Stanisław Małachowski

Stanisław Małachowski
	Stanisław Bartłomiej Ludwik
	; Nałęcz
	Hrabia
Rodzina	Małachowscy herbu Nałęcz
Ojciec	Jan Małachowski
Matka	Izabela Humiecka
Żona	Urszula Hutten-Czapska; Konstancja Hutten-Czapska

Stanisław Małachowski II
	; Obraz pędzla Jana Chrzciciela Lampiego (1788-1789)
Data i miejsce urodzenia	24 sierpnia 1736 ; Końskie
Data i miejsce śmierci	29 grudnia 1809 ; Warszawa
	Prezes Senatu Księstwa Warszawskiego
Okres	od 21 grudnia 1807; do 29 grudnia 1809
Następca	Ludwik Szymon Gutakowski
	Prezes Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego
Okres	od 5 października 1807; do 21 grudnia 1807
Następca	Ludwik Szymon Gutakowski
	Prezes Rady Stanu Księstwa Warszawskiego
Okres	od 5 października 1807; do 21 grudnia 1807
Następca	Ludwik Szymon Gutakowski
	Prezes Dyrektorium Generalnego Księstwa Warszawskiego
Okres	od marzec 1807; do 5 października 1807
	Prezes Komisji Rządzącej
Okres	od 14 stycznia 1807; do marzec 1807
	Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Okres	od 1788; do 1792
Poprzednik	Stanisław Kostka Gadomski
Następca	Stanisław Kostka Bieliński
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Bartłomiej Ludwik Małachowski herbu Nałęcz^[1] (ur. 24 sierpnia 1736 w Końskich, zm. 29 grudnia 1809 w Warszawie) – hrabia na Końskich i Białaczowie^[a]^[2], prezes Senatu Księstwa Warszawskiego w latach 1807–1809, senator-wojewoda Księstwa Warszawskiego w 1809 roku^[3], stały przedstawiciel stanów w Straży Praw^[4], starosta sądecki^[5] w okresie 1755–1784^[6], marszałek konfederacji Korony Królestwa Polskiego i marszałek Sejmu Czteroletniego w 1788^[7], referendarz wielki koronny w okresie 1780–1792, podstoli koronny w 1779, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1775 roku^[8].

Życiorys

Syn Jana, brat Mikołaja, Antoniego i Jacka.

Był posłem krakowskim na sejm 1758 roku^[9]. Poseł województwa krakowskiego na sejm 1760 roku^[10]. Poseł województwa krakowskiego na sejm konwokacyjny 1764 roku, gdzie domagał się dokładniejszego określenia zakresu władzy hetmańskiej i ograniczenia liberum veto. Konsyliarz konfederacji Czartoryskich w 1764 roku^[11]. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego^[12]. Był posłem na sejm koronacyjny 1764 roku z województwa krakowskiego^[13]. Na sejmie koronacyjnym 1764 roku wyznaczony ze stanu rycerskiego do Asesorii Koronnej^[14]. Uczestnik konfederacji radomskiej w 1767 roku^[15]. Był posłem na sejm 1766 roku z województwa krakowskiego^[16]. W 1774 został marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego, któremu przywrócił dawną sprawność i uczciwość, zyskując u współczesnych miano Arystydesa polskiego. W latach 1776–1780 konsyliarz Rady Nieustającej. Członek Departamentu Sprawiedliwości Rady Nieustającej w 1779 roku^[17]. W 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława^[18]. W tym samym roku odznaczony został Orderem Orła Białego^[19]. Poseł sandomierski na Sejm Czteroletni w 1788 roku^[20], wybrany jego marszałkiem, przeprowadził zawiązanie Sejmu w konfederację i został marszałkiem konfederacji koronnej. Należąc do Stronnictwa Patriotycznego był wraz z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem jednym z głównych twórców Konstytucji 3 maja. Mieszkał w należącym do jego żony Pałacu Czapskich (na Krakowskim Przedmieściu, dziś Akademia Sztuk Pięknych), gdzie na tajnych zebraniach redagowano tekst tej ustawy. Małachowski też przeprowadził jej uchwalenie na sesji sejmowej 3 maja 1791 i był jednym z sygnatariuszy Konstytucji 3 maja^[21].

Małachowski popierał dążenia miast do rozszerzenia ich praw politycznych i był zwolennikiem współpracy szlachty z mieszczaństwem. Jako jeden z pierwszych ze swego stanu wpisał się do księgi miejskiej jako obywatel miasta Warszawy (29 kwietnia 1791). W swych dobrach ostrogskich na Podolu oczynszował chłopów (1791), spisał powinności, zwolnił ich od niektórych ciężarów, zaczął organizować opiekę lekarską dla włościan. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792 był przeciwny decyzji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej i sprzeciwił się jakimkolwiek układom z targowiczanami. Po przystąpieniu króla do Targowicy 25 lipca 1792 wystąpił z manifestem potępiającym akt konfederacji i stwierdzającym iż „sejm nadal trwa, a będzie zwołany, jak tylko okoliczności na to pozwolą”, po czym udał się do Wiednia, a potem Włoch. Odmówił udziału w insurekcji kościuszkowskiej, obawiając się jej radykalizmu. W 1796 powrócił do swych dóbr na Kielecczyźnie, które znalazły się w wyniku III rozbioru w Galicji. W 1798 został aresztowany przez władze austriackie w związku z projektowanym na emigracji (1797) reaktywowaniem Sejmu Czteroletniego, więziony przez 8 miesięcy w Krakowie.

W grudniu 1806 został wezwany przez Napoleona do Warszawy, gdzie 14 stycznia 1807 został prezesem Komisji Rządzącej. W październiku 1807 król Fryderyk August I mianował go prezesem Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego. Był to wybór nieodpowiedni [...] Małachowski był człowiekiem poprzedniej generacji, [...] nie miał zrozumienia dla potrzeb scentralizowanego i biurokratycznego państwa napoleońskiego (Andrzej Zahorski).

Jako prezes Rady, Małachowski był zwolennikiem reaktywowania w Księstwie Konstytucji 3 maja i przeciwnikiem wprowadzenia Kodeksu Napoleona oraz innych projektów ministra sprawiedliwości Feliksa Łubieńskiego. Gdy król opowiedział się przeciwko jego pomysłom, w grudniu 1807 złożył dymisję.

W 1808 otrzymał nominację na honorowe stanowisko prezesa senatu^[22]. W tej też roli w marcu 1809 otwierał pierwszy sejm Księstwa, na którym wystąpił z atakiem na Kodeks Napoleona, nie uzyskał jednak szerszego poparcia.

Zmarł 29 grudnia 1809 roku. Pochowany w warszawskim kościele św. Krzyża.

Stanisław Małachowski z laską marszałkowską, obraz należący do serii obrazów Peszki.
Portret marszałka pędzla Bacciarellego
Portret Stanisława Małachowskiego z 1794 roku, autorstwa Fabrego
Pałac Czapskich, w którym mieszkał w Warszawie

Życie prywatne

Żonaty dwukrotnie, z córkami Tomasza Hutten-Czapskiego herbu Leliwa (1711–1784):

z Urszulą Hutten-Czapską, starościanką knyszyńską
następnie, po jej śmierci, z Konstancją Hutten-Czapską (siostrą Urszuli), rozwódką po ks. Dominiku Radziwile na Nieświeżu herbu Trąby (1754–1798).

4. Stanisław Małachowski
	2. Jan Małachowski
5. Anna Konstancja Małachowska
		1. Stanisław Małachowski II
6. Stefan Rycht Humiecki
	3. Izabela Małachowska
7. Katarzyna Humiecka

Zobacz też

Uwagi

↑ Tytuł otrzymał w 1698 jego dziadek Stanisław Małachowski. W 1774 tytuł jego wnuka brzmiał: Illustrissimus Stanislaus Comes in Końskie et Białaczow Nałęcz de Małachowice Małachowski.

Przypisy

↑ MarekM. Minakowski MarekM., Stanisław Bartłomiej Ludwik hr. Małachowski h. Nałęcz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-07-27] .
↑ Machalski 1936 ↓, s. 2.
↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 458.
↑ Józef Wojakowski, Straż Praw, Warszawa 1982, s. 113.
↑ JerzyJ. Leśniak JerzyJ. (red.), Nowy Sącz, Nowy Sącz: SIGNUM, 2007, ISBN 978-83-917371-5-6 .
↑ Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski i A. Falniowska-Gradowska, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1990, s. 241.
↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 314.
↑ Kolęda warszawska na rok 1775, Warszawa 1775 [b.n.s.]
↑ Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, wydał Władysław Konopczyński, Warszawa 1937, s. 252.
↑ Dyaryusz sejmu walnego warszawskiego 6 października 1760 r. zaczętego, dodatek spis posłów, w: Przegląd Archeologiczny, z. IV, Lwów 1888, s. 180.
↑ Konfederacya Generalna Koronna Po doszłym Seymie Convocationis Zaczęta w Warszawie Dnia 23. Czerwca Roku Pańskiego 1764. Ręką J. O. Xcia Jmci Prymasa Korony Polskiey [...] Stwierdzona, s. 5.
↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 211.
↑ Ludwik Zieliński, Pamiątki historyczne krajowe, Lwów 1841, s. 24.
↑ Kolęda Warszawska Na Rok 1766, s. D 5.
↑ Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900 t. I, s. 311.
↑ Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766, Warszawa [b.r.w.], [b.n.s.]
↑ KALENDARZ polityczny dla Królestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego na rok pański 1779. w Warszawie, Nakładem y drukiem Michała Groella Księgarza Nadwornego J.K.Mci., [b.n.s.]
↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 189.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 228. Niektóre źródła podają rok 1770 jako datę nadania Orderu Świętego Stanisława.
↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 316.
↑ Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 225.
↑ Teodor Morawski: Dzieje Narodu Polskiego w krótkości zebrane. Tom VI. Polska pod obcem panowaniem. Poznań: 1877, s. 479.

Bibliografia

Edmund Machalski: Stanisław Małachowski. Marszałek Sejmu Czteroletniego. Poznań: Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego, 1936, seria: Życiorysy zasłużonych Polaków XVIII i XIX w.. [dostęp 2018-04-11]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Mowy i dokumenty Stanisława Małachowskiego w bibliotece Polona

[2] Tytuł otrzymał w 1698 jego dziadek Stanisław Małachowski. W 1774 tytuł jego wnuka brzmiał: Illustrissimus Stanislaus Comes in Końskie et Białaczow Nałęcz de Małachowice Małachowski.

[1] MarekM. Minakowski MarekM., Stanisław Bartłomiej Ludwik hr. Małachowski h. Nałęcz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-07-27] .

[CITEREFMachalski19362-3] Machalski 1936 ↓, s. 2.

[4] Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 458.

[5] Józef Wojakowski, Straż Praw, Warszawa 1982, s. 113.

[6] JerzyJ. Leśniak JerzyJ. (red.), Nowy Sącz, Nowy Sącz: SIGNUM, 2007, ISBN 978-83-917371-5-6 .

[7] Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski i A. Falniowska-Gradowska, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1990, s. 241.

[8] Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 314.

[9] Kolęda warszawska na rok 1775, Warszawa 1775 [b.n.s.]

[10] Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, wydał Władysław Konopczyński, Warszawa 1937, s. 252.

[11] Dyaryusz sejmu walnego warszawskiego 6 października 1760 r. zaczętego, dodatek spis posłów, w: Przegląd Archeologiczny, z. IV, Lwów 1888, s. 180.

[12] Konfederacya Generalna Koronna Po doszłym Seymie Convocationis Zaczęta w Warszawie Dnia 23. Czerwca Roku Pańskiego 1764. Ręką J. O. Xcia Jmci Prymasa Korony Polskiey [...] Stwierdzona, s. 5.

[13] Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 211.

[14] Ludwik Zieliński, Pamiątki historyczne krajowe, Lwów 1841, s. 24.

[15] Kolęda Warszawska Na Rok 1766, s. D 5.

[16] Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900 t. I, s. 311.

[17] Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766, Warszawa [b.r.w.], [b.n.s.]

[18] KALENDARZ polityczny dla Królestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego na rok pański 1779. w Warszawie, Nakładem y drukiem Michała Groella Księgarza Nadwornego J.K.Mci., [b.n.s.]

[19] Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 189.

[20] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 228. Niektóre źródła podają rok 1770 jako datę nadania Orderu Świętego Stanisława.

[21] Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 316.

[22] Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 225.

[23] Teodor Morawski: Dzieje Narodu Polskiego w krótkości zebrane. Tom VI. Polska pod obcem panowaniem. Poznań: 1877, s. 479.

[a-24] yktator

[d-25] Wódz naczelny z pełnią władzy cywilnej.

[c-26] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f przewodniczący Rządu Narodowego

[f-27] rzewodniczący Komisji Wykonawczej (Tymczasowego) Rządu Narodowego

[g"-28] rzewodniczący Tymczasowego Rządu Narodowego

[h-29] rzewodniczący Tymczasowego Rządu Narodowego (od 10 maja 1863 przewodniczący Rządu Narodowego)

[b-30] yktator Rządu Narodowego

[k-31] Prezydent Ministrów

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

[H]

W dniu zaprzysiężenia	Stanisław Małachowski Stanisław Breza Feliks Franciszek Łubieński Jan Nepomucen Małachowski Józef Poniatowski Aleksander Potocki
Późniejsi członkowie	Tadeusz Mostowski

Prezesi Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego (1807–1815)	hr. Stanisław Małachowski (1807) Ludwik Szymon Gutakowski (1807–1808) ks. Józef Antoni Poniatowski (1808–1809) gen. Stanisław Kostka Potocki (1809–1813)
Prezesi Rządu Narodowego Królestwa Polskiego (1830–1831)	ks. Adam Jerzy Czartoryski (1830–1831) Józef Chłopicki (1830–1831)^[A] gen. Jan Stefan Krukowiecki (1831) Bonawentura Niemojowski (1831) gen. Jan Nepomucen Umiński (1831)^[B] gen. Maciej Rybiński (1831)^[C]
Prezesi Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (1846)	Jan Tyssowski (1846) Ludwik Gorzkowski (1846) Aleksander Grzegorzewski (1846) Jan Tyssowski (1846)^[A]
Prezesi Komitetu Narodowego w Poznaniu (1848)	Gustaw Potworowski (1848)
Prezesi Rządu Narodowego (1863–1864)	Stefan Bobrowski (1863)^[D] Ludwik Mierosławski^[A] Marian Langiewicz (1863)^[A] Stefan Bobrowski (1863)^[E] Agaton Giller^[F] Franciszek Dobrowolski (1863)^[C] Piotr Kobylański^[C] Karol Majewski^[C] Franciszek Dobrowolski (1863)^[C] Romuald Traugutt (1863–1864)^[G] Bronisław Brzeziński (1864)^[C]
Premierzy Królestwa Polskiego (1917–1918)	Jan Kucharzewski^[H](1917–1918) Antoni Ponikowski (1918) Jan Kanty Steczkowski (1918) Jan Kucharzewski (1918) Józef Świeżyński (1918) Władysław Wróblewski (1918)