Tołkiny
54°06′33″N 21°13′16″E/54,109167 21,221111| osada | |
 Kościół pw. MB Ostrobramskiej, XIV-XV w. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2010) |
136 |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-430[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NKE |
| SIMC |
0479132 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Korsze  | |
| 54°06′33″N 21°13′16″E/54,109167 21,221111[1]
| |
Tołkiny (niem. Tolkynen, Tolksdorf[3]) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Osada jest siedzibą sołectwa, do którego oprócz Tołkin należą jeszcze: Chmielnik, Dzikowina i Starynia[4].
Położenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Osada jest położona w południowej części gminy Korsze. Pod względem historycznym miejscowość leży w Prusach Dolnych, na obszarze dawnej pruskiej Barcji. Pod względem fizycznogeograficznym Tołkiny są położone na Pojezierzu Mrągowskim, z wyjątkiem okolic stacji kolejowej, które leżą na Nizinie Sępopolskiej[5]. Na południe od osady rozciąga się Tołkiński Las (niem. Tolksdorfer Wald[6]).
Przez osadę prowadzi kryta asfaltem droga powiatowa: nr 1691N łącząca Reszel z Dzikowiną, a także linia kolejowa nr 38: Bartoszyce – Korsze – Kętrzyn – Ełk – Białystok, z przystankiem kolejowym w Tołkinach.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa wsi pochodzi od pruskiego słowa tolk – tłumacz (za Licharewą).
Pierwsze wzmianki o Tołkinach pochodzą z lat 1419 i 1440. Wieś była w posiadaniu rodziny Tolk do pierwszych lat XVI wieku, następnie prawie do końca XVII Tołkiny były w posiadaniu rodu zu Eulenburg z Prosny. Na przełomie XVII i XVIII w. wieś należała do rodu von der Groeben. Pod koniec XVIII w. wieś należała do przedstawiciela rodziny von Bonin, a później von Borcke. W roku 1929 majątek ziemski w Tołkinach miał powierzchnię 872 ha.
Ostatnia na Tołkinach przedstawicielka rodziny von Borcke zamężna była za zu Dohna-Schlobitten, który za udział w spisku związanym z zamachem na Hitlera stracony został 14 września 1944 w Berlinie. Wówczas Tołkiny zostały zarekwirowane, a w pałacu urządzono lazaret. Pałac w Tołkinach został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 r.
Po 1945 r. w Tołkinach powstał PGR, który w ostatnim okresie jego funkcjonowania wchodził w skład PPGR Kombinatu Rolnego w Garbnie jako Zakład Rolny w Tołkinach.
Według jednej z hipotez tolkienistów przodkowie słynnego angielskiego pisarza J.R.R. Tolkiena wywodzili się z rodu Tolk i zamieszkiwali tereny dzisiejszych Tołkin[7][8][9][10].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[11]:
- zespół pałacowy, XVIII-XIX: – brama, – most, pocz. XIX; obora, XVIII/XIX; stodoła, XIX; park, pozostałości ruin pałacu z XVI w. Pałac w Tołkinach przebudowany był w 1650 r. i w pierwszej połowie XVIII w., a w połowie XIX w. dobudowano ryzality boczne.
- kościół, przed reformacją był to kościół filialny parafii w Kraskowie (około roku 1528). Po reformacji, wraz z Kraskowem kościół w Tołkinach został włączony do ewangelickiej parafii w Garbnie. Po II wojnie światowej przejęli go katolicy. Współcześnie kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej w Tołkinach należy do parafii w Garbnie. Jest to świątynia gotycka, o charakterze obronnym, z przełomu XIV i XV wieku, wzniesiona na wzgórzu. Kościół salowy, z zakrystią od strony północnej, murowany jest z cegły, na kamiennej podmurówce. W przyziemiu posiada ostrołukowy portal o obramieniu uskokowym. Wieża dobudowana została w XV w. a podwyższono ją w XVI i ponownie w XIX w. Wewnątrz świątyni umieszczona jest tablica ku czci hrabiego Henryka zu Dohne-Tolksdorf, który był zamieszany w przeprowadzony 20 lipca 1944 zamach na Adolfa Hitlera, za co go powieszono[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139780
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1305 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ RÖSSEL (RESZEL). Skala 1:100 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1928.
- ↑ Obwieszczenie NR 1/2017 Rady Miejskiej w Korszach z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Statutu Gminy Korsze. 4 stycznia 2018. [dostęp 2022-04-30]. (pol.).
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: geoserwis mapy. [dostęp 2022-05-05]. (pol.).
- ↑ Jan Oryńczak: Środowisko geograficzne. W: Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic. Olsztyn: Pojezierze, 1978, s. 34, seria: Z dziejów miasta i powiatu.
- ↑ Czy Tolkienowie pochodzili z Warmii?
- ↑ Tołkiny na Warmii gniazdem rodu Tolkienów?
- ↑ Tolkien pochodzi z Mazur?. [dostęp 2012-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-15)].
- ↑ To prawdziwa sensacja: Tolkien pochodzi z Mazur – Gazeta Wyborcza Olsztyn
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie
- ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 122
_1928_300dpi_(1).jpg){kind=link}
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kętrzyn z dziejów miasta i okolic (s. 236-237), wyd. „Pojezierze”, Olsztyn, 1978.
- Mariusz Wyczółkowski, Tołkiny – dobra rycerskie rodziny Tolk, Piramida – Informator Kętrzyński nr 2, Kętrzyn, 1997 (s. 1-3)
- Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, Mieczysław Wieliczko, Bronisław Magdziarz (red.), Janina Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Przysiółki | |
| Część wsi | |
| Przysiółki wsi |
