Wiktor Emanuel III

Wiktor Emanuel III
	Król Włoch
Okres	od 29 lipca 1900; do 9 maja 1946
Poprzednik	Humbert I
Następca	Humbert II
	Cesarz Etiopii
Okres	od 9 maja 1936; do 5 maja 1941
Poprzednik	Haile Selassie I
Następca	Haile Selassie I
	Król Albanii
Okres	od 16 kwietnia 1939; do 8 września 1943
Poprzednik	Ahmed Zogu
	Dane biograficzne
Dynastia	sabaudzka
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1869 ; Neapol
Data i miejsce śmierci	28 grudnia 1947 ; Aleksandria
Ojciec	Humbert I
Matka	Małgorzata Sabaudzka
Żona	Helena Petrowić-Niegosz
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiktor Emanuel III, właśc. Wiktor Emanuel Ferdynand Maria January (wł. Vittorio Emanuele Ferdinando Maria Gennaro) (ur. 11 listopada 1869 w Neapolu, zm. 28 grudnia 1947 w Aleksandrii)^[1] – król Włoch z dynastii sabaudzkiej od 29 lipca 1900 do 9 maja 1946, cesarz Etiopii w latach 1936–1941 (tytuł nieuznany przez większość państw na świecie), król Albanii w latach 1939–1943.

Ze względu na swój niski wzrost i wojenne sukcesy podczas wojny włosko-tureckiej, a potem I wojny światowej, doczekał się przydomku Mała Szabla^[2].

Życiorys

Wiktor Emanuel urodził się jako syn Humberta I i Małgorzaty Sabaudzkiej. Jego chrzciny miały imponującą oprawę, godną największych rodów królewskich. Mały książę Neapolu – choć był słabego zdrowia – otrzymał bardzo staranne wykształcenie. Codziennie od siódmej rano do dziewiątej wieczorem, niemal bez chwili odpoczynku, uczył się pod kierunkiem nauczycieli. Obdarzonemu żywą inteligencją, oczytanemu, odważnemu, dobrze przygotowanemu do wypełniania przyszłych obowiązków księciu wybaczało się niezbyt atrakcyjny wygląd i niski wzrost.

Jako następca tronu przebywał na manewrach cesarskich w Szczecinie w dniach 9–12 września 1895. Wstąpił na tron po śmierci ojca z rąk zamachowca. Jego nieśmiałość, młody wiek i tragiczny splot okoliczności, który doprowadził go do wstąpienia na tron, sprawiały, że był powszechnie lubiany, mimo licznych nietaktów i liberalnych poglądów – a może właśnie dzięki nim. Najważniejszą osobistością areny politycznej był za jego rządów Giovanni Giolitti, czterokrotnie piastujący urząd premiera przed pierwszą wojną światową w okresie nasilających się zamieszek wśród robotników.

Poza obowiązkami monarchy król pozwalał sobie z rzadka na drobne przyjemności – lekturę, łowienie ryb, kolekcjonowanie numizmatów. Styl życia i panowania Wiktora Emanuela III odbiegał znacznie od tego, jaki preferowali jego poprzednicy. Dwór był zdecydowanie mniejszy, a sam monarcha pozostawał nieco w cieniu, ograniczając się do pełnienia funkcji reprezentacyjnych i rozjemczej. Rządził krajem, gdyż od najmłodszych lat wpajano mu poczucie obowiązku, ale w każdej chwili mógłby bez żalu z niego zrezygnować.

Podbój Libii

Późno zjednoczone państwo włoskie nie zdążyło utworzyć imperium kolonialnego na miarę brytyjskiego, czy nawet niemieckiego. Król Wiktor Emanuel III postanowił jednak przejąć posiadłości Imperium Osmańskiego w Afryce – głównie chodziło o tereny dzisiejszej Libii, tj. regiony Trypolitanii, Fazzan i Cyrenajki. Latem 1902 roku rząd włoski zawarł tajne porozumienie z Francją, a w 1909 roku z Rosją, gwarantujące neutralność tych państw podczas ewentualnego konfliktu włosko-tureckiego^[3].

Pod koniec września 1911 roku Włochy wystosowały do Turcji ultimatum, a 3 października flota włoska zbombardowała Trypolis. Miasto to, będące największym ośrodkiem urbanizacyjnym regionu zostało zdobyte jeszcze w tym samym miesiącu. W wyniku działań wojennych i podpisanego 5 listopada 1911 roku królewskiego dekretu o przejęciu suwerennej władzy nad Libią, region ten znalazł się pod kontrolą Włoch^[4]. Traktat pokojowy został podpisany 18 października 1912 roku na terenie Szwajcarii^[5].

Podczas jego rządów w latach 1911–1916 wprowadzone zostało powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn, a Włochy pokonały Turcję i zajęły Trypolitanię.

I wojna światowa

W 1915 Włochy, kierowane przez Antonia Salandrę, przystąpiły do pierwszej wojny światowej po stronie ententy przeciwko Austro-Węgrom, a w 1916 – wypowiedziały wojnę Niemcom. Niezadowolenie z podziału łupów i trwające nadal tarcia społeczne przyczyniły się do sukcesu faszyzmu. W wyniku Marszu na Rzym, Wiktor Emanuel powierzył 29 października 1922 Benito Mussoliniemu misję sformowania rządu. Życie dworskie zostało ograniczone do niezbędnego minimum, a sam król w żaden sposób nie ingerował w jego dalekie od demokratycznych standardów rządy^[6].

II wojna światowa

Włochy przystąpiły do wojny 10 czerwca 1940 roku jako sojusznik III Rzeszy. Wiktor Emanuel czynił wysiłki, by zapobiec wystąpieniu Włoch po stronie Niemiec^[7]. Bardzo często występował jako zwolennik neutralności, przy czym jawnie demonstrował swą niechęć do Niemców^[8]. Hrabia Galeazzo Ciano mówił wprost o germanofobii króla, który nie wierzył w powodzenie militarne. Na tle udziału Włoch w wojnie dochodziło bardzo często do sporów pomiędzy Wiktorem Emanuelem a Mussolinim. Tam gdzie mógł, król sprzeciwiał się Duce. Opierał się wysłaniu nowych dywizji do ZSRR. Był sceptyczny wobec zapewnień dyktatora, że Włochy mają wystarczająco dużo sprzętu wojennego^[9].

Pomimo klęsk włoskiej armii na wszystkich frontach, utracie kolonii i lądowaniu aliantów zachodnich na Sycylii Wiktor Emanuel III nie był w stanie samodzielnie podjąć decyzji o zdymisjonowaniu Duce^[6]. Uczynił to dopiero po tym, jak decyzję o jego dymisji 25 lipca 1943 roku przegłosowała Wielka Rada Faszystowska^[6]^[10]. Tego samego dnia Wiktor Emanuel III przyjął Mussoliniego na ostatniej audiencji. Po jej zakończeniu z rozkazu króla został on aresztowany. Nowym szefem rządu został marszałek Pietro Badoglio. Król doprowadził także do rokowań z aliantami.

Abdykacja i schyłek życia

Chcąc ratować monarchię włoską, skompromitowaną współpracą z faszyzmem, 9 maja 1946 abdykował na rzecz syna, Humberta II. W tym samym roku na mocy referendum utworzono we Włoszech republikę (większością 55% głosów) i obaj monarchowie wyemigrowali do Egiptu^[11].

Wiktor Emanuel był namiętnym zbieraczem monet i ich znawcą o sławie światowej. Całą kolekcję ukradziono mu w Kairze.

Rodzina

24 października 1896 w rzymskiej bazylice Matki Bożej Anielskiej Wiktor Emanuel III ożenił się z księżniczką Heleną Czarnogórską. Z woli matki Wiktora Emanuela, jego przyszła małżonka zmieniła wyznanie z prawosławnego na rzymskokatolickie. W proteście przeciwko zmianie wiary, rodzina panny młodej nie stawiła się na ślubie (z wyjątkiem jednej z sióstr)^[12]. Potomstwo Wiktora Emanuela i Heleny to:

Jolanta Małgorzata Milena Elżbieta Romana Maria (wł. Iolanda Margherita Milena Elisabetta Romana Maria)(inne języki) (1901-1986)

∞ Jerzy Karol Calvi, hrabia Bergolo

Matylda Maria Elżbieta Anna Romana (wł. Mafalda Maria Elisabetta Anna Romana)(inne języki) (1902–1944)

∞ książę Filip Hessen-Kassel (syn Fryderyka Karola Heskiego)

Humbert II właściwie Humbert Mikołaj Tomasz Jan Maria (wł. Umberto Nicola Tommaso Giovanni Maria) (1904-1983), ostatni król Włoch

∞ Maria Józefa Belgijska

Joanna Elżbieta Antonia Romana Maria (wł. Giovanna Elisabetta Antonia Romana Maria) (1907-2000)

∞ Borys III, car Bułgarii

Maria Franciszka Anna Romana (wł. Maria Francesca Anna Romana) (1914-2001)

∞ książę Ludwik Karol Burbon-Parmeński (syn Roberta Parmeńskiego)

Pełna tytulatura

Jego Królewska Mość Wiktor Emanuel III, z łaski Bożej król Włoch i Albanii, cesarz Etiopii, król Sardynii, Cypru, Jerozolimy i Armenii, książę Sabaudii, książę Carignano, Piemontu, Oneglii, Poirino, Turynu, książę i stały wikariusz Świętego Cesarstwa Rzymskiego we Włoszech, książę Karmanioli, Montmellianu z Arbin i Francin, książę baliw księstwa Aosty, Chieri, Dronero, Crescentino, Riva di Chieri i Banna, Busca, Bene, Brà, książę Genui, Monferratu, Chiablese, Genevese, Piacenzy, Carignano Ivoy, margrabia Iwrei, Saluzzo, Suzy, Ceva, Maro, Oristano, Cesana, Savona, Tarantazji, Borgomanero i Cureggio, Caselle, Rivoli, Pianezzy, Govone, Salussoli, Racconigi z Tegerone, Migliabruną i Motturone, Cavallermaggiore, Marene, Modane oraz Lansleburga, Livorno (Ferrary), Santhii, Agliè, Barge, Centallo i Demonte, Dessany, Ghemme, Vigone, Villafranca, hrabia Moriany, Ginevry, Nizzy, Tendy, Romontu, Asti, Alessandrii, Goceano, Novary, Tortony, Bobbio, Soissons, hrabia Cesarstwa Francuskiego, hrabia S. Antioco, Pollenzo, Roccabruny, Tricerro, Bairo, Ozegny, Apertole, baron Vaud i Faucigny, suweren Monako Roccabruny i 11/12 części Mentony, pan Vercelli, Pinerolo, Lomelliny i Valle Sesia, nobil i patrycjusz Wenecji, patrycjusz Ferrary etc...

Ordery i odznaczenia

Wielki Mistrz Orderu Annuncjaty^[13] w 1887, a od 1900 Wielki Mistrz^[14]
Wielki Mistrz Orderu Świętych Maurycego i Łazarza^[13]
Wielki Mistrz Orderu Sabaudzkiego Wojskowego^[13]
Wielki Mistrz Orderu Sabaudzkiego Cywilnego^[13]
Wielki Mistrz Orderu Korony Włoch^[13]
Wielki Mistrz Orderu Orła Rzymskiego^[15]
Baliw Krzyża Wielkiego Honoru i Dewocji Zakonu Maltańskiego^[13]
Order Złotego Runa (1878, Hiszpania)^[13]^[16]
Królewski Łańcuch Wiktoriański (1903, Wielka Brytania)^[17]
Order Świętego Andrzeja (Rosja)^[13]
Order Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa)^[18]
Order Podwiązki (Anglia)^[13]
Order Orła Czarnego (Prusy)^[13]
Order Świętego Piotra (Czarnogóra)^[19]
Order Krzyża Wolności I klasy III kategorii (Estonia)^[20]
Order Świętego Huberta (Bawaria)^[13]
Order Królewski Serafinów (Szwecja)^[13]
Order Słonia (Dania)^[13]
Order Korony Rucianej (Saksonia)^[13]
Order Orła Białego (Polska)^[21]
Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari (nr 6 – 12 grudnia 1923, Polska)^[22]
Wstęga Trzech Orderów (1919, Portugalia)^[23]:
- Krzyż Wielki Orderu Chrystusa
- Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba
- Krzyż Wielki Orderu Avis
Łańcuch Orderu Białej Róży (1920, Finlandia)^[24]
Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria)^[25]
Order Najwyższy Chrystusa (1932, Watykan)^[26]
Krzyż Wielki Orderu Jarzma i Strzał (1937, Hiszpania)^[27]
Krzyż Wielki Orderu Świętego Stefana (1887, Austro-Węgry)^[28]
Order Krzyża Pogoni I klasy z mieczami (1927, Litwa)^[29]

Rodowód

Karol Emanuel Sabaudzki-Carignano

Karol Albert Sabaudzki

Maria Krystyna Kurlandzka

Wiktor Emanuel II

Ferdynand III Toskański

Maria Teresa Toskańska

Luiza Maria Amelia Teresa Sycylijska

Humbert I

Leopold II Habsburg-Lotaryński

Rajner Józef Habsburg-Lotaryński

Maria Ludwika Burbon

Maria Adelajda Habsburg-Lotaryńska

Wiktor Amadeusz II Sabaudzki-Carignano

Maria Elżbieta Sabaudzka

Józefina Lotaryńska-Brionne

Wiktor Emanuel III

Karol Emanuel Sabaudzki-Carignano

Karol Albert Sabaudzki

Maria Krystyna Kurlandzka

Ferdinand Sabaudzki-Genua

Ferdynand III Toskański

Maria Teresa Toskańska

Luiza Maria Amelia Teresa Sycylijska

Małgorzata Sabaudzka-Genua

Maksymilian Saksoński

Jan Saksoński

Karolina Burbon-Parmeńska

Elżbieta Saksońska

Maksymilian I Józef Wittelsbach

Amelia Augusta Wittelsbach

Karolina Fryderyka Badeńska

Przypisy

↑ firstworldwar.com – King Vittorio Emanuele III (ang.) [dostęp 2012-06-27]
↑ des Cars 2016 ↓, s. 41.
↑ des Cars 2016 ↓, s. 42-43.
↑ des Cars 2016 ↓, s. 44-47.
↑ des Cars 2016 ↓, s. 52.
↑ ^a ^b ^c Wiktor Emanuel III - ugiął się przed faszyzmem. [w:] Artykuł [on-line]. polskieradio.pl, 2015-05-09. [dostęp 2021-11-19]. (pol.).
↑ Roman Dąbrowski, Sto dni Mussoliniego, Warszawa 2002, s. 41
↑ Hr. Galeazzo Ciano, Pamiętniki 1939-1943, Warszawa 2001, s. 152
↑ Hr. Galeazzo Ciano, op. cit., s. 316
↑ Benito Mussolini. [w:] Topics [on-line]. history.com, 2009-10-29. [dostęp 2021-11-19]. (ang.).
↑ des Cars 2016 ↓, s. 513.
↑ des Cars 2016 ↓, s. 38-39.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ The titled nobility of Europe : an international peerage or „Who's who” of the sovereigns, princes and nobles of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 85.
↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).
↑ Giuseppe Ravetto, Paolo Sézanne, Pier Luigi Imbrighi: Gli ordini cavallereschi italiani, Uffico storico esercito, 1997, s. 146
↑ Toison Espagnole. antiquesatoz.com. [dostęp 2015-10-30].
↑ William A. Shaw: The Knights of England. A Complete Record from the Earliest Time to the Present Day of the Knights of All the Orders of Chivalry in England, Scotland, and Ireland, and of knights bachelors, incorporating a complete list of knights bachelors dubbed in Ireland. Londyn: Sherratt and Hughes, 1906, s. 415-416.
↑ Latvija Likteņa Gaitās 1918-1991, s. 63
↑ Prince Dimitri Romanoff: Orders, Medals and History of Montenegro, Rungsted 1988, s. 61
↑ Vittorio Emanuele III
↑ Krzysztof Filipow: Order Orła Białego, Warszawa 1995, s. 50
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 81 z 29 grudnia 1923 roku, s. 750.
↑ Banda da Grã-Cruz das Três Ordens (1919-1962)
↑ Valkoisen Ruusun suurristi ketjuineen myönnetty 115 ulkomaalaiselle vaikuttajalle. hs.fi (Helsingin Sanomat), 2002-11-29. [dostęp 2015-10-30]. (fiń.).
↑ ОРДЕН „СВ. СВ. РАВНОАПОСТОЛИ КИРИЛ И МЕТОДИЙ”. [dostęp 2015-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-22)].
↑ Hyginus Eugene Cardinale: Orders of Knighthood Awards and The Holy See – A historical, juridical and practical Compendium. Londyn: Van Duren, 1983, s. 33.
↑ Order „czerwonych strzał”. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 225 z 3 października 1937.
↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 55
↑ Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 85. ISBN 978-83-64178-88-7.

Bibliografia

Firstworldwar.com – King Vittorio Emanuele III (ang.) [dostęp 2012-06-27]
Józef A. Gierowski, Historia Włoch, Wrocław 1999.
Roman Dąbrowski, Sto dni Mussoliniego, Warszawa 2002.
Hr. Galeazzo Ciano, Pamiętniki 1939-1943, Warszawa 2001.
Jean des Cars: Berło i krew. Królowie i królowe Europy na wojnie 1914-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016. ISBN 978-83-08-06217-3.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].

[WWI-1] rstworldwar.com – King Vittorio Emanuele III (ang.) [dostęp 2012-06-27]

[CITEREFdes_Cars201641-2] s Cars 2016 ↓, s. 41.

[CITEREFdes_Cars201642-43-3] s Cars 2016 ↓, s. 42-43.

[CITEREFdes_Cars201644-47-4] s Cars 2016 ↓, s. 44-47.

[CITEREFdes_Cars201652-5] s Cars 2016 ↓, s. 52.

[we-6] Wiktor Emanuel III - ugiął się przed faszyzmem. [w:] Artykuł [on-line]. polskieradio.pl, 2015-05-09. [dostęp 2021-11-19]. (pol.).

[7] Roman Dąbrowski, Sto dni Mussoliniego, Warszawa 2002, s. 41

[8] Hr. Galeazzo Ciano, Pamiętniki 1939-1943, Warszawa 2001, s. 152

[9] Hr. Galeazzo Ciano, op. cit., s. 316

[10] Benito Mussolini. [w:] Topics [on-line]. history.com, 2009-10-29. [dostęp 2021-11-19]. (ang.).

[CITEREFdes_Cars2016513-11] s Cars 2016 ↓, s. 513.

[CITEREFdes_Cars201638-39-12] s Cars 2016 ↓, s. 38-39.

[ttn-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ The titled nobility of Europe : an international peerage or „Who's who” of the sovereigns, princes and nobles of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 85.

[order10-14] Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).

[15] Giuseppe Ravetto, Paolo Sézanne, Pier Luigi Imbrighi: Gli ordini cavallereschi italiani, Uffico storico esercito, 1997, s. 146

[16] Toison Espagnole. antiquesatoz.com. [dostęp 2015-10-30].

[ke-17] William A. Shaw: The Knights of England. A Complete Record from the Earliest Time to the Present Day of the Knights of All the Orders of Chivalry in England, Scotland, and Ireland, and of knights bachelors, incorporating a complete list of knights bachelors dubbed in Ireland. Londyn: Sherratt and Hughes, 1906, s. 415-416.

[18] Latvija Likteņa Gaitās 1918-1991, s. 63

[19] Prince Dimitri Romanoff: Orders, Medals and History of Montenegro, Rungsted 1988, s. 61

[20] Vittorio Emanuele III

[21] Krzysztof Filipow: Order Orła Białego, Warszawa 1995, s. 50

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_81_z_29_grudnia_1923_roku,_s._750-22] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 81 z 29 grudnia 1923 roku, s. 750.

[23] Banda da Grã-Cruz das Três Ordens (1919-1962)

[24] Valkoisen Ruusun suurristi ketjuineen myönnetty 115 ulkomaalaiselle vaikuttajalle. hs.fi (Helsingin Sanomat), 2002-11-29. [dostęp 2015-10-30]. (fiń.).

[25] ОРДЕН „СВ. СВ. РАВНОАПОСТОЛИ КИРИЛ И МЕТОДИЙ”. [dostęp 2015-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-22)].

[hec-26] Hyginus Eugene Cardinale: Orders of Knighthood Awards and The Holy See – A historical, juridical and practical Compendium. Londyn: Van Duren, 1983, s. 33.

[27] Order „czerwonych strzał”. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 225 z 3 października 1937.

[28] Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 55

[vk2020-29] Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 85. ISBN 978-83-64178-88-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

Królestwo Włoch (1805−1814)	Napoleon I (1805−1814)
Zjednoczone Królestwo Włoch (1861−1946)	Wiktor Emanuel II (1861−1878) Humbert I (1878−1900) Wiktor Emanuel III (1900−1946) Humbert II (1946)

Pierwsi książęta	Progon (1190–1198) Gjin Progoni (1198–1208) Dhimitër Progoni (1208–1216) Jerzy Kamonas (1216–1253?) Gulam (1253?–1255)
Królestwo Albanii (1272–1368)	Karol I (1272–1285) Karol II (1285–1301) FIlip I (jako Senior – 1301–1332) Robert (jako Senior – 1332–1364) Filip II (jako Senior – 1364–1368)
Księstwo Albanii (1368–1392)	Karlo Thopia (1368–1383) Balša II (1383–1385) Karlo Thopia (1385–1387) Jerzy Thopia (1387–1392)
Liga w Lezhy (1444–1479)	Gjergj Kastriot Skanderbeg (1444–1468) Lekë Dukagjini (1446–1479)
Księstwo Albanii (1914–1920)	Wilhelm zu Wied (1914)
Królestwo Albanii (1928–1944)	Zogu I (1928–1939) Wiktor Emanuel III (1939–1944)

Pierwsi Marszałkowie Imperium	Wiktor Emanuel III Benito Mussolini
Marszałkowie	Luigi Cadorna Armando Diaz Enrico Caviglia Emanuel Filiberto d’Aosta Pietro Badoglio Gaetano Giardino Guglielmo Pecori Giraldi Emilio De Bono Rodolfo Graziani Ugo Cavallero Ettore Bastico Umberto di Savoia Giovanni Messe
Marszałkowie lotnictwa	Italo Balbo
Wielcy admirałowie	Paolo Thaon di Revel(inne języki)