Stefan Pieńkowski (fizyk)

Stefan Pieńkowski
Data i miejsce urodzenia	28 lipca 1883 ; Młynów
Data śmierci	20 listopada 1953
Zawód, zajęcie	fizyk (fizyka doświadczalna)
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytety w Liège i Heidelbergu
Stanowisko	profesor, rektor
Pracodawca	Uniwersytet Warszawski
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stefan Pieńkowski (ur. 28 lipca 1883 w Młynowie, zm. 20 listopada 1953 w Warszawie) – polski fizyk doświadczalny^[1], uważany za twórcę warszawskiej szkoły fizyki doświadczalnej^[a]^[2].

Życiorys

Syn Andrzeja i Antoniny ze Słomińskich. Ukończył szkołę średnią w Warszawie. Na studia wyjechał do Liège. Rozpoczął naukę na wydziale inżynierii, ale wkrótce zmienił swoje zainteresowania i przeniósł się na wydział nauk matematyczno-fizycznych. Zdał z najwyższym odznaczeniem egzamin doktorski 23 lipca 1910, a w roku 1911, również z najwyższym odznaczeniem, uzyskał stopień doktora nauk fizycznych i matematycznych. Po uzyskaniu stopnia doktora, w 1911 pracował w Heidelbergu pod kierunkiem von Lenarda oraz w Liège. Po I wojnie światowej powrócił do Polski. Tytuł profesora uzyskał w roku 1919 na Uniwersytecie Warszawskim, którego był rektorem w latach 1925–1926, 1933–1936 oraz 1945–1947. W 1937 został członkiem honorowym rumuńskiej akademii nauk w Bukareszcie^[3].

W czasie II wojny światowej uczestniczył w tajnym nauczaniu, a od 1941 stał na czele konspiracyjnego Wydziału Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Po wojnie, w 1946 razem z prof. Andrzejem Sołtanem obserwował eksperymentalne wybuchy bomb atomowych na atolu Bikini. W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem jej prezydium^[4], a wcześniej był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1953 został dyrektorem nowo stworzonego Instytutu Fizyki PAN. Był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Fizycznego, a także założycielem (1950) i pierwszym redaktorem naczelnym „Postępów Fizyki”. Jest autorem podręcznika Fizyka doświadczalna.

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (aleja zasłużonych-1-42,43)^[5].

Był mężem Marii z Kokoczyńskich (1886–1974).

Zakres prac badawczych

Zastosowanie promieniowania rentgenowskiego do analizy strukturalnej
Zjawisko fotoluminescencji
Efekt Ramana
Promieniotwórczość

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)^[6]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (dwukrotnie: 11 listopada 1936^[7], pośmiertnie, 21 listopada 1953^[8])
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (dwukrotnie: 7 listopada 1925^[9], 1 marca 1951^[10])
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)^[11]

Upamiętnienie

Jego imieniem było nazwane gimnazjum w Piątku – w miejscowości, w pobliżu której uczony się urodził.

Uwagi

↑ Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Stefan Pieńkowski. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.

Przypisy

↑ Pieńkowski Stefan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-30] .
↑ Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
↑ Pieńkowski członkiem honorowym rumuńskiej akademii nauk. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 254 z 7 listopada 1937.
↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
↑ Cmentarz Stare Powązki: STEFAN PIEŃKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31] .
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (…) oświaty, nauki, kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za wybitne zasługi na polu pracy naukowej i administracji szkolnictwa wyższego”.
↑ M.P. z 1953 r. nr 117, poz. 1516 „za wybitne zasługi w rozwoju nauki polskiej”.
↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową”.
↑ M.P. z 1951 r. nr 23, poz. 286 „w związku z jubileuszem 30-lecia wybitnej pracy naukowej”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.

Bibliografia

Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 569. [dostęp 2021-01-13].
Jan Bartelski: Stefan Pieńkowski (28 VII 1883 – 20 XI 1953). Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2016-07-06].

Linki zewnętrzne

Prace Stefana Pieńkowskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
Ludwik Natanson: Biografia prof. Pieńkowskiego

[2] Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Stefan Pieńkowski. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.

[epwn-1] Pieńkowski Stefan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-30] .

[AKWróblewski-3] Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).

[4] Pieńkowski członkiem honorowym rumuńskiej akademii nauk. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 254 z 7 listopada 1937.

[5] Członkowie PAN: Skorowidz.

[6] Cmentarz Stare Powązki: STEFAN PIEŃKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31] .

[7] M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (…) oświaty, nauki, kultury i sztuki”.

[8] M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za wybitne zasługi na polu pracy naukowej i administracji szkolnictwa wyższego”.

[9] M.P. z 1953 r. nr 117, poz. 1516 „za wybitne zasługi w rozwoju nauki polskiej”.

[10] M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową”.

[11] M.P. z 1951 r. nr 23, poz. 286 „w związku z jubileuszem 30-lecia wybitnej pracy naukowej”.

[12] M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Rektorzy Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego	Wojciech Szweykowski (1818–1831) Józef Karol Skrodzki (1831)
Rektorzy Szkoły Głównej Warszawskiej	Józef Mianowski (1862–1869)
Rektorzy Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego	Piotr Ławrowski (1869–1873) Nikołaj Błagowieszczański (1874–1884) Nikołaj Ławrowski (1884–1890) Michaił Szałfiejew (1895) Pawieł Kowalewski (1896) Grigorij Zenger (1896) Michaił Szałfiejew (1898) Grigorij Uljanow (1899–1903) Piotr Ziłow (1904) Jefim Karski (1905–1911) Wasilij Kudrewiecki (1911–1912) Iwan Triepicyn (1913) Siergiej Wiechow (1914–1915) Józef Brudziński (1915–1917) Antoni Kostanecki (1917–1918)
Rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego	Antoni Kostanecki (1918–1919) Stanisław Józef Thugutt (1919–1920) Jan Karol Kochanowski (1920–1921) Jan Mazurkiewicz (1921–1922) Jan Łukasiewicz (1922–1923) Ignacy Koschembahr-Łyskowski (1923–1924) Franciszek Krzyształowicz (1924–1925) Stefan Pieńkowski (1925–1926) Bolesław Hryniewiecki (1926–1927) Antoni Szlagowski (1927–1928) Gustaw Przychocki (1928–1929) Tadeusz Brzeski (1929–1930) Mieczysław Michałowicz (1930–1931) Jan Łukasiewicz (1931–1932) Józef Ujejski (1932–1933) Stefan Pieńkowski (1933–1935)
Rektorzy Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie	Stefan Pieńkowski (1935–1936) Włodzimierz Antoniewicz (1936–1939) Jerzy Modrakowski (1939)
Rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego	Stefan Pieńkowski (1945–1947) Franciszek Czubalski (1947–1949) Jan Wasilkowski (1949–1952) Stanisław Turski (1952–1969) Zygmunt Rybicki (1969–1980) Henryk Samsonowicz (1980–1982) Kazimierz Albin Dobrowolski (1982–1985) Rector electus Klemens Szaniawski (1984) Grzegorz Białkowski (1985–1989) Andrzej Kajetan Wróblewski (1989–1993) Włodzimierz Siwiński (1993–1999) Piotr Węgleński (1999–2005) Katarzyna Chałasińska-Macukow (2005–2012) Marcin Pałys (2012–2020) Alojzy Nowak (od 2020)