forest (Romans leiny); Udolfo, The Italian (niektóre przełożone na język polski), oraz Levis (1773 — 1818: Mnich) i Maturin (1782 — 1834: The family of Montorio). W korzystnym kontraście z tą literaturą okropności stanęła Maryja Edyeworth (ur. 1771), autorka licznych romansów tendencyjnych i obyczajowych, zwłaszcza o Irlandyi. Od połowy XVIII wieku również i styl historyczny świetnego u Anglików doszedł rozwoju, wsparty przy tém nową metodą krytyczną, starannemi studyjami dziejopisarzy starożytnych i wolną od przesądów filozofija. Szereg ten wielkich historyków angielskich otwiera sceptyczny myśliciel i znawca ludzi Dawid Hume z Edymburga (1711 — 1776) w sławnej swojej: History of England from the invasion of Julius Caesar to the revolution of 1688 (Historyja Anglii od wkroczenia Julijusza Cezara do rewolucyi z 1688 r.); obok niego ziomek jego William Robertson, który to samo zdziałał dla dziejów Szkocyi, co Hume dla angielskich (History of Scotland, History of Charles V i History of America). Wraz z niemi, lub bezpośrednio po nich czynnymi byli dla literatury ojczystej: Robert Henry, John i David Dalrymple, James Macpherson, Gilbert Stuart i Malcolm Laing. Rzeczpospolita rzymska dzielnego znalazła dziejopisa w Adamie Ferguson, Grecyja w Williamie Mitford. Edward Gibbon (1738 — 1794), stojący na wysokości swego czasu, napisał Historyję upadku monarchii rzymskiej, na wszystkie czasy jedne z ozdób literatury historycznej; a godnie szereg ten zamyka William Roscoe (1752 — 1831), autor bijografij Medyceuszów. — Okres czwarty: Tak jak okres poprzedzający odznacza się naśladowniczym podług wzorów francuzkich formalizmem, tak czwarty i ostatni literatury angielskiej za główną cechę ma romantyczność, daleko tu zdrowszą, aniżeli w innych współczesnych piśmiennictwach europejskich. Obok wspomnionego już Walpola utorowali tej romantyczności drogę Szkot James Beattie (1735 — 1803) i nieszczęśliwy Tomasz Chatterton (1752 — 1770), którego szczególnie ballady liczą się do arcydzieł w tym rodzaju. W duchu antyfrancuzkim działało na teatr dwóch wielkich artystów dramatycznych: Samuel Foote (1719 — 177), który z życia ludowego brał przedmioty do swoich licznych komedyi satyrycznych i Dawid Garrick (1716 — 1779), którego mistrzowska gra wskrzesiła Szekspira i który przez to niemało przyczynił się do wyswobodzenia narodu z więzów sztuki francuzkiej, Może tu najwłaściwsze też będzie miejsce wspomnąć o działalności dramatycznej, którą wielki mówca parlamentarny Ryszard Sheridan 1752 — 1816) zbogacił komedyję narodową: najlepszą z nich jest: The school of scandal (Szkoła obmowy, (tłóm. Wojciech Bogusławski). Teraz zaś wypadnie nam zwrócić się na północ, ku Szkocyi, gdzie źródło poezyi ludowej nigdy nie uschło i gdzie spotykamy dwóch poetów pierworzędnych: Burnsa i Scotta. W kraju tym pieśni ludu powstawały coraz nowe aż do połowy 18 stuleciu; obrabiali je z pomyślnym skutkiem Allan Ramsay 1686 — 1758), Robert Ferguson (1750 — 1774) i lady Anna Barnard (1750 — 1825). Do szczytu atoli podniósł pieśń ludową Robert Burns (1759 — 1796), dziecko gminu, ale jeden z najpotężniejszych liryków nowszej epoki; za nim liczni szli w Szkocyi naśladowcy: Joanna Baillie (umarła 1851), tkacz Robert Tonnahil (1774 — 1810), mularczyk, a później romansopisarz Allan Cuningham) 1784 — 1842), Wiliam Montherwell (1797 — 1835). w pieśni najpierwszy po Burnsie, i Robert Nicoll (1814 — 1837). Najbardziej jednak znanym w tym rodzaju poetą był James Hogg (1772 — 1835), niezmiernie płodny wierszem i prozą, którego najsławniejszym utworem jest zbiór ballad p. t.: The queen’s wake (Straż królowej). Na tej samej podstawie ludowej i narodowej wzniosła się także romantyka bohaterska Walter Scotta (1771 — 1832),
