Tropikalne lasy zalewowe i bagienne
Tropikalne lasy zalewowe i bagienne – formacje leśne związane z obszarami zalewowymi i bagiennymi w strefie międzyzwrotnikowej. Bywają wyodrębniane jako jedna z pięciu głównych formacji leśnych lasów tropikalnych (np. w międzynarodowej klasyfikacji roślinności International Vegetation Classification, IVC[1] i klasyfikacji siedlisk Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, IUCN)[2] lub włączane są do szeroko ujmowanych wilgotnych lasów równikowych[3]. Lasy te zajmują siedliska, które sezonowo lub przez cały czas są zalane lub silnie uwodnione[1].
Warunki kształtowania się
[edytuj | edytuj kod]Do formacji zaliczane są zróżnicowane lasy wykształcające się na glebach hydromorficznych z wyłączeniem namorzyn zalewanych przez wody słone, występujących na wybrzeżach oceanicznych i morskich oraz w estuariach[1]. Występują na obszarach cechujących się znacznymi opadami, wysokimi średnimi temperaturami dziennymi bardzo nieznacznie zróżnicowanymi w skali roku[1].
Podobnie jak w innych strefach klimatycznych, także tu główny podział tego typu lasów dotyczy tego, czy wody, które kształtują ich siedliska, znajdują się w ruchu, czy też stagnują, i od długotrwałości zalania. Lasy zalewane okresowo wodami płynącymi wolniej lub szybciej tworzą lasy nadrzeczne, podczas gdy w miejscach stałego lub długotrwałego zalegania wód stagnujących tworzą się lasy bagienne. W obrębie tej formacji znaczny udział mają lasy zalewowe, które mają charakter pośredni, a często woda w nich niemal stagnuje i od typowych lasów bagiennych różnią się one tylko tym, że okresowo wody te opadają[4][5]. Lasy zalewowe i bagienne dzielone są ze względu na rodzaj wód na znajdujące się pod wpływem wód brachicznych (słonawych) i wód słodkich[1].
- Tropikalne lasy bagienne[4] (ang. peat swamp forests[1]) – z powodu trwałego zabagnienia nie następuje w nich rozkład materii organicznej, co prowadzi do tworzenia się w nich torfu, którego pokłady nierzadko sięgają 20 m głębokości. Największe kompleksy takich lasów bagiennych z najgłębszymi pokładami torfów występują na wyspach Indonezji i zasilane są wodami brachicznymi na zapleczu lasów mangrowych. Często występują też w kompleksach z torfowiskami tropikalnymi porośniętymi roślinami zielnymi i palmami (za formacje leśne uznawane są te, w których pokrywa drzew stanowi ponad 10%). Warunki troficzne, a tym samym skład i osiągana wielkość drzew w tych lasach zależy od grubości warstwy torfu i dostępności znajdujących się pod nią gleb mineralnych bogatszych w substancje odżywcze[1].
- Tropikalne lasy zalewowe[4] (ang. floodplain forest, freshwater swamp forest[1]) – lasy okresowo zalewane wodami wzbierających rzek i jezior[4], dzielone są na lasy podlegające corocznie krótkotrwałym zalewom (krótszym niż miesiąc, ale też trwającym przynajmniej tydzień) i długotrwale zalewane (ponad miesiąc)[1]. Podczas zalewów ich siedliska zasilane są przez nanosy organiczne i mineralne[1], przy czym w przypadku tzw. „czarnych rzek” to praktycznie nie następuje (ich wody są kwaśne, ciemne, przejrzyste i skrajnie ubogie) – lasy zalewowe przy nich zajmują siedliska skrajnie ubogie[5].
- Wzdłuż rzek występują także lasy galeriowe (ang. gallery forest) – rodzaj lasów łęgowych kształtujących się bezpośrednio wzdłuż koryt rzecznych. Zwykle termin stosowany jest w odniesieniu do pasm lasów towarzyszących rzekom w obrębie formacji nieleśnych (np. sawanny)[4], ale bywa też odnoszony do wąskich pasm lasu rozwijających się na wałach przykorytowych rzek w kompleksach lasów nizinnych[5]. W przypadku wąskiego ujęcia terminu lasów galeriowych te rozwijające się przy rzekach wewnątrz kompleksów leśnych zwane są przykorytowymi[4]. Lasy galeriowe są formacją azonalną, różniącą się od otaczających je formacji zonalnych. Są podobne do siebie w zakresie struktury i warunków, w jakich się kształtują, ale w różnych obszarach bardzo zróżnicowane florystycznie[6].
Szata roślinna
[edytuj | edytuj kod]Lasy zalewowe mają często fizjonomię i skład podobny do wilgotnych lasów nizinnych, od których poza okresowym zalewaniem różni je zwykle większy udział palm i lian[1]. Drzewa tu rosnące dla wzmocnienia stabilności w grząskim podłożu często tworzą korzenie szkarpowe i przybyszowe korzenie podporowe. Dla ułatwienia wymiany gazowej tworzą pneumatofory, korzenie powietrzne, liczne przetchlinki, czasem rozdęte nasady pni. Ze względu na skład lasy te dzielone są na zdominowane przez drzewa liściaste i lasy z dominacją palm. Wysokość drzew jest bardzo zmienna i wynosi od kilku do 50 m[1]. Na wysokość lasów wpływ ma żyzność siedliska – na obszarach bagiennych zasilanych wodami skrajnie ubogimi lasy z powodu ubóstwa pokarmowego z reguły są niskie[5].
Ekoregiony WWF
[edytuj | edytuj kod]Tropikalne lasy zalewowe i bagienne dominują w następujących ekoregionach wyróżnionych przez World Wide Fund for Nature (WWF) (lasy te występują jednak także w innych ekoregionach lasów tropikalnych oraz w ekoregionach z biomu mokradła z roślinnością zielną i zaroślową)[7]:
w Azji i Australazji:
- IM0104 Borneańskie lasy bagienne (Borneo peat swamp forests)
- IM0107 Lasy zalewowe doliny Menamu (Chao Phraya freshwater swamp forests)
- IM0116 Lasy zalewowe doliny Irawadi (Irrawaddy freshwater swamp forests)
- IM0145 Lasy bagienne Półwyspu Malajskiego (Peninsular Malaysian peat swamp forests)
- IM0147 Lasy zalewowe delty Rzeki Czerwonej (Red River freshwater swamp forests)
- IM0153 Południowoborneańskie lasy zalewowe (Southwest Borneo freshwater swamp forests)
- IM0157 Sumatrzańskie lasy zalewowe (Sumatran freshwater swamp forests)
- IM0160 Sumatrzańskie lasy bagienne (Sumatran peat swamp forests)
- IM0162 Sundarbańskie lasy zalewowe (Sundarbans freshwater swamp forests)
- IM0164 Lasy zalewowe kotliny jeziora Tonle Sap (Tonle Sap freshwater swamp forests)
- IM0165 Lasy bagienne doliny Mekongu i jeziora Tonle Sap (Tonle Sap-Mekong peat swamp forests)
- AA0121 Południowo-nowo-gwinejskie lasy zalewowe (Southern New Guinea freshwater swamp forests)
w Afryce:
- AT0110 Wschodniokongijskie lasy bagienne (Eastern Congolian swamp forests)
- AT0122 Lasy bagienne delty Nigru (Niger Delta swamp forests)
- AT0129 Zachodniokongijskie lasy bagienne (Western Congolian swamp forests)
- NT0126 Lasy zalewowe Gurupy (Gurupa varzea)
- NT0128 Lasy zalewowe zachodniej Amazonii (Iquitos varzea)
- NT0138 Lasy zalewowe Marajó (Marajó varzea)
- NT0141 Lasy zalewowe doliny Środkowej Amazonki (Monte Alegre varzea)
- NT0147 Lasy bagienne delty Orinoko (Orinoco Delta swamp forests)
- NT0148 Bagienne lasy Centli (Pantanos de Centla)
- NT0149 Lasy zalewowe Paramaribo (Guianan freshwater swamp forests)
- NT0156 Lasy zalewowe doliny Purus (Purus varzea)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l Don Faber-Langendoen, Todd Keeler-Wolf, Del Meidinger, Carmen Josse, Alan Weakley, David Tart, Gonzalo Navarro, Bruce Hoagland, Serguei Ponomarenko, Gene Fults, Eileen Helmer: Classification and Description of World Formation Types. USDA, Department of Agriculture, 2016. [dostęp 2022-02-07].
- ↑ IUCN Habitats Classification Scheme. Version3.1.. IUCN, 2012. [dostęp 2022-02-08].
- ↑ Elgene O. Box, Kazue Fujiwara: Vegetation Types and Their Broad-scale Distribution. W: Eddy van der Maarel, Janet Franklin (red.): Vegetation Ecology. John Wiley & Sons, Ltd., 2013, s. 455-485.
- ↑ a b c d e f Stanisław Lisowski, Świat roślinny tropików: przewodnik do Wystawy Botanicznej w Palmiarni Poznańskiej, Poznań: Sorus, 1996, s. 43-48, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836.
- ↑ a b c d Zbigniew Podbielkowski, Szata roślinna Ziemi, Poznań: Kurpisz, 1997, s. 212-215, ISBN 83-86600-37-3, OCLC 749707310.
- ↑ Zbigniew Podbielkowski, Fitogeografia części świata: Ameryka, Australia, Oceania, Antarktyda., Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1995, ISBN 83-01-07601-1, OCLC 256275020.
- ↑ Wildfinder Database. WWF. [dostęp 2022-02-11].