Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2008/11

Aktualnie na stronie głównej Wielka, większa i największa – fantastyczna powieść młodzieżowa autorstwa Jerzego Broszkiewicza, wydana w 1960 roku przez wydawnictwo Nasza Księgarnia. Składa się z trzech części. Bohaterowie, para nastolatków, przeżywają trzy tytułowe przygody – ratują porwane dziecko, rozbitków katastrofy lotniczej, a na koniec spotykają Obcych i metodami dyplomatycznymi bronią przed nimi całą ludzkość. We wszystkich przygodach ich przewodnikiem jest mówiący samochód marki Opel Kapitän. Bohaterowie tej książki występują także w innej powieści Broszkiewicza – Długi deszczowy tydzień. Powieść zdobyła uznanie krytyków oraz badaczy literatury, którzy uznali ją za znaczącą pozycję w rozwoju polskiej literatury młodzieżowej. Została zekranizowana w 1963 roku. W PRL-u powieść była lekturą uzupełniającą dla klasy 5. W 1979 roku została wpisana na Listę Honorową im. H. Ch. Andersena. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

30 listopada

Rzadka, genetycznie uwarunkowana, potencjalnie śmiertelna choroba klątwa Ondyny może powodować u chorych zatrzymanie oddechu we śnie. Jest to rzadka przyczyna bezdechu śródsennego, spowodowana nieprawidłową funkcją autonomicznej kontroli oddychania. Podstawowym objawem zespołu jest niewydolność oddechowa, przede wszystkim podczas snu (nie licząc fazy REM), i upośledzona odpowiedź na hiperkapnię i hipoksemię działające łącznie lub osobno.

29 listopada

W czasie powstania warszawskiego Władysław Bartoszewski był adiutantem dowódcy placówki informacyjno-radiowej "Asma" i redaktorem naczelnym czasopisma "Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe". 20 września został rozkazem komendanta Okręgu Warszawa AK gen. Antoniego Chruściela "Montera" odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. 1 października mianowany przez dowódcę AK gen. Tadeusza Komorowskiego na stopień podporucznika, 4 października odznaczony Krzyżem Walecznych.

28 listopada

Nie jest znana data urodzenia Dobrawy księżniczki czeskiej z dynastii Przemyślidów. Jedyną wskazówką jest przekaz kronikarza Kosmasa z Pragi twierdzącego, że Dobrawa w chwili ślubu z Mieszkiem I była kobietą podeszłego wieku. Możliwe, że pisząc o wieku Dobrawy, Kosmas zestawił ją z postacią siostry noszącej imię Mlada. To miałoby dać mu podstawę do określenia Dobrawy jako "starej". Niewykluczone również, że Kosmas pomylił pierwszą żonę Mieszka z drugą – Odą.

27 listopada

Biathlonista Dmitrij Jaroszenko, reprezentant Rosji w zawodach pucharu świata oraz na mistrzostwach świata, dwukrotnie zdobył złoty medal mistrzostw świata oraz złoty medal mistrzostw Europy, wszystkie trzy w sztafecie. Zajął drugie miejsce w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata 2007/2008. Jest zdobywcą Małej Kryształowej Kuli za zwycięstwo w klasyfikacji biegu pościgowego w sezonie 2006/2007. Do tej pory dwadzieścia jeden razy stawał na podium zawodów pucharu świata w biathlonie (wliczając sztafety).

26 listopada

Garlice maoryskie, podobnie jak inni przedstawiciele podrodziny, do której należą, żywią się głównie owocami, w tym przede wszystkim pestkowcami. Podstawowy element ich diety stanowią owoce zerwane z rosnących w lasach drzew. Spełniają one ważną rolę w ekosystemie, gdyż są jedynymi ptakami zdolnymi do zjedzenia największych rodzimych owoców (o średnicy powyżej 12 mm), takich jak rosnące na drzewach z gatunku Beilschmiedia tarairi, których nasiona przenoszą i wydalają. Szacuje się, że ptaki te przyczyniają się do rozprzestrzeniania się co najmniej 70 gatunków roślin.

25 listopada

Orkanówka

Przy zielonym szlaku z Niedźwiedzia na Turbacz, 3,5 km od Poręby Wielkiej, na zboczu Pustki (760 m n.p.m.) znajduje się "Orkanówka" – Muzeum Biograficzne Władysława Orkana. Zbudowana została w modnym wówczas stylu witkiewiczowskim (zakopiańskim) według projektu generała Andrzeja Galicy z Zakopanego, przyjaciela Orkana z czasów Legionów.

24 listopada

Pierwsze udokumentowane obserwacje Merkurego sięgają pierwszego tysiąclecia p.n.e. W porównaniu z innymi planetami Układu Słonecznego o Merkurym wiadomo stosunkowo niewiele; ze względu na problemy natury technicznej zbadały go dotychczas tylko dwie sondy. Pierwsza z nich – Mariner 10 – wykonała w latach 1974–75 mapy 45% powierzchni. Następnie sonda MESSENGER podczas pierwszego przelotu 14 stycznia 2008 zobrazowała kolejne 30% powierzchni planety. MESSENGER zbliży się do Merkurego ponownie w 2009, a w 2011 wejdzie na orbitę w celu zbadania i wykonania mapy całego globu.

23 listopada

Włochy są demokratyczną republiką parlamentarną z elementami demokracji bezpośredniej. Ustrój polityczny Włoch opiera się na uchwalonej 22 grudnia 1947 Konstytucji Republiki Włoskiej oraz ustawach konstytucyjnych. Na straży przestrzegania ustawy zasadniczej stoi Sąd Konstytucyjny. Do głównych zasad systemu politycznego należą republikanizm, demokracja, parlamentaryzm, decentralizacja, praworządność oraz silna pozycja praw i wolności jednostki. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy Parlament, a wykonawczą Prezydent Republiki i Rada Ministrów.

22 listopada

Struktura koenzymu adenozynotrifosforanu, głównego elementu metabolizmu energii

Ważną rolę w procesach metabolizmu pełnią związki nieorganiczne. Niektóre z nich występują w dość dużych ilościach (na przykład sód i potas), podczas gdy inne zaspokajają w pełni potrzeby organizmu w ilościach zaledwie śladowych. Na około 99% masy ssaków składa się dziewięć pierwiastków: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, wapń, chlor, sód i potas. Związki organiczne (białka, lipidy i węglowodany) skupiają większość węgla i azotu, podczas gdy największa część tlenu i wodoru zawarta jest w wodzie.

21 listopada

Wczesnym rankiem 5 czerwca 1967 Egipcjanie ostrzelali żydowskie osiedla położone wzdłuż granicy Strefy Gazy. Izrael uznał to za pierwsze strzały wojny i w odpowiedzi rozpoczął ofensywę. Izraelski plan zmasowanego uderzenia powietrznego na cele w Egipcie, Syrii i Jordanii otrzymał kryptonim "Operacja Focus" (hebr.: מבצע מוקד, Mivtza Moked). Operacja rozpoczęła się 5 czerwca o godzinie 7.45 rano. Był to początek wojny sześciodniowej.

20 listopada

Czaszka dromeozaura w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu

Wymarłe dinozaury gadziomiedniczne dromeozaury zaliczane do rodziny dromeozaurów nazwane zostały od greckich słów δρομευς/dromeus i σαυρος/sauros, co oznacza "biegający jaszczur". Żyły w okresie późnej kredy, około 76–70 mln lat temu na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Były niewielkimi i jednymi z najbardziej ptakopodobnych teropodów – istnieją dowody pozwalające twierdzić, że były również opierzone. Dromeozaur jest pierwszym opisanym przedstawicielem swojej rodziny.

19 listopada

W przeszłości Lublin był symbolem żydowskiej ortodoksji, rozwoju kultury języka hebrajskiego i jidysz oraz rozwoju żydowskiej nauki, z tego powodu zaczęto go nazywać "żydowskim Oxfordem" czy "Jerozolimą Królestwa Polskiego". Historia Żydów w Lublinie liczy około 700 lat i jest o rok dłuższa od uzyskania praw miejskich przez Lublin. W 1930 roku za sprawą Majera Szapiry nastąpiło tu uroczyste otwarcie gmachu Jeszywas Chachmej Lublin, największej i najbardziej prestiżowej szkoły rabinackiej na świecie.

18 listopada

Orkanówka

Przy zielonym szlaku z Niedźwiedzia na Turbacz, 3,5 km od Poręby Wielkiej, na zboczu Pustki (760 m n.p.m.) znajduje się "Orkanówka" – Muzeum Biograficzne Władysława Orkana. Zbudowana została w modnym wówczas stylu witkiewiczowskim (zakopiańskim) według projektu generała Andrzeja Galicy z Zakopanego, przyjaciela Orkana z czasów Legionów.

17 listopada

Powszechną nazwą wojny secesyjnej, stosowaną zwłaszcza w USA, jest także "amerykańska wojna domowa" (ang. American Civil War). Zapoczątkowało ją ostrzelanie Fortu Sumter w zatoce Charleston w Karolinie Południowej przez konfederatów 12 kwietnia 1861. Trwała do 26 maja 1865, kiedy poddały się ostatnie oddziały konfederackie. W wyniku wojny śmierć poniosło 600 tys. ludzi, zniszczono mienie o wartości 5 mld dolarów, wolność uzyskało 4 mln niewolników.

16 listopada

Wysypka pęcherzykowa w początkowym okresie schistosomatozy

Rzadko stwierdzana w Polsce schistosomatoza jest grupą chorób pasożytniczych wywoływanych przez rozdzielnopłciowe przywry z rodzaju Schistosoma występujące na kontynencie afrykańskim, na wschodnich wybrzeżach Ameryki Południowej, w Azji Południowo-Wschodniej i na Bliskim Wschodzie. Schistosomatoza jest obok malarii najpoważniejszym w skali światowej parazytologicznym problemem zdrowotnym.

15 listopada

W listopadzie 1994 roku Maciej Cieślak, Wojciech Michałowski i Arkady Kowalczyk założyli w Sopocie zespół Ścianka. Cieślak pytany o genezę nazwy zespołu odpowiadał: "nazwa jest dźwiękiem". Od początku sopocka formacja wyróżniała się na tle innych alternatywnych trójmiejskich zespołów reprezentujących przede wszystkim scenę yassową, jednak krytycy muzyczni i tak próbowali włączyć twórczość Ścianki do tego nurtu.

14 listopada

Żółw oliwkowy

Występujący we wszystkich oceanach żółw oliwkowy ma najbardziej zaokrąglony karapaks spośród żółwi morskich, często jest on szerszy niż dłuższy. Podobnie jak inne żółwie morskie, składa jaja na plażach, jednak nie robi tego w pojedynkę, a w bardzo licznych grupach. Jest głównie mięsożercą, czasami odżywia się również pokarmem roślinnym w zależności od dostępności pożywienia. Pomiędzy okresami godowymi i lęgowymi odbywa długie migracje, często przekraczające kilka tysięcy kilometrów.

13 listopada

W czasie swojej historii miasto Mińsk Mazowiecki kilkukrotnie zmieniało nazwę (w średniowieczu wynikało to bardziej z rozwoju języka polskiego niż rzeczywistych zmian). Początkowo osada zwana była różnie – Mieńsk, Mensk i Mińsk, jednak w momencie umiejscowienia tu miasta w 1421 nadano mu nazwę Mińsk. Nazwa ta przetrwała do 1868, kiedy to władze carskie zmieniły ją na Nowomińsk. Dzisiejsza nazwa została nadana miastu 7 lipca 1916.

12 listopada

Stary owocnik

Jednym z najbardziej poszukiwanych grzybów jadalnych, nie tylko w Europie Środkowej wysoko cenionym ze względu na walory smakowe jest borowik szlachetny. Do rozwoju tego grzyba potrzebna jest obecność całej grupy różnych organizmów: korzeni właściwego gatunku drzewa, dwóch gatunków muchomorów i bakterii z rodzaju Pseudomonas. Właśnie relacje międzygatunkowe są główną przyczyną niepowodzeń w próbach uprawy tego grzyba do celów konsumpcyjnych.

11 listopada

Niemiecka maszyna szyfrująca Lorenza, wykorzystywana podczas II wojny światowej do szyfrowania wiadomości sztabowych wysokiego szczebla

Istotnym elementem technik kryptograficznych jest proces zamiany tekstu jawnego w szyfrogram; proces ten nazywany jest szyfrowaniem, a proces odwrotny, czyli zamiany tekstu zaszyfrowanego na powrót w możliwy do odczytania, deszyfrowaniem. Przez szyfr rozumiana jest para algorytmów służących do przeprowadzenia obu procesów. Wraz z algorytmami dodatkowo używa się kluczy. Kryptografia jako praktyczne wykorzystanie technik kryptologii nie zajmuje się jednak wyłącznie szyfrowaniem i deszyfrowaniem tekstów.

10 listopada

Clifton Suspension Bridge

Przez wiszący most Clifton Suspension nad rzeką Avon w zachodniej Anglii mogą przeprawiać się pojazdy o wadze do czterech ton, czyli praktycznie tylko samochody osobowe i małe ciężarówki. Liczba pojazdów przebywających jednorazowo na moście jest kontrolowana na bieżąco. Wszystkie samochody podlegają ważeniu na wbudowanej w jezdnię wadze. W roku 2008 opłata za przeprawę wynosiła 50 pensów od samochodu. Istnieją karnety i zniżki dla stałych użytkowników. Most jest bezpłatny dla motocykli, rowerów i pieszych. Ostatnia podwyżka myta miała miejsce w roku 2006; wcześniej przeprawa kosztowała 30 p.

9 listopada

Temat pedofilii w powieści Nabokova pt. Lolita spowodował, że autor obawiał się publikacji pod własnym nazwiskiem – mogłoby to zaszkodzić jego pracy wykładowcy akademickiego. Chciał, aby ukazała się pod pseudonimem Vivian Darkbloom, stanowiącym anagram jego imienia i nazwiska. Aby informacja o autorstwie nie przedostała się w niepowołane ręce, na żadnym z maszynopisów nie widniało nazwisko autora, a wydawnictwa, które je otrzymywały, musiały podpisać zobowiązanie, że nikomu nie ujawnią nazwiska autora. Wszystkie egzemplarze były przekazywane wydawcom osobiście (przesyłanie materiałów o treści erotycznej pocztą było przestępstwem).

8 listopada

Zdjęcie lotnicze Gotska Sandön

Szwedzka wyspa na Morzu Bałtyckim o nazwie Gotska Sandön jest najwyższą, wystającą ponad powierzchnię morza częścią 120-kilometrowej ławicy, rozciągającej się od rejonu Salvorev na północny wschód od Gotlandii aż do Kopparstenarna, 20 km na północny zachód od Gotska Sandön. Ławica powstała podczas topnienia lodowca skandynawskiego, około 11 tys. lat temu. W wyniku podnoszenia się lądu na skutek ruchów izostatycznych wyspa wynurzyła się około 5–6 tys. lat temu.

7 listopada

Były francuski piłkarz o przydomku "Zizou" występujący na pozycji pomocnika, jest z pochodzenia Kabylem. Zinedine Zidane 108 razy reprezentował swój kraj i zdobył wraz z drużyną narodową Mistrzostwo Świata 1998 oraz Mistrzostwo Europy 2000. Jest laureatem Złotej Piłki, którą otrzymał w 1998 roku, a także najlepszym zawodnikiem Mistrzostw Świata 2006, po których zakończył piłkarską karierę.

6 listopada

Pojedyncze osobniki żółwia zatokowego obserwowano w Maroku, nieopodal Azorów i w Morzu Śródziemnym, jednak gatunek ten występuje głównie w wodach przybrzeżnych zachodniego Meksyku i Stanów Zjednoczonych, od Tamaulipas do Nowej Anglii. Głównym miejscem składania jaj są plaże Rancho Nuevo, Tepehuajes i Tordo del Barra w meksykańskim stanie Tamaulipas, gdzie 95% światowej populacji żółwi zjawia się co rok, aby zapoczątkować następne pokolenia. Czasem żółwie wybierają także plaże stanu Veracruz i Teksasu, jednak ich liczba jest znacznie mniejsza.

5 listopada

Widok na Bristol z lotu ptaka

Do nadejścia rewolucji przemysłowej przez pięć wieków Bristol był drugim lub trzecim pod względem wielkości angielskim miastem. Podstawą zamożności mieszkańców był port, obecnie przeniesiony z centrum do ujścia Avonu. Miasto szczyci się ponad setką zabytków należących do klasy I, najstarsze pochodzą jeszcze ze średniowiecza. Bristol jest prężnym ośrodkiem kulturalnym, a także naukowym – dzięki swoim dwóm uniwersytetom. W mieście znajduje się najstarszy w Anglii nieprzerwanie działający teatr oraz najstarszy niemetropolitarny ogród zoologiczny.

4 listopada

Muzeum Kolejnictwa w Gryficach

Przełom XIX i XX wieku był w historii Gryfic okresem rozwoju gospodarczego. Na terenie miasta wybudowano cukrownię, fabrykę wyrobów ceramicznych i pieców, krochmalnię oraz fabrykę marmolady. W 1882 r. Gryfice uzyskały połączenie kolejowe dzięki budowie linii Dąbie – Kołobrzeg, ułatwiające znacznie transport płodów rolnych do większych miast i portów, a w 1896 r. zakończono budowę pierwszej wąskotorowej linii kolejowej przez Popiele do Niechorza. Dwa lata później otwarto linię do Dargosławia przez Tąpadły. W 1901 r. nowo zbudowana linia połączyła Gryfice z Golczewem.

3 listopada

Został uznany przez historiografię za obrońcę średniowiecznej Polski, m.in. dzięki bohaterskim zmaganiom z 1109 przy obronie Głogowa. Przywrócił polskie panowanie nad Pomorzem Gdańskim, ziemią lubuską i podporządkował Księstwu Polskiemu Pomorze Zachodnie aż po Rugię. Bolesław Krzywousty większość swojego życia poświęcił polityce pomorskiej i chrystianizacji tych ziem. Utrzymał także niezależność polskiego Kościoła, mimo chwilowego niepowodzenia w latach 30. XII w.

2 listopada

Układ szachownicowy miasta

W kompozycji układu przestrzennego i architektonicznego Trzebiatowa dominują formy historyczne, stanowiące świadectwo historii i rozwoju urbanistycznego miasta od średniowiecza po początek XX wieku. Miasto Trzebiatów w obrębie murów obronnych zachowało ponad 50% historycznej zabudowy. Znaleźć tu można elementy architektury z okresu gotyku, renesansu, baroku, klasycyzmu i modernizmu. Mieszczańska zabudowa Trzebiatowa sięga okresu nadań lokacyjnych miasta, które nastąpiły w 1277 z rąk Barnima I.

1 listopada

Zdjęcie połykacza złowionego przez Aleksieja Orłowa z Rosyjskiego Federalnego Instytutu Rybołówstwa i Oceanografii

Charakterystyczną cechą głębinowej ryby o nazwie połykacz jest bardzo duża szczęka i rozciągliwa gardziel, z workiem gardzielowym przypominającym wór skórny u pelikanów. Być może w jamie gębowej tego gatunku komórki produkują enzymy trawienne albo toksyczne substancje, oddziałujące na zdobycz tam zamkniętą i prawdopodobnie przebywającą tam przez pewien czas poprzedzający połkniecie i strawienie.