histologicznym, czyli drobnowidzowym. Podziały zaś szczegółów układu organicznego, np. mięśniów, kości; postanowienie ogólnych prawideł względem przebiegu i sposobu rozpościerania się innych, wywnioskowanie praw, pod któremi stają stosunki anatomiczne trzewów, należą do anatomii ogólnej, nie zaś do histologii, i były już wówczas należycie pojęte i ocenione, kiedy nie myślano jeszcze ani o tkankach, ani o użyciu anatomicznem drobnowidza. Niewłaściwym zupełnie jest podział anatomii na anatomiję wyższą i niższą. Gdy anatomija traktuje części ciała ludzkiego nie podług pojedyńczych układów, lecz śledzi porządek, w jakim one leżą w oznaczonem miejscu jedne obok drugich, posuwając się od części powierzchownych do głębiej leżących, wówczas otrzymuje ona nazwę anatomii topograficznej. Takowa stanowi niezawodnie najużyteczniejszą pod względem praktycznym część anatomii, albowiem lekarz nigdy nie ma do czynienia z układami odosobnionemi ciała, ale z połączeniem tychże w żywą całość. Stosunek miejscowy trzewów w miejscu oznaczonem, jest bardzo ważny w chorobach, i zboczenia tego stosunku wywołują zbieg miejscowych oznak chorobnych, które tylko przez znającego ów stosunek należycie oceniane być mogą. Anatomija topograficzna nie zwraca zwykle uwagi na przeznaczenie funkcyjonalne pojedyńczych narzędzi, i nie zamierza w ogólności nic innego, jak poznać użycie przestworu anatomicznego i uporządkowanie różnorodnej jego treści. Gdy anatomija topograficzna zważa głównie na potrzebę lekarza, gdy wykazuje wpływ położenia w przestworze na oznaki chorobne, gdy bada, jak choroba dotykalna jakiegoś narzędzia w sąsiednich narzędziach się odbija, w nie się rozszerza, mechaniczne ich stosunki zmienia i nadweręża ich sprawy; gdy wyprowadza ztąd prawidła, podług których miejscowej chorobie miejscowo opierać się należy, i rozważa ze stanowiska anatomicznego wartość krwawych operacyj, oraz tworzy prawidła dla nich: natenczas otrzymuje ona nazwę anatomii chirurgicznej, którąby wypadło właściwie zamienić na nazwę anatomii przystosowanej, ponieważ użyteczność tego przedmiotu jest nie mniejszą dla medycyny jak dla chirurgii, gdy jednę tylko medycynę mamy. Anatomija przystosowana wstrzymuje się od wszelkich opisujących szczegółów, z których nie da się czynić bezpośrednio praktycznych wniosków, jest ona zbiorem licznych przystosowań nauki, a zatem anatomiją praktykującego lekarza. Poprzedzić ją zatém powinna patologija szczegółowa. Stanowi ona zaś w połączeniu z anatomiją patologiczną naukowość medycyny. Powierzchnia ustroju jest wypadkiem ugruppowania jego części wewnętrznych; nie potrzebuje to zatem dowodzenia, że morfologija czyli nauka o zewnętrznej postaci ciała ludzkiego (niestosownie anatomiją zewnętrzną zwana), stanowi bardzo ważną część anatomii, a zważywszy, jak pewne stany chorobne wewnętrzne bywają połączone z odpowiedniemi zmianami powierzchni ciała, również i praktyczna ważność tej nauki nie potrzebuje być dopiero szczegółowo zalecaną, kształcącemu się na lekarza. Złamania kości i wywichnienia, rany i liczna gromada guzów, najczęstsze właśnie chirurgiczne choroby, potwierdzają codziennie jej użyteczność. Strona estetyczna tej gałęzi anatomii uzasadnia prócz tego wartość jej jeszcze i w sztuce plastycznej. Anatomija plastyczna stosuje bowiem abrys zewnętrzny do warunków wewnętrznych i udziela przez to tworom sztuki prawdę życia. Na godność nauki filozoficznej zasługuje nareszcie anatomija porównawcza. Ta bowiem przegląda rozliczne gromady żyjących istot, od monady której światem jest kropla wody, aż do istoty będącej obrazem Boga. Wiedzieć, jak życie w tysiąckrotnej postaci swego istnienia uszlachetnia siebie i ciało w którém się mieści, jak ono od najpierwszych i najprostszych wzruszeń, przez nieskończony rzęd ustrojów coraz
