Podręcznik akademicki

Podręcznik akademicki − możliwie aktualna synteza wiedzy z danej dziedziny nauki, potrzebna i użyteczna zarówno ze względu na pracę naukową jak i na pracę dydaktyczną. Służy do nauczania w szkołach wyższych.

Jest podstawowym źródłem wiedzy dla studentów, artykuły z czasopism naukowych są dla nich lekturą dodatkową. Jest jednak mniej aktualny niż artykuły naukowe, ponieważ gromadzenie materiałów do podręcznika trwa z reguły kilka lat. Z drugiej strony dobrze wykonane syntezy naukowe są względnie trwałe i aktualne przez wiele lat. Niekiedy podręczniki naukowe są wykorzystywane również przez kandydatów na studia.

Dobry podręcznik nie sprawia nadmiernych trudności w zrozumieniu jego treści, wskazuje treści ważne, ułatwia przygotowanie do egzaminu, dalsze uczenie się i poszukiwanie wstępnej literatury przedmiotu do referatów, prac zaliczeniowych, prac dyplomowych. Powinien zawierać przewodnik bibliograficzny dla danej dziedziny wiedzy, to jest zestawy literatury z objaśnieniami, ułożonej od pozycji ogólnych do specjalistycznych.

Od podręczników akademickich trzeba wyraźnie odróżnić skrypty naukowe, do których stosowane są inne standardy (choć spełniają podobną rolę).

Cechy dobrego podręcznika

Podręcznik powinien charakteryzować się następującymi cechami:

• jego treść powinna odpowiadać aktualnemu stanowi wiedzy z danej dziedziny;
• ujecie treści ma opierać się na metodologicznych właściwościach danej dziedziny;
• tekst powinien być napisany z użyciem stylu naukowego, z terminologią charakterystyczną dla danej dziedziny nauki;
• konstrukcja i układ treści powinny odpowiadać hierarchii zagadnień wchodzących w skład podjętej tematyki;
• poznawanie zgromadzonej w nim wiedzy powinno wymagać pewnego wysiłku intelektualnego, jednak nie na tyle by stała się ona niedostępna dla określonego kręgu odbiorców;
• struktura treści ma korespondować z programem nauczania danego przedmiotu.

Podręcznik ma być jednocześnie przydatny nie tylko dla studentów, ale i dla innych badaczy czy szerzej – osób zainteresowanych daną tematyką.

Wiele z tych cech dotyczy każdej publikacji naukowej. Każda taka publikacja powinna, oprócz walorów naukowych, mieć także walory dydaktyczne, a w pewnym stopniu – popularyzatorskie .

Doskonalenie

Podręcznik akademicki nie powstaje jednego dnia. Jest efektem wytężonej pracy autora, zbierającego uwagi od jego współpracowników i czytelników: „Dziewięć lat po pierwszym wydaniu Społeczeństwo znów trafia do rąk czytelników. Tym razem w postaci zmienionej i uzupełnionej. Poza bowiem niewielkimi zmianami, jakie wprowadziłem do wydania trzeciego, książka ta dotychczas wznawiana była w postaci niemal tej samej, co w pierwszym wydaniu. Prawie dziesięć lat to jednak czas dosyć długi, by rozwój nauki ukształtował nowe poglądy, które w podręczniku akademickim trzeba uwzględnić. Tak zrodził się zamysł nowego uzupełnionego i poprawionego wydania.” – pisze Jerzy J. Wiatr. I dodaje:

„Zmiany obecnie wprowadzone są dwojakiego rodzaju: (1) aktualizują literaturę, uwzględniają nowe zjawiska społeczne i nowe poglądy (2) zmierzają do wykorzystania doświadczeń dydaktycznych tych, którzy z książki tej korzystali, dla uczynienia jej lepszą, bardziej dostosowaną do potrzeb i możliwości dydaktycznych szkoły wyższej.”

Wiatr wskazuje tu na dwa istotne powody uaktualniania podręcznika:

• aktualizacja wiedzy w nim zawartej, w tym zarówno samych faktów i poglądów na nie, jak i źródeł, skąd są czerpane;
• kierowanie się doświadczeniem użytkowników obu stron akademickiej barykady, to jest zarówno wykładowców jak i studentów, w celu dostosowania do potrzeb dydaktycznych;

Prawdopodobnie wskazane byłoby również znaleźć dobre sposoby na przystosowanie go także do potrzeb popularnonaukowych. Dzieje się to przede wszystkim na płaszczyźnie języka – styl naukowy jest tu zastępowany przez styl popularnonaukowy, bardziej zrozumiały dla szerszego kręgu odbiorców.

Podręcznik akademicki jest dziełem, które podlega ciągłej ewolucji: „Nowe wydanie Społeczeństwa zawdzięcza wiele moim kolegom, którzy książkę tę wykorzystywali w nauczaniu socjologii i przekazywali mi swe uwagi i sugestie. Zawdzięcza też ono szczególnie wiele moim studentom – dawniej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a obecnie na Uniwersytecie Warszawskim – gdyż właśnie praca dydaktyczna skłoniła mnie do dalszej pracy nad tą książką".

Uważa się, że dopiero trzecie wydanie podręcznika akademickiego jest zbliżeniem od ideału. W drugim poprawia się pomniejsze błędy i planuje uzupełnienia, w trzecim – można je wprowadzić w życie. W rzeczywistości podręczniki akademickie żyją znacznie dłużej, zmieniając się i doskonaląc przez lata i kolejne wydania.

Zobacz też

• podręcznik szkolny
• metoda naukowa
• metodologia nauk

Bibliografia

• Józef Orczyk, Zarys metodyki pracy umysłowej, PWN, Warszawa 1984
• Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967.
• Jerzy J. Wiatr, Społeczeństwo, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979, ISBN 83-01-01050-9.