Wyspa Aleksandra
71°S 70°W/-71,000000 -70,000000 Zdjęcie satelitarne wyspy | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Akwen | |
| Powierzchnia |
49 tys. km² |
| Najwyższy punkt |
Mount Stephenson 2987 m n.p.m. |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
Położenie na mapie Półwyspu Antarktycznego  | |
| 71°S 70°W/-71,000000 -70,000000
| |
Wyspa Aleksandra (ang. Alexander Island, Alexander I Island; hiszp. Isla Alejandro I; ros. Ziemla Aleksandra I (trb.), Zemlja Aleksandra I (trl.))[1] (dawniej Ziemia Aleksandra I[2]) – górzysta wyspa na Morzu Bellingshausena u zachodnich wybrzeży Półwyspu Antarktycznego.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwana przez wyprawę Bellingshausena (1819–1821) Ziemią Aleksandra I na cześć panującego wówczas cara Aleksandra I (1777–1825)[3].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Wyspa Aleksandra leży na Morzu Bellingshausena[4] u zachodnich wybrzeży Półwyspu Antarktycznego[3]. Od kontynentu oddziela ją Zatoka Małgorzaty i Cieśnina Jerzego VI[3]. Cieśninę Jerzego VI wypełnia lód – Lodowiec Szelfowy Jerzego VI, tworząc połączenie między wyspą a Ziemią Palmera na Półwyspie Antarktycznym[5].
Wyspa jest największą wyspą antarktyczną[5] – ma ok. 368 km długości na osi północ-południe, 80 km szerokości na północy i 241 km szerokości na południu[3][a], i zajmuje 49 tys. km²[5][b]. Jest to największa bezludna wyspa na świecie po Devon Island w Archipelagu Arktycznym[5].
Jej południowo-zachodni kraniec tworzy wydatny półwysep Beethovena[6]. Na wschodzie wyspy znajduje się Ronne Entrance – południowo-zachodnie wejście do cieśniny Jerzego VI, a na zachodzie Zatoka Małgorzaty[5]. Między Wyspą Aleksandra a wyspami Charcota i Latady Island leży cieśnina Wilkins Sound, którą wypełnia Lodowiec Szelfowy Wilkinsa[7].
Wyspa jest zbudowana z magmowych skał głębinowych, metamorficznych oraz wulkanicznych[2]. Ma charakter górzysty[4] – znajduje się tu kilka pasm górskich, m.in. Havre Mountains, Rouen Mountains, Sofia University Mountains, Lassus Mountains, Colbert Mountains, Walton Mountains i Douglas Range[8]. Najwyższym szczytem jest Mount Stephenson w Douglas Range wznoszący się na 2987 m n.p.m.[8]
Wyspę pokryta jest lodem, a jej szata roślinna jest bardzo skąpa[2]. Na wyspie znajduje się jezioro podlodowcowe Hodgson Lake[8].
Ochrona przyrody
[edytuj | edytuj kod]Znajdująca się po wschodniej oaza antarktyczna obejmująca Ablation Valley i Ganymede Heights została uznana za Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 147 Ablation Valley and Ganymede Heights, Alexander Island[9].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wyspa została odkryta przez Fabiana von Bellingshausena (1778–1852) 27 stycznia 1821 roku[10]. W lutym 1832 roku została ponownie dostrzeżona przez Johna Biscoe (1794–1843), a następnie przez Carla Juliusa Evensena (1851–1937) (listopad 1893), Adriena de Gerlache (1866–1934) (luty 1898), Jeana-Baptiste Charcota (1867–1936)[10]. Do grudnia 1940 roku sądzono, że jest ona częścią Antarktydy – jej wyspiarski charakter potwierdziła wówczas ostatecznie wyprawa na saniach Finna Ronnego (1899–1980) i Carla Eklunda (1909–1962)[3][c]. Okazało się, że wyspa była połączona z kontynentem lodowcem szelfowym o szerokości ok. 30 km[4].
Region został sfotografowany z powietrza podczas amerykańskiej Operacji Highjump (1946–1947) i ekspedycji badawczej na tereny wybrzeża Morza Weddella (ang. Ronne Antarctic Research Expedition (RARE)) w latach 1947–1948[10]. Na podstawie tych zdjęć lotniczych oraz badań terenowych w latach 1948–1950 Falkland Islands Dependencies Survey (FIDS) sporządziła w 1959 roku pierwszą kompletną mapę wyspy[10].
W lutym 1961 roku po wschodniej stronie wyspy wybudowano brytyjską bazę Fossil Bluff, obecnie wykorzystywaną w sezonie letnim[10].
Polityka
[edytuj | edytuj kod]Wyspa, podobnie jak Półwysep Antarktyczny, jest terytorium spornym, aż trzy państwa Wielka Brytania (od 1908 roku), Chile (1940) i Argentyna (1942) uważają, że wyspa należy do nich[4]. Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego roszczenia te zostały „zamrożone”[11][d].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Encyklopedia Britannica podaje, że wyspa ma 435 km długości i 200 km szerokości, zob. Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że powierzchnia wyspy wynosi ok. 70 tys. km², zob. Encyklopedia PWN ↓, a Encyklopedia Britannica, że 43250 km², zob. Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ Mills (2003) podaje, że Jean-Baptiste Charcot był przekonany, że obszar to wyspa i tak naniósł go na swoją mapę; ponadto Mills (2003) pisze, że charakter wyspiarski obiektu został stwierdzony w 1935 roku przez Brytyjską Ekspedycję do Ziemi Grahama pod kierownictwem John Rymill (1905–1968), zob. Mills 2003 ↓, s. 9.
- ↑ Na mocy Artykułu 4 Układu Antarktycznego żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych, a roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu, nie zostały nim ani anulowane, ani zanegowane; zob. Boczek 2005 ↓, s. 205.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ KSNG 2006 ↓, s. 24.
- ↑ a b c Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ a b c d e Hund 2014 ↓, s. 17.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Beethoven Peninsula ↓.
- ↑ United States Gazetteer – Wilkins Sound ↓.
- ↑ a b c Hund 2014 ↓, s. 18.
- ↑ Antarctic Treaty Secretariat 2022 ↓.
- ↑ a b c d e Mills 2003 ↓, s. 9.
- ↑ Boczek 2005 ↓, s. 205.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Alexander Island, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-12-24] (ang.).
- Alexander Island (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Aleksandra, Wyspa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-12-24].
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2022-12-24].
- Beethoven Peninsula(United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Boczek, Boleslaw Adam: International Law: A Dictionary. Scarecrow Press, 2005. ISBN 978-0-8108-5078-1. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth's Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- SCAR Composite Gazetteer of Antarctica – United States Gazetteer: Wilkins Sound. [dostęp 2022-12-24]. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty, ASPA 147: Ablation Valley and Ganymede Heights, Alexander Island, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2022-12-24] (ang.).