Wikipedysta:Dulowa/brudnopis
Konurbacja miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska (śląsko-dąbrowska[1])[2][3][4][5][6][7] (katowicka[8][9], śląska[10], – pojęcie związane urbanistyką - konurbacja w południowej Polsce, w województwie śląskim, położona w większości na Wyżynie Śląskiej. W skład konurbacji wchodzą historyczne tereny Górnego Śląska, Zagłębia Dąbrowskiego oraz Jaworzna.
W zależności od koncepcji i przyjętych kryteriów delimitacji liczba ludności zamieszkującej konurbację wynosi od 2,2 mln[10] do 3,0 mln osób[11].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Należy zauważyć, że ponieważ istnienie tego bytu nie zostało do tej pory prawnie sformalizowane, w opracowaniach różnych organizacji[12] stosowane są różne jego nazwy. Dla uwzględnienia, że w skład konurbacji wchodzi także część Zagłębia Dąbrowskiego można spotkać jak także nazwy: konurbacja śląsko-dąbrowska[13][14] (która jest już używana m.in. przez GZM[1]), konurbacja śląsko-zagłębiowska[15], czy też region śląsko-dąbrowski[16][17].
Górnośląski Związek Metropolitalny promuje utworzenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”[18].
Koncepcje konurbacji
[edytuj | edytuj kod]
Konurbacja wg GUS
[edytuj | edytuj kod]W 2006 r. Urząd Statystyczny w Katowicach w publikacji elektronicznej porównał konurbację z większymi miastami Polski, przedstawiając ją jako zespół 19 graniczących z sobą miast woj. śląskiego: Gliwice, Zabrze, Katowice, Bytom, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Czeladź, Mysłowice, Będzin, Tychy, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Chorzów, Mikołów, Tarnowskie Góry, Knurów[10].
{
Konurbacja wg samorządu województwa śląskiego
[edytuj | edytuj kod]W 2004 r. samorząd województwa przyjął Plan Zagospodarowania Przestrzennego Woj. Śląskiego, która przedstawia, że konurbację tworzy 14 dużych miast na prawach powiatów: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. Publikacja podaje, że konurbacja liczyła ponad 2 mln mieszkańców[5].
Na jednej z map publikacji 14 miast na prawach powiatu określono jako ośrodki centralne konurbacji, gdzie rozwijają się funkcje metropolitalne. Ponadto do miast obszarów śródmiejskich konurbacji zaliczono 10 miast: Będzin, Czeladź, Knurów, Łaziska Górne, Mikołów, Pyskowice, Radzionków, Sławków, Tarnowskie Góry, Wojkowice[19].
Do miast obszaru zurbanizowanego w otoczeniu strefy śródmiejskiej zaliczono 5 miast: Bieruń, Czerwionka-Leszczyny, Imielin, Lędziny, Orzesze[19].
Konurbacja wg P.Swianiewicza i U.Klimskiej
[edytuj | edytuj kod]W 2005 r. Paweł Swianiewicz oraz Urszula Klimska wyznaczyli obszar konurbacji górnośląskiej obejmującej: Katowice, Gliwice i Sosnowiec oraz okoliczne miasta i gminy. Obszar ten w 2002 r. zamieszkiwało 2733 tys. osób. Wyznaczono wtedy także sąsiednie: aglomerację bielską i aglomerację rybnicką, które przylegały do konurbacji górnośląskiej[20].
Konurbacja wg J.Paryska
[edytuj | edytuj kod]W 2008 r. Jerzy Jan Parysek określił zasięg konurbacji aż po linię: Tarnowskie Góry – Miasteczko Śląskie – Siewierz – Zawiercie – Olkusz – Trzebinia – Chrzanów – Zator – Andrychów – Bielsko-Biała – Jastrzębie-Zdrój – Wodzisław Śląski – Racibórz – Kędzierzyn-Koźle – Pyskowice – Tarnowskie Góry. Przedstawił, że obszar ten zamieszkiwało ponad 3,5 mln osób[11].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Czynnikami które spowodowały powstanie konurbacji był w pierwszym rzędzie rozwój hutnictwa i górnictwa, głównie węgla kamiennego. Pierwsze dymarki pojawiły się tu w I wieku n.e. w okolicach Tarnowskich Gór, lecz wytop żelaza na skalę przemysłową rozpoczęto w drugiej połowie XVIII wieku. Eksploatację węgla kamiennego podjęto równolegle – pierwszą kopalnię głębinową uruchomiono w 1751 w Rudzie, do końca stulecia uruchomiono ich 17. W 1796 staraniem Fryderyka von Redena uruchomiono Królewską Odlewnię Żelaza w Gliwicach - pierwszą w Europie hutę opalaną koksem. Sukces tego przedsięwzięcia spowodował lawinowe powstawanie kolejnych kopalń i hut. W połowie XIX wieku czynnych było 20 pieców opalanych koksem oraz 60 wykorzystujących starszą technologię, opalanych węglem drzewnym. Upadek górnośląskiego hutnictwa nastąpił po I wojnie światowej. W okresie 20-lecia międzywojennego oddano do użytku tylko jeden wielki piec, w Królewskiej Hucie[21].
Kopalnie i huty potrzebowały robotników, nastąpił zatem proces powstawania kolonii i osiedli robotniczych. W 1862 władze pruskie wprowadziły zakaz wznoszenia drewnianych budynków, co wpłynęło na całkowitą zmianę charakteru wielu miejscowości, niegdyś będących niewielkimi wsiami o drewnianej zabudowie. Miejsce drewnianych chat zajęły familoki. Innym czynnikiem miastotwórczym była kolej. Zwłaszcza Kolej Warszawsko-Wiedeńska, której w znacznej mierze zawdzięcza swój rozwój Sosnowiec. Proces urbanizacji był tak szybki, że w niektórych ośrodkach nie doszło do wykształcenia się miejskiego centrum. Przykładem może być Ruda Śląska, będąca organizmem złożonym z 3 byłych miast (Ruda, Nowy Bytom i Wirek) oraz dzielnic dawniej będących wsiami o rolniczym charakterze i drewnianej zabudowie[21].
Na terenie Zagłębia Dąbrowskiego początkowo wydobywano węgiel metodą odkrywkową (Strzyżowice od 1724, Dąbrowa Górnicza od 1785). W okresie przynależności ziem do Prus (1795-1806) przekształcono je w kopalnie rządowe, w 1815 przeszły na własność skarbu Królestwa Polskiego. Głównymi animatorami rozwoju przemysłu na terenie Zagłębia byli Stanisław Staszic oraz minister skarbu Królestwa Polskiego, książę Ksawery Drucki-Lubecki, który w celu finansowania inwestycji przemysłowych utworzył Bank Polski. W Zagłębiu duże znaczenie dla rozwoju przemysłu w XIX wieku miało wydobycie i hutnictwo cynku. Pierwszą hutę cynku uruchomiono w Dąbrowie w 1816, następną we wsi Niemce (ob. Ostrowy Górnicze) w 1822. Zagłębie Dąbrowskie zaopatrywało w węgiel kamienny, stal i cynk całe Królestwo Polskie. Przywiązanie robotników do miejscowych kopalń i hut zapewniały przywileje, dostępne dla członków Korpusu Górniczego. Obejmowały one m.in. zwolnienie ze służby wojskowej i podatków, opiekę lekarską, zaopatrzenie emerytalne czy pożyczkę na budowę domu. Podobnie jak na sąsiednim Górnym Śląsku wystąpił proces żywiołowej urbanizacji, wzmocniony dodatkowo doprowadzeniem linii kolejowych[21].
W latach 1994–2010 działał Związek Harmonijnego Rozwoju Miast Aglomeracji Katowickiej z siedzibą w Katowicach, który zrzeszał 14 miast obecnego woj. śląskiego. Związek miał zadanie realizacji programu harmonijnego rozwoju i współpracy (ang. Sustainable Cities), promocji, budowy bazy informacyjnej i kształcenie kadry samorządowej[22].
Obszar metropolitalny konurbacji górnośląskiej
[edytuj | edytuj kod]Dwa ostatnie projekty Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przedstawiają konurbację górnośląską jako policentryczny ośrodek metropolitalny, który stanowią "Katowice wraz z miastami wchodzącymi w skład Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego"[23][24].
Według programu ESPON obszar metropolitalny konurbacji górnośląskiej jest Europejskim Metropolitalnym Obszarem Wzrostu tzw. MEGA (ang. Metropolitan European Growth Areas). Obszar ten został scharakteryzowany jako słabo wykształcona metropolia (ang. weak MEGA)[9].
Według programu ESPON obszar metropolitalny konurbacji górnośląskiej zamieszkiwało w 2002 r. 4311 tys. osób. Wyznaczając go włączono także jednostki morfologiczne (MUA) takich miast jak: Bielsko-Biała, Rybnik, Jastrzębie-Zdrój, Żory, Racibórz, Zawiercie, Olkusz, Chrzanów, Wodzisław Śląski, Oświęcim, Knurów, Cieszyn, Łaziska Górne, Pyskowice[25].
Według fundacji Unii Metropolii Polskich w 2004 r. obszar metropolitalny konurbacji górnośląskiej obejmował 5578 km², który zamieszkiwało 2886,7 tys. osób. Dane te przyjęli w swojej publikacji Kazimierz Fiedorowicz i Jacek Kazimierz[26].
Współpraca samorządów konurbacji
[edytuj | edytuj kod]
Od 2007 r. działa Górnośląski Związek Metropolitalny zrzeszający 14 miast na prawach powiatu, leżących na obszarze konurbacji. Jego celem jest koordynacja działań na terenie miast-uczestników związku.
Od 2001 r. funkcjonuje stowarzyszenie Śląski Związek Gmin i Powiatów, który prowadzi działalność na rzecz rozwoju województwa śląskiego, a przede wszystkim społeczności lokalnych i samorządów terytorialnych. Zrzesza 11 powiatów i 114 gmin (w tym wszystkie 19 miast na prawach powiatu)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b cyt. "14 miast na prawach powiatu, leżących na obszarze konurbacji śląsko-dąbrowskiej." Członkowie. Górnośląski Związek Metropolitalny. [dostęp 2011-06-19].
- ↑ cyt. "konurbacja górnośląska" Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (M.P. z 2011 r. nr 36, poz. 423, s. 1397, 1405, 1472, 1501)
- ↑ cyt. "konurbacja górnośląska" Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju z 2001 r. (M.P. z 2001 r. nr 26, poz. 432, s. 545, 546)
- ↑ cyt. "konurbacja górnośląska" Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (projekt). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2011-01-25, s. 32, 43, 73.
- ↑ a b cyt. "aglomeracja górnośląska" Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. Katowice: Urząd Marszałkowski Woj. Śląskiego, 2004-06-21, s. 16-19, 22 (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2004 r., Nr 68, poz. 2049)
- ↑ cyt. "górnośląska" Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2007-2013 (projekt zaakceptowany przez Radę Ministrów 6 września 2005 r.). Warszawa: Departament Polityki Regionalnej Ministerstwo Gospodarki i Pracy, 2005-09, s. 94.
- ↑ cyt. "aglomeracja górnośląska" Narodowy Plan Rozwoju 2007-2013 (dokument przyjęty przez Radę Ministrów 6.09.2005). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2005-09, s. 81.
- ↑ (PDF)Tadeusz Markowski, Tadeusz Marszał: Metropolie Obszary Metropolitalne Metropolizacja - Problemy i pojęcia podstawowe. Warszawa: Polska Akademia Nauk Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, 2006, s. 14. ISBN 83-89693-16-X.
- ↑ a b cyt. "KATOWICE (Upper Silesia Conurbation)" Interim Territorial Cohesion Report. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2004, s. 98-101. ISBN 92-894-0000-0.
- ↑ a b c (Stan na 30 września 2006) GUS: Aglomeracja śląska w liczbach - Podmioty gospodarki narodowej - Powierzchnia i ludność. [dostęp 2009-03-05]. Uwzględniono 19 miast wchodzących w skład konurbacji.
- ↑ a b Jerzy Jan Parysek: Aglomeracje miejskie w Polsce oraz problemy ich funkcjonowania i rozwoju. W: Wybrane problemy rozwoju i rewitalizacji miast: aspekty poznawcze i praktyczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, IGSEiGP UAM, 2008, s. 34-35, seria: Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna nr 5. ISBN 978-83-61320-33-3.
- ↑ rządowych, samorządowych, naukowych, państwowych, prywatnych firm konsultingowych, czy też stowarzyszeń
- ↑ Piotr Bielecki: Gdzie jest Zagłębie w przyszłej Metropolii?. Regionalne Stowarzyszenie "Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego", 2009-04-18. [dostęp 2011-06-19].
- ↑ Zagłębiacy czują się przytłumieni przez "śląskość". zaglebie.info/. [dostęp 2009-03-08].
- ↑ Ernst & Young: Regionalne Forum Biznesu – Raport Górny Śląsk. Miesięcznik Gospodarczy Nowy Przemysł, 2007-10-19. [dostęp 2009-03-30].
- ↑ Jacek Wesołowski: Tranport miejski. Instytut Spraw Obywatelskich. [dostęp 2009-03-30].
- ↑ Krystyna Kozdroń. Czas na Dąbrowę. „Raptularz Kulturalny”. 37 (1), s. 3, 2007 styczeń-marzec. ISSN 1429-8597.
- ↑ Dokumenty strategiczne. Górnośląski Związek Metropolitalny. [dostęp 2011-06-19].
- ↑ a b Mapa nr 26. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. Katowice: Urząd Marszałkowski Woj. Śląskiego, 2004-06-21. (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2004 r., Nr 68, poz. 2049)
- ↑ Paweł Swianiewicz, Urszula Klimska. Społeczne i polityczne zróżnicowanie aglomeracji w Polsce – waniliowe centrum, mozaika przedmieść. „Prace i Studia Geograficzne”. 35, s. 51, 53-56, 2005. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 0208-4589.
- ↑ a b c Dulias R., Hibszer A.: Województwo śląskie Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe. Krzeszowice: Kubajak, 2004, s. 107-108, 112-115, seria: Atlas i klucz. ISBN 83-87971-70-7.
- ↑ (poz. 123) Wykaz związków międzygminnych (stan na dzień 30 czerwca 2011 r.). Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
- ↑ Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (projekt). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010-05-18, s. 28.
- ↑ Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (projekt). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2011-01-25, s. 32.
- ↑ ESPON project 1.4.3 Study on Urban Functions (Final Report). Luxembourg: The ESPON Monitoring Committee, 2007-03, s. 93. ISBN 2-9600467-2-2.
- ↑ wg Kazimierz Fiedorowicz, Jacek Fiedorowicz. The Influence of a Metropolis on Regional Development in Poland. , s. 7. 42nd ISoCaRP Congress 2006. Za: Unia Metropolii Polskich
Górnośląska Kategoria:Geografia województwa śląskiego
aglomeracja
[edytuj | edytuj kod]Aglomeracja katowicka – silnie zurbanizowany obszar, w skład którego wchodzą tereny Górnego Śląska i Zagłebia . Jest to typowy przykład konurbacji.
Granice konurbacji katowickiej
[edytuj | edytuj kod]Do dnia dzisiejszego nie ma jasno zdefiniowanych granic tej aglomeracji.Z teoretycznego punktu widzenia aglomeracją powinien być zespół powiązanych ze sobą więzami przestrzennymi i funkcjonalnymi miast. Część do konurbacji włącza też sąsiednie powiaty z woj.śląskiego a nawet małopolskiego
1 - Zespół funkcjonalno-przestrzenny(miasta graniczące ze sobą) : Gliwice, Zabrze, Katowice, Bytom, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Czeladź, Mysłowice, Będzin, Tychy, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Chorzów,Mikołów,Tarnowskie Góry
| Powiaty i gminy | Ludność | Powierzchnia |
|---|---|---|
| Katowice | 315 123 | 164,6 km² |
| Sosnowiec | 228 192 | 91,26 km² |
| Gliwice | 199 086 | 134,2 km² |
| Zabrze | 190 150 | 80,47 km² |
| Bytom | 189 500 | 69,32 km² |
| Będzin | 65 231 | 37,08 km² |
| Ruda Śląska | 149 000 | 77,7 km² |
| Tarnowskie Góry | 61 642 | 83,47 km² |
| Tychy | 131 547 | 82,63 km² |
| Dąbrowa Górnicza | 129 800 | 188 km² |
| Chorzów | 114 035 | 33,5 km² |
| Jaworzno | 96 476 | 152,2 km² |
| Mysłowice | 75 259 | 66 km² |
| Siemianowice Śląskie | 73 439 | 25,5 km² |
| Piekary Śląskie | 58 516 | 39,6 km² |
| Świętochłowice | 55 527 | 13,22 km² |
| Czeladź | 16 077 | 16,57 km² |
| Mikołów | 42 053 | 81,00 km² |
| Razem | 2 190 653 | 1436,32 km² |
2 - Zespół funkcjonalny: Miasta z punktu 1 oraz: Powiat będziński, Powiat tarnogórski, Powiat gliwicki, Powiat mikołowski, Powiat bieruńsko-lędziński,
| Powiaty i gminy | Ludność | Powierzchnia |
|---|---|---|
| Katowice | 315 123 | 164,6 km² |
| Sosnowiec | 228 192 | 91,26 km² |
| Gliwice | 199 086 | 134,2 km² |
| Zabrze | 190 150 | 80,47 km² |
| Bytom | 189 500 | 69,32 km² |
| Powiat będziński | 151 122 | 368,02 km² |
| Ruda Śląska | 149 000 | 77,7 km² |
| Powiat tarnogórski | 138 458 | 642,63 km² |
| Tychy | 131 547 | 82,63 km² |
| Dąbrowa Górnicza | 129 800 | 188 km² |
| Chorzów | 114 035 | 33,5 km² |
| Jaworzno | 96 476 | 152,2 km² |
| Mysłowice | 75 259 | 66 km² |
| Siemianowice Śląskie | 73 439 | 25,5 km² |
| Piekary Śląskie | 58 516 | 39,6 km² |
| Świętochłowice | 55 527 | 13,22 km² |
| Powiat bieruńsko-lędziński | 55 802 | 156,68 km² |
| Powiat mikołowski | 90 802 | 231,53 km² |
| Razem | 2 441 834 | 2617,06 km² |
3 - Rozszerzony Zespół funkcjonalny: - część opracowań do konurbacji katowickiej włącza dodatkowo : powiat pszczyński, powiat zawierciański, powiat olkuski, powiat chrzanowski