persowie stawią silniejszy opór), zdecydował się spalić pałac Dariusza i Kserksesa I (dziś dzięki odkryciom archeologicznym wiemy, że pożar doskonale zaplanowano) by pomścić spalenie świątyń greckich bogów w czasie wojen grecko-perskich. Wiadomość o spaleniu pomogła ugasić niepokoje w Grecji i pokonać zbuntowaną Spartę. Opowieść, że do spalenia doszło podczas uczty, którą urządzili sobie Macedończycy po zdobyciu miasta, a sam Aleksander został namówiony do tego przez grecką heterę o imieniu Thais, zapisał Klejtarchos: historyk już w starożytności uważany za niewiarygodnego.

Prace archeologiczne

[edytuj | edytuj kod]

Epokę odkryć na Bliskim Wschodzie rozpoczął James Henry Breasted, dyrektor Instytutu Orientalistycznego na Uniwersytecie Chicagowskim. Regularne prace wykopaliskowe rozpoczęto w latach trzydziestych XX wieku pod kierownictwem Ernsta Herzfelda, ukończone przez doktora Eryka F. Schmidta. Odkryto zabudowania pałacowe wzniesione na platformie zlokalizowanej u stóp wzgórza, liczne budowle, których istnienia nawet nie podejrzewano, w tym pomieszczenia gwardii pałacowej wraz ze skarbcem Dariusza i Kserksesa. Na platformę prowadziły rampy z monumentalnymi schodami, zabudowania od strony doliny były otoczone murami[3]. Odkryte archiwum w Persepolis zawierało tabliczki zapisane w większości pismem elamickim. Używano też pisma akadyjskiego. Archiwum nie zawierało ani jednej tabliczki zapisanej klinowym pismem perskim, z czego wnioskuje się, że pismo perskie było całkowicie sztucznym tworem[4].

Obszar pałacu zajmował teren o wymiarach ok. 297 × 448 m. Pod ziemią zlokalizowano sieć kanałów odwadniających oraz wodociągi.

Architektura

[edytuj | edytuj kod]

W murze za rządów Kserksesa wybudowano bramę zwaną Bramą Wszystkich Ludów. Strzegły jej rzeźby skrzydlatych byków. Zachowała się inskrypcja zapisana pismem klinowym w trzech językach: elamickim, babilońskim i staroperskim, głosząca, że: "sala wejściowa jest dziełem Kserksesa I, następcy Dariusza". Za bramą znajdował się portyk wsparty na czterech kolumnach. Za nim, na prawo, wyróżnia się jedno z pomieszczeń reprezentacyjnych, wzniesiona na drugim tarasie apadana, pełniąca funkcję Sali Audiencyjnej.

Jest to sala hypostylowa, zbudowana na planie kwadratu o boku 61,0 m. Otoczona była sześcioma rzędami kolumn w rozstawie 8,4 m i wysokości 18,0 m, z których do naszych czasów zachowało się tylko 13 kolumn. Sala tronowa Kserksesa, nazywana Salą Stu Kolumn, była zbudowana na kwadracie o boku 75,0 m, przykryta płaskim stropem opierającym się na kolumnach wysokości 9,0 m rozstawionych w 10 rzędach. Przestrzeń sali zamykały ściany, w których umieszczone były wejścia (wejścia przetrwały do naszych czasów). Sala ta została ukończona za panowania Artakserksesa I.

Oprócz pomieszczeń reprezentacyjnych w skład kompleksu wchodziły zabudowania mieszkalne. Były to rezydencje wznoszone wokół kolumnowych dziedzińców. Najstarsza budowla pochodzi z czasów Dariusza I.

Największą zachowaną ozdobą pałacu są reliefy biegnące wzdłuż ścian i schodów. Wyobrażają one procesje biorące udział w uroczystościach religijnych i świeckich. Idący składają dary królowi, oczekując na posłuchanie. Wśród przedstawionych postaci znajdują się przedstawiciele wszystkich ludów z imperium Achemenidów.

W 1971 roku w ruinach Persepolis zorganizowano główne obchody 2500 rocznicy powstania monarchii irańskiej[5].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. A.T.Olmstead, Dzieje imperium perskiego, PIW, Warszawa 1974, s. 224, 262, 277.
  2. Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, PIW, Warszawa 1974, s. 480.
  3. A.T.Olmstead, Dzieje imperium perskiego, PIW, Warszawa 1974, s. 16.
  4. A.T.Olmstead, Dzieje imperium perskiego, PIW, Warszawa 1974, s. 177.
  5. Joel Levy, Zaginione miasta starożytności, Elipsa Publicat S.A., 2008, ss. 27, ISBN 978-83-245-9557-0.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tom Holland, Perski ogień. Pierwsze starcie wschodu z zachodem, Agnieszka Kowalska (tłum.), Kamil Omar Kuraszkiewicz (tłum.), Warszawa: Amber, 2006, ISBN 83-241-2509-4, OCLC 830806325.
  • Nicholas Hammond Geniusz Aleksandra Wielkiego, Axis, Poznań 2000, ISBN 83-912572-1-5