Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie

Szpital Dziecięcy
Bersohnów i Baumanów
w Warszawie
	; Pawilon główny szpitala w 1930 roku, widok od strony ul. Śliskiej
Data założenia	1878
Data likwidacji	1942
Typ szpitala	dziecięcy
Państwo	Polska
Adres	ul. Śliska 51/Sienna 60
Dyrektor	Anna Braude-Hellerowa
	Położenie na mapie Polski Szpital Dziecięcy; Bersohnów i Baumanów; w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Szpital Dziecięcy; Bersohnów i Baumanów; w Warszawie
	Położenie na mapie Warszawy Szpital Dziecięcy; Bersohnów i Baumanów; w Warszawie
	52°13′52,7160″N 20°59′50,2800″E/52,231310 20,997300
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów – nieistniejąca żydowska placówka medyczna funkcjonująca w latach 1878–1942 w Warszawie przy ul. Śliskiej 51/Siennej 60. Kompleks szpitala będzie przyszłą siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego.

Historia

Zamysł budowy szpitala dla leczenia dzieci żydowskich zrodził się na początku lat 70. XIX wieku. W 1873 roku dwie rodziny: Majer i Chaja Bersohn oraz ich córka Paulina Bauman wraz z mężem Salomonem zakupiły teren pod budowę szpitala. Początkowo placówka była przeznaczona dla 27 dzieci. Szpital wybudowano na terenie położonym pomiędzy dwiema równoległymi ulicami: Sienną i Śliską (stąd podawany jest z reguły podwójny adres: ul. Śliska 51/Sienna 60). Dzięki ich środkom finansowym w latach 1876−1878 powstał cały kompleks szpitalny, zaprojektowany przez Artura Goebla^[1]. Pierwszym lekarzem naczelnym szpitala został Ludwik Chwat.

Szpital miał oddziały: wewnętrzny, zakaźny i chirurgiczny z salą operacyjną^[2]. Leczył dzieci bezpłatnie^[2].

W latach 1905–1912 w szpitalu pracował jako pediatra Janusz Korczak^[2]. Jako tzw. lekarz miejscowy zajmował służbowe mieszkanie w pawilonie na terenie placówki, w zamian za co musiał być do dyspozycji chorych w każdej chwili^[2].

Podczas I wojny światowej dramatycznie zmieniła się sytuacja finansowa szpitala, ze względu na to, że zapisy testamentowe i założycielskie uległy dewaluacji. W 1923 placówka została zamknięta. Sytuacja uległa zmianie po licznych interwencjach lekarki Anny Braude-Hellerowej, dzięki której zabudowania szpitalne od Zarządu Fundacji Bersohnów i Baumanów przejęło w 1930 roku Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Wkrótce podjęto starania o rozbudowę kompleksu szpitalnego, które sfinansowała warszawska gmina żydowska oraz Joint. Po rozbudowie szpital liczył 150 łóżek.

W dniu wybuchu wojny szpital dysponował ok. 250 łóżkami szpitalnymi. Budynki nie ucierpiały podczas obrony Warszawy. W listopadzie 1940 szpital znalazł się w granicach getta warszawskiego. Władze niemieckie mianowały komisarzem szpitala Wacława Skoniecznego z Inowrocławia.

W sytuacji przepełnienia szpitala wywołanego ogromnym wzrostem zachorowań dzieci na tyfus plamisty, w październiku 1941 dzięki staraniom Anny Braude-Hellerowej uruchomiono jego filię przy ulicy Żelaznej 86/88 róg ulicy Leszno 80/82. Nowo zorganizowany szpital mógł przyjąć 400 chorych.

Od lutego 1942 pracownicy szpitala brali udział w badaniach naukowych nad chorobą głodową w warszawskim getcie. Badania były prowadzone w tajemnicy przed Niemcami. Sekcje zwłok zmarłych z głodu pacjentów przeprowadzano w szopie na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej, w której oczekiwały one na pochówek w zbiorowych grobach^[3]. Część maszynopisów z wynikami badań zostało przekazanych na stronę „aryjską”. Zostały one opublikowane w 1946 w książce pod redakcją Emila Apfelbauma Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim w roku 1942^[4].

W wyniku zmniejszenia obszaru getta 10 sierpnia 1942 (likwidacja tzw. małego getta podczas wielkiej akcji deportacyjnej) ewakuowano macierzysty szpital wraz z pacjentami z ulicy Siennej. 13 sierpnia szpital przeniesiono do znajdujących się w obrębie Umschlagplatzu budynków dawnych szkół powszechnych przy ulicy Stawki 6/8. Lekarze i pielęgniarki zamieszkali w kamienicy przy ul. Pawiej 22. Personel szpitala mógł wchodzić na teren Umschlagplatzu zwartą kolumną, po drobiazgowej kontroli.

Na Umschlagplatzu Szpital Bersohnów i Baumanów połączył się z drugim żydowskim szpitalem funkcjonującym w getcie warszawskim − Szpitalem na Czystem. 11 września 1942 chorych i większość personelu (ok. 1000 osób) wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Adina Blady-Szwajger podała grupie dzieci morfinę, aby mogły umrzeć na miejscu, unikając cierpień wysiedlenia^[5]^[6].

Jeszcze w czasie wojny, na początku 1943, w opuszczonych zabudowaniach szpitala ulokowano Klinikę Dziecięcą z ulicy Litewskiej^[7]. Działała ona tam do powstania warszawskiego. Podczas powstania w budynku mieścił się szpital powstańczy^[8].

Po zakończeniu wojny, w latach 1946–1950 (według innego źródła 1947−1950)^[9] w zabudowaniach szpitalnych mieściła się siedziba i mieszkania pracowników Centralnego Komitetu Żydów Polskich^[10]. W 1953 w budynku otwarto Szpital Zakaźny nr 3, od 1962 działający pod nazwą Szpital im. Dzieci Warszawy^[11]. W pierwszych latach leczono w nim głównie dzieci chore na błonicę, biegunki, koklusz i chorobę Heinego-Medina^[11]. W 1958, w czasie epidemii choroby Heinego-Medina, placówkę przeznaczono wyłącznie dla chorych na tę chorobę^[11]. Szpital osiągnął znaczące sukcesy w jej diagnostyce i leczeniu^[11].

W latach 1989–1992 kompleks szpitala poddano przebudowie i modernizacji^[12]. Po modernizacji miał on 150 łóżek^[12]. Leczono w nim m.in. zakażenia przewodu pokarmowego i wirusowego zapalenia wątroby^[12]. W 2000 placówka została połączona ze Szpitalem Dziecięcym w Dziekanowie Leśnym, dokąd stopniowo przenoszono wszystkie oddziały^[13]. W 2016 właściciel nieruchomości, samorząd województwa mazowieckiego, wystawił opróżnioną nieruchomość na sprzedaż^[13].

W październiku 2018 samorząd wydzierżawił kompleks Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów na 30 lat z przeznaczeniem na Muzeum Getta Warszawskiego^[14]. Ekspozycja główna ma znaleźć się w czterokondygnacyjnym budynku głównym szpitala, a do budynku dawnego oddziału okulistycznego ma wprowadzić się jego dział edukacji^[14].

Upamiętnienie

W 2001 na ścianie głównego budynku szpitala (od strony ulicy Śliskiej) odsłonięto tablicę upamiętniającą dyrektorkę Annę Braude-Hellerową^[15].

Pracownicy (m.in.)

Przypisy

↑ Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów. warszawa1939.pl. [dostęp 2018-07-10].
↑ ^a ^b ^c ^d Joanna Olczak-Ronikier: Korczak. Próba biografii. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2011, s. 139, 144. ISBN 978-83-7414-077-5.
↑ Marta Janczewska. Badania nad głodem w getcie warszawskim − problemy etyczne. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 5, s. 328, 2009. Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.
↑ Emil Apfelbaum (red.): Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim z roku 1942. Warszawa: American Joint Distribution Committee, 1946, s. 16.
↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 300-301, 746. ISBN 978-83-63444-27-3.
↑ Adina Blady-Szwajger: I więcej nic nie pamiętam. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 101. ISBN 978-83-247-1830-6.
↑ Zofia Podgórska-Klawe: Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 309.
↑ Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 723. ISBN 978-83-1113474-4.
↑ Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 40. ISBN 978-83-955067-0-3.
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 844. ISBN 83-01-08836-2.
↑ ^a ^b ^c ^d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 845. ISBN 83-01-08836-2.
↑ ^a ^b ^c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 846. ISBN 83-01-08836-2.
↑ ^a ^b Tomasz Urzykowski. Nie wszystko na sprzedaż. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 25 lipca 2016.
↑ ^a ^b Tomasz Urzykowski. Muzeum Getta w szpitalu. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 20-21 października 2018.
↑ Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 43. ISBN 978-83-955067-0-3.

Bibliografia

Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 292-298. ISBN 978-83-63444-27-3..

Linki zewnętrzne

Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie na portalu Wirtualny Sztetl
Muzeum Getta Warszawskiego w Szpitalu Dziecięcym Bersohnów i Baumanów

[1] Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów. warszawa1939.pl. [dostęp 2018-07-10].

[Olczak112-2] Joanna Olczak-Ronikier: Korczak. Próba biografii. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2011, s. 139, 144. ISBN 978-83-7414-077-5.

[3] Marta Janczewska. Badania nad głodem w getcie warszawskim − problemy etyczne. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 5, s. 328, 2009. Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.

[4] Emil Apfelbaum (red.): Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim z roku 1942. Warszawa: American Joint Distribution Committee, 1946, s. 16.

[5] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 300-301, 746. ISBN 978-83-63444-27-3.

[6] Adina Blady-Szwajger: I więcej nic nie pamiętam. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 101. ISBN 978-83-247-1830-6.

[7] Zofia Podgórska-Klawe: Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 309.

[8] Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 723. ISBN 978-83-1113474-4.

[9] Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 40. ISBN 978-83-955067-0-3.

[10] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 844. ISBN 83-01-08836-2.

[Encyklopedia-11] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 845. ISBN 83-01-08836-2.

[Encyklopedia1-12] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 846. ISBN 83-01-08836-2.

[TU25-13] Tomasz Urzykowski. Nie wszystko na sprzedaż. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 25 lipca 2016.

[Urzykowski20-14] Tomasz Urzykowski. Muzeum Getta w szpitalu. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 20-21 października 2018.

[15] Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 43. ISBN 978-83-955067-0-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]