Pieszyce
50°42′46″N 16°34′56″E/50,712778 16,582222| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Panorama Pieszyc ze zboczy Grodziska | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1962 | ||
| Burmistrz |
Dorota Konieczna-Enözel | ||
| Powierzchnia |
17,72 km² | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||
| Kod pocztowy |
58-250 do 58-252 | ||
| Tablice rejestracyjne |
DDZ | ||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego  | |||
Położenie na mapie gminy Pieszyce  | |||
| 50°42′46″N 16°34′56″E/50,712778 16,582222
| |||
| TERC (TERYT) |
0202034 | ||
| SIMC |
0984396 | ||
Urząd miejski ul. Kościuszki 258-250 Pieszyce | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Pieszyce (niem. Peterswaldau) – miasto leżące w południowo-zachodniej Polsce na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim, siedziba gminy Pieszyce.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 6827 mieszkańców[1].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest położone u podnóża Gór Sowich w Kotlinie Dzierżoniowskiej, ciągnie się kilka kilometrów wzdłuż Pieszyckiego Potoku (niem. Peterswaldauer Wasser[2]).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Peterswald (późniejszy Peterswaldau, Petriwalde[3], Peterswalt[4], Pietrolesie[5], Pieszyce) – został wspomniany po raz pierwszy w dokumencie wydanym w 1258 roku w Nysie przez biskupa Tomasza I. Dokument dotyczył przydzielenia kaplicy w Pieszycach praw, dzięki którym stała się samodzielnym kościołem z własnym kapłanem[6]. Dokumenty z 1258 roku ujawniają także, że właścicielem tej wsi był rycerz Otton z Wilina[7]. Nazwa Peterswald (Piotrowy Las) może nawiązywać do początków istnienia tej miejscowości, która prawdopodobnie powstała na miejscu wyciętego lasu[4].
Początek przemysłu włókienniczego w Pieszycach
[edytuj | edytuj kod]W 1705 roku właścicielem majątków w Pieszycach został Bernhard Bonit von Mohrenthal, kupiec i potentat branży tekstylnej, który pragnął rozwinąć w Pieszycach przemysł włókienniczy. Nie było to proste zadanie, ponieważ brakowało w Pieszycach specjalistów w tej dziedzinie (w Pieszycach i Kamionkach pracowało zaledwie 14 tkaczy). W 1714 roku w Pieszycach pojawił się wykańczalnik Johann Christoph Klette, który w 1717 otrzymał cesarski przywilej wyłączności na wytwarzanie materiałów z drojetu oraz ze spilśnionej etaminy, nie zatrzymał jednak tego przywileju na długo, ponieważ utracił go po proteście wykańczalników dzierżoniowskich. Po sprzedaży dóbr w 1721 nowy właściciel hrabia Erdmann von Promnitz kontynuował inicjatywę swojego poprzednika poprzez wspieranie Johanna Christopha Klettego i Johanna Christiana Schmidta. W 1722 roku wybudował przy drodze do Piskorzowa manufukturę-wykańczalnię. Kompleks fabryczny składał się również z czesalni, folusza i magla sukienniczego. W latach 1728–1730 wykańczalnia Promnitza zyskała na wartości i popularności do tego stopnia, że jeszcze 150 lat później w archiwum dworskim przechowywano wyprodukowane w tej wykańczalni próbki materiałów[8].
Powstanie tkaczy śląskich
[edytuj | edytuj kod]Znamiona kryzysu, które pojawiły się na przełomie stuleci okazały się zapowiedzią załamania przemysłu włókienniczego w rejonie Gór Sowich. Kryzys doprowadził do powstania tkaczy śląskich w 1844 roku[9]. To wydarzenie stało się nie tylko symbolem kryzysu, usłyszała o nim cała Europa i chociaż dotyczył on także całych ówczesnych Niemiec, to okazał się najbardziej dotkliwy w okolicach Gór Sowich[10]. Aleksander Scheer opisał problem w następujący sposób:
Od 7 lub więcej lat nie mają szczęścia sprawić sobie jakiejkolwiek części garderoby; ich nakrycia składają się z łachmanów, ich mieszkania rozpadają się, ponieważ nie są w stanie ponieść kosztów remontu; nieudane zbiory kartofli, w ciągu ostatnich dwóch lat, skazały ich na najtańsze pośledniejsze lub pastewne gatunki ziemniaków, skazani również są na czarną lub pastewną mąkę; mięso pojawia się jedynie u niektórych na Wielkanoc, Zielone Świątki czy Boże Narodzenie. Ubrania do kościoła (odświętne) zostały już dawno sprzedane albo zastawione; oni wstydzą się chodzić do kościoła w swoich łachmanach i pozbawieni są w ten sposób nawet tej duchowej pociechy w swoim nieszczęściu[11].
3 czerwca 1844 w Pieszycach rozpoczęły się rozruchy. Czarę goryczy przelało w tym przypadku zatrzymanie jednego z tkaczy Wilhelma Medera za śpiewanie Krwawy sąd i wymienienie w piosence nazwiska Zwanzingera, jednego z najbogatszych fabrykantów. 4 czerwca tkacze ruszyli pod firmę Zwanzingera, byli jednak nastawieni pokojowo, aczkolwiek prowokacyjne zachowanie służby i pracowników Zwanzingera doprowadziło do zdemolowania magazynów i kantorów. Po tym wydarzeniu właściciel razem ze swoją rodziną uciekli do Wrocławia. Pastorowi udało się nakłonić tkaczy do rozejścia, jednak wieści szybko się rozeszły i do Pieszyc zaczęli napływać robotnicy z innych miejscowości, którzy także mieli dosyć kryzysu. Na nowo zaczęło się niszczenie majątku Zwanzingera. Starosta powiatowy Prittwitz oraz hrabia Pfeil-Burghaus próbowali uspokoić tłum, jednak ich próby nie odniosły zamierzonych skutków. Na pomoc musieli wezwać wojsko z garnizonu w Świdnicy. Ostatecznie powstanie zostało stłumione, jednak i tak zwróciło ono uwagę prasy oraz władz państwowym, dzięki czemu opracowano program pomocy tkaczom[12].
Obozy pracy
[edytuj | edytuj kod]W 1941 roku na terenie obecnego powiatu Dzierżoniowskiego zaczęły powstawać obozy pracy, jeden z większych znajdował się na pograniczu Dolnych Pieszych i Bielawy, nosił on nazwę Sportschule. W późniejszych latach został filią Gross Rosen. Był to obóz wyłącznie żydowski, znajdowało się w nim około 1400 kobiet różnej narodowości[13].
Administracja od 1945 roku
[edytuj | edytuj kod]Przekazanie przez armię radziecką władzom polskim administracji Dolnego Śląska miało miejsce w 1945 roku, co pozwoliło na organizację struktur władzy i podział województwa na jednostki administracyjne. Pełnomocnikiem Rządku RP na Gminę Peterswaldau został Henryk Biernacki, który w późniejszych latach został pierwszym burmistrzem Pieszyc. Do pierwszych decyzji nowych władz należała między innymi zmiana nazw ulic oraz nazw okolicznych wsi z niemieckich na polskie[14].
W wyniku reformy administracji w 1954 r. utworzono gromadę Pieszyce, zanim zaczęła funkcjonować, przekształcono ją na osiedle. 18 lipca 1962 osiedle przekształcono w miasto[15]. W latach 1954–1972 Pieszyce były siedzibą władz gromady Pieszyce, do której nie należały. W reformie administracji z 1 stycznia 1973 utworzono gminę Pieszyce, włączając obszar gromady do miasta.
1 stycznia 2016 Pieszyce zmieniły obszar miasta a gmina Pieszyce zmieniła rodzaj z miejskiej na miejsko-wiejską. Formalnie odbyło się to przez odebranie 1 stycznia 2016 statusu miasta gminie miejskiej Pieszyce z równoczesnym nadaniem statusu miasta miejscowości Pieszyce i określeniem nowych granic miasta w gminie miejsko-wiejskiej Pieszyce[16].
Zmiana nazwy miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Spolszczono nazwę Peterswaldau na Pietrolesie, jednak funkcjonowały w obiegu także nazwy Piotrowin, czy też Piotrowy Las. W 1947 roku nazwa miejscowości została ponownie zmieniona, tym razem na Pieszyce, nie jest jednak nigdzie podane, dlaczego doszło do takiej zmiany[5].
Przemysł włókienniczy po wojnie
[edytuj | edytuj kod]W 1946 roku utworzono Państwową Wytwórnię Tkanin Technicznych nr 16 w Pietrolesiu, która podlegała Zjednoczonemu Przemysłowi Bawełnianemu w Dzierżoniowie, a od 1947 roku Zjednoczeniu Tkanin Technicznych w Łodzi. Stopniowo uruchomiono kolejne fabryki na terenie Pietrolesia oraz Kamionkowa, a następnie w 1947 przekształcono je w Pieszyckie Zakłady Przemysłu Bawełnianego[17].
Powódź tysiąclecia
[edytuj | edytuj kod]Ulewy, jakie nawiedziły Pieszyce 17 i 18 lipca 1997 roku doprowadziły do znacznego podwyższenia się wody w zazwyczaj niewielkich i spokojnych potokach (Pieszycki Potok oraz Kłomnica). Alarm powodziowy został ogłoszony, dopiero gdy woda wylała się z koryt potoków (powódź tysiąclecia). Opanowanie żywiołu okazało się trudne, pod wodą znalazło się 35% powierzchni gminy. Całkowicie zniszczonych zostało 9 budynków mieszkalnych, nie jest jednak dokładnie podane, ilu mieszkańców ewakuowano, według niektórych źródeł było 35, a według innych 65 osób[18].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[19]:
- kościół parafialny pw. św. Jakuba, gotycki z prezbiterium z XIV wieku i wieżą z 1525 r. przebudowany w XVIII wieku i na początku XX. Wejście ozdobione gotyckim portalem, a wewnątrz zespół nagrobków renesansowych i barokowych z XVI I XVII wieku[20]
- kościół pw. św. Antoniego, poewangelicki, obecnie parafii rzym.-kat., wzniesiony ok. 1873[19]. Budowla w stylu neogotyckim, na planie krzyża, z obrazami pędzla A. Borna we wnętrzu[21]
- zespół zamkowo-pałacowy, z XVII-XVIII w.
- zamek-pałac z 1550 r., przebudowany w latach 1615–1617[22] jako renesansowy. W latach 1679 i 1710 został rozbudowany na wspaniałą barokową rezydencję. Pałac otacza park, w którym są resztki fos, murów obronnych i rzeźb. Pieszycki pałac był jednym z najokazalszych na Śląsku. 3 tys. m² powierzchni użytkowej, 60 pokoi i piękny park. W XVII w. zwany był Śląskim Wersalem. W okresie II wojny światowej mieścił obóz koncentracyjny dla kobiet. Po wojnie doraźnie remontowany. Jeszcze w latach 70. XX stulecia wykorzystywany na kolonie i obozy. Później stopniowo niszczał i był rozgrabiany. W grudniu 2000 roku zakupili go Alicja i Marjan Hajdukowie z Las Vegas
- park, z XVII w., XVIII-XX w.
- zabudowa podzamcza:
- Dwór w Pieszycach, obecnie dom mieszkalny, pl. Zamkowy 2, z 1580 r., 1818 r.
- dom, pl. Zamkowy 3, z połowy XVII w., 1818 r.
- budynek gospodarczy, obok domu nr 3, z pierwszej połowy XVI w., 1818 r.
- brama na dziedziniec gospodarczy, z początku XVIII w.
- mury obronne, z XVII w.
- zajazd, ul. Kopernika 138, z 1812 r.
- Ruiny piastowskiego zamku w Pieszycach z drugiej połowy XIII wieku – znajduje się ponad wsią Rościszów na porośniętym lasem szczycie wzniesienia Grodzisko (535 m n.p.m.). Od leżącej nieco na południe, znacznie wyższej Góry Zamecznej, oddzielony jest przełęczą. Zbudowany został na planie trzech okręgów, z centralnym położonym na szczycie. Każdy z nich miał oddzielony od siebie obwód obronny. Część centralna była wyniesiona w stosunku do przedzamczy. W obrębie tej części zamku znajdował się dziedziniec oraz podpiwniczony budynek mieszkalny wykonany z kamienia, drewna i gliny. Na dziedziniec prawdopodobnie prowadziła wysunięta przed lico wału ufortyfikowana wieża bramna. Zasięgiem obejmuje obszar o powierzchni prawie 1,5 ha. Badania archeologiczne skoncentrowane zostały na jego najwyższej części, która nazwana została zamkiem górnym, w odróżnieniu od dwóch podzamczy. Odkryte w trakcie badań wykopaliskowych obiekty mieszkalne, urządzenia obronne, a także zbiór zabytków ruchomych, wskazuje na to, że warownia funkcjonowała w drugiej połowie XIII wieku. Wielkość założenia oraz stopień ufortyfikowania sugeruje, że było ono własnością książęcą Śląskich Piastów. Powstanie zamku wiązać można z intensywną kolonizacją terenów górskich w XIII wieku i chęć zabezpieczenia południowej granicy Śląska od strony Czech. W tym wypadku wchodziłaby w grę ochrona przejścia górskiego na Przełęczy Walimskiej. Nie wiadomo z jakiego powodu zamek został opuszczony[23].
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Zielonoświątkowy:
- zbór w Pieszycach (ul. 3 Maja 2)
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Pieszyce (Sala Królestwa Bielawa)[24]
Struktura powierzchni
[edytuj | edytuj kod]
Według danych z roku 2002[25] Pieszyce mają obszar 63,6 km², w tym:
- użytki rolne: 49%
- użytki leśne: 42%
Miasto stanowi 13,29% powierzchni powiatu.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 31 grudnia 2007[26]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 9 440 | 100 | 4937 | 52,3 | 4503 | 47,7 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
148,4 | 77,6 | 70,8 | |||
Piramida wieku mieszkańców Pieszyc w 2017 roku[27].
Transport i komunikacja
[edytuj | edytuj kod]
Początki kolei żelaznych w Pieszycach sięgają przełomu XIX i XX wieku. W październiku 1900 roku zakończono budowę i uruchomiono 10,8 km 1-torową linię kolejową Dzierżoniów-Pieszyce-Bielawa Zachodnia. Linia ta funkcjonowała do grudnia 1976, w styczniu 1977 zawieszono przewozy, zarówno pasażerskie jak i towarowe. W 1978 rozpoczęto demontaż torowiska na całej długości linii[28].
Według stanu na luty 2018 r. miejscowość jest objęta siecią publicznej komunikacji autobusowej funkcjonującej na obszarze powiatu dzierżoniowskiego, organizowanej przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie[29].
Osoby związane z Pieszycami
[edytuj | edytuj kod]Współpraca międzynarodowa[30]
[edytuj | edytuj kod]
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-12] (pol.).
- ↑ Leopold von Zedlitz-Neukirch: Neues hydrographisches Lexikon für die deutschen Staaten, Halle 1883, str. 301.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 18.
- ↑ a b Goliński 2002 ↓, s. 15.
- ↑ a b Goliński 2002 ↓, s. 141-142.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 8-9.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 16-17.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 52-56.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 79.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 106.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 107.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 109-110.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 133-134.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 138-138.
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. w sprawie utworzenia niektórych miast.(Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188).
- ↑ Dz.U. z 2015 r. poz. 1083
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 142-145.
- ↑ Goliński 2002 ↓, s. 220-224.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 15–16 [dostęp 2015-09-17].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 378.
- ↑ Adam Bałabuch, Stanisław Chomiak, Marek Korgul, Wiesław Mróz, Stanisław Szupieńko, Sławomir Wiśniewski, Jan Zyzak: Schematyzm Diecezji Świdnickiej. Świdnica: Świdnicka Kuria Biskupia, 2005. ISBN 83-921533-0-8.
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 291
- ↑ Artur Boguszewicz, Problem zamku typu przejściowego na przykładzie warowni w Pieszycach, [w:] Archaeologia et historia. Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Romanie Barnycz-Głupieńcowej, „Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego”, Łódź 2000, s. 65-86.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-11-08].
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Pieszyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-01-04], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2009-01-19].
- ↑ serwis Zarządu Komunikacji Miejskiej w Bielawie. [dostęp 2018-02-03].
- ↑ www.pieszyce.pl. [dostęp 2011-09-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku, 2002, ISBN 83-7322-280-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa miasta
- Peterswaldau (1) Średnie, Dolne, Górne, Królewskie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 23.
