koń

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 12 sty 2024, była oparta na tej wersji.

Podobna pisownia: Kon • kon • konn • kóń • kôň • kön • køn

koń (język polski)

wymowa:: ^?/i, ^?/i, IPA: [kɔ̃ɲ], AS: [kõń], zjawiska fonetyczne: nazal.; ^?/i

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy

(1.1) zool. zwierzę z gatunku Equus caballus L.^[1], hodowane jako pociągowe lub do jazdy wierzchem; zob. też koń w Wikipedii

(1.2) sport. przyrząd gimnastyczny w formie skrzyni na czterech nogach

(1.3) szach. pot. skoczek szachowy; zob. też skoczek w Wikipedii

(1.4) dziecięca zabawka wyobrażająca konia (1.1)

(1.5) przen. grub. męski członek^[2]

(1.6) przest. wojsk. koń (1.1) wraz z jeźdźcem, żołnierz konny

(1.7) daw. uczn. stud. gw. (Warszawa) ocena niedostateczna^[3]

(1.8) daw. więz. przesyłka spuszczana na sznurze przez okno celi^[4]

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(2.1) pot. osoba spekulująca biletami

odmiana:

(1.1-6)

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	koń	konie
dopełniacz	konia	koni
celownik	koniowi	koniom
biernik	konia	konie
narzędnik	koniem	końmi
miejscownik	koniu	koniach
wołacz	koniu	konie

(2.1)

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	koń	konie
dopełniacz	konia	koni
celownik	koniowi	koniom
biernik	konia	koni
narzędnik	koniem	koniami
miejscownik	koniu	koniach
wołacz	koniu	konie

przykłady:: (1.1) Konie to najpiękniejsze zwierzęta na świecie!; (1.2) Nigdy nie umiałem skakać przez konia.; (1.3) Może pan zbić koniem białą wieżę.; (1.5) Przestań walić konia, ty zboczeńcu!

składnia:

kolokacje:: (1.1) dosiadać konia • jeździć na koniu • maść / umaszczenie konia (nie „kolor”) • ujeżdżać konia • siodłać konia • koń biały / siwy / kasztanowaty / gniady / kary / srokaty (pinto) / jabłkowity / bułany / cisawy / dereszowaty / myszaty / izabelowaty (palomino) / tarantowaty • koń pełnej krwi / czystej krwi / folblut / półkrwi • koń mechaniczny • koń parowy • koń pociągowy / zaprzęgowy / cugowy / dorożkarski • koń szalony / spłoszony • koń stoi / stępuje / kłusuje / galopuje / cwałuje / skacze • koń śląski; (1.2) skakać przez konia • koń z łękami • gimnastyka na koniu; (1.3) biały / czarny koń • ruszyć się koniem • zbić / pobić konia • zbić / pobić koniem; (1.4) koń na biegunach

synonimy:: (1.1) rumak; gw. kóń, konicek; pejor. muc, szkapa, szkapina, marcha, chabeta, bronowłok, wywłoka; gw. chmyz, harhar; żart. rosynant; (1.3) skoczek; (1.4) konik; (1.5) penis; wulg. kutas; slang. kapucyn; (2.1) konik

antonimy:

hiperonimy:: (1.1) zwierzę, zool. kopytowiec; (1.2) przyrząd; (1.3) figura szachowa, bierka; (1.4) zabawka; (1.5) narząd, organ płciowy; (1.6) żołnierz; (2.1) handlarz

hiponimy:: (1.1) bachmat, biegun, dzianet, kłusak, mierzyn, mierzynek, perszeron, podjezdek, stępak, wierzchowiec, woźnik; dyszlowy, licowy; arab, arabczyk, bedew, anglik, wielkopolanin, ślązak, ogier, wałach, klacz, źrebak, źrebiec, kuc, kucyk, fiord, jutland, lipicaner, wołoszyn, murakozi, clydesdale, comtois, cob, dales, freiberger, fryzyjczyk, highland, poitevin, shire, albino, falabella, lusitano, galiceno, murgese, peneia, tinker, wiatka, mustang, tarpan, maremmano, pinto, jaf, appaloosa, sanfratellano, nonius, aegidienberger

holonimy:: (1.1) koniowate

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. koniuszy m, konnica ż, koniarz m, koniuch m, konny m, konina ż, koniowate nmos

zdrobn. konik m, koniczek m

przym. koński, konny, koniowaty

przysł. konno

związki frazeologiczne:: co koń wyskoczy • czarny koń • dzień konia • konia z rzędem • koń by się uśmiał • koń go zjadł • koń trojański • kopać się z koniem • na koń! • robić w konia • rozstawne konie • stary koń • szczęśliwy, jakby go kto na sto koni wsadził • trzepać konia / walić konia • zjeść konia z kopytami • znać się jak łyse konie • i w sto koni nie dogoni • na świętego Ludwika koń na grudzie utyka; zob. przysłowia o koniu

etymologia:: (1.1) ogólnosłowiańskie prasł. *konjь < dalsza etymologia niepewna: prasł. *kobnjь lub prasł. *komnjь lub prasł. *komonjь^[5] • por. czes. kůň, ros. конь

uwagi:: (1.1) zobacz też: Indeks:Polski - Ssaki

zob. też koń w Wikicytatach
Forma celownika liczby pojedynczej „koniu” jest niepoprawna.
W narzędniku liczby mnogiej występuje oboczność związana ze ścieraniem się dwóch tendencji w odmianie; zalecana jest forma tradycyjna „końmi” w stosunku do zwierząt (np. „orać pole końmi”), a forma „koniami” wobec osób („obaj jesteśmy starymi koniami”)^[6]^[7]^[8].
zob. też koń (ujednoznacznienie) w Wikipedii

tłumaczenia:: (1.3) zobacz listę tłumaczeń w haśle: skoczek; (1.5) zobacz listę tłumaczeń w haśle: penis

aceh: (1.1) guda
afar: (1.1) faras
afrykanerski: (1.1) perd
ajnoski: (1.1) ウンマ (umma)
albański: (1.1) kalë
amharski: (1.1) ፈረስ
angielski: (1.1) horse; (1.2) pommel horse; (1.3) knight
arabski: (1.1) حصان, جواد, lm خيل
azerski: (1.1) at
baskijski: (1.1) zaldi
białoruski: (1.1) конь m; (1.3) конь m
bretoński: (1.1) marc"h
bułgarski: (1.1) кон m; (1.2) кон m; (1.3) кон m; (1.4) конче n, кон m
chiński standardowy: (1.1) uproszcz. 马 / trad. 馬 (mǎ)
chorwacki: (1.1) konj
czeski: (1.1) kůň m; (1.3) kůň m, jezdec m
dolnołużycki: (1.1) kóń m
duński: (1.1) hest w; (1.3) springer
esperanto: (1.1) ĉevalo; (1.3) ĉevalo, kavaliro
estoński: (1.1) hobu, hobune; (1.3) ratsu
farerski: (1.1) hestur m, ross n
fiński: (1.1) hevonen; (1.3) ratsu
francuski: (1.1) cheval m; (1.2) cheval-d'arçons m, cheval d'arçons m, cheval m; (1.3) cheval m, cavalier m
friulski: (1.1) cjaval
fryzyjski: (1.1) hynder
galicyjski: (1.1) cabalo
górnołużycki: (1.1) kóń m
grenlandzki: (1.1) hesti, hiisti, qimuttuarsuk
gruziński: (1.1) ცხენი
guarani: (1.1) kavaju
gudźarati: (1.1) ઘોડો m (ghōḍō)
haitański: (1.1) chwal
hausa: (1.1) doki
hebrajski: (1.1) סוס m (sus)
hindi: (1.1) घोड़ा (ghōṛā)
hiszpański: (1.1) caballo m; (1.2) potro m, caballete m; (1.3) caballo m
huastek: (1.1) bichim
ido: (1.1) kavalo
indonezyjski: (1.1) kuda
interlingua: (1.1) cavallo
irlandzki: (1.1) capall, each
islandzki: (1.1) hestur m, hross n; (1.2) riddari m
jaćwieski: (1.1) zirgo
japoński: (1.1) 馬 (うま, uma); (1.2) 鞍馬 (あんば, anba)
jawajski: (1.1) jaran; (1.3) jaran
jidysz: (1.1) פֿערד n (ferd)
kaszubski: (1.1) kóń m, szkapa ż
kataloński: (1.1) cavall m; (1.2) cavall de salts m
keczua: (1.1) kawallu
kikuju: (1.1) mbarathi
koreański: (1.1) 말 (mal)
ladyński: (1.1) ciaval
litewski: (1.1) arklys; (1.3) žirgas
łaciński: (1.1) equus m, Equus caballus m; (1.3) equus m, caballus m, eques
łotewski: (1.1) zirgs; (1.3) zirgs, zirdziņš
macedoński: (1.1) коњ m; (1.2) коњ m; (1.3) коњ m
malajski: (1.1) kuda
maltański: (1.1) żiemel
mandżurski: (1.1) morin
nahuatl klasyczny: (1.1) cahuayoh
niderlandzki: (1.1) paard n
niemiecki: (1.1) Pferd n; (1.2) Seitpferd n; (1.3) Pferd n, Springer m
norn: (1.1) hest
norweski (bokmål): (1.1) hest m; (1.2) bøylehest m, hest m; (1.3) hest m, springer m
nowogrecki: (1.1) άλογο n; (1.2) ίππος m; (1.3) ίππος m
ormiański: (1.1) ձի (dzi)
perski: (1.1) اسب (asb)
pikardyjski: (1.1) quevau m
polski język migowy:
(w zapisie SignWriting)
(1.1)
połabski: (1.1) ťün m
portugalski: (1.1) cavalo m; (1.3) cavalo m
prowansalski: (1.1) caval m
romansz: (1.1) chaval
romski: (1.1) grast
rosyjski: (1.1) лошадь ż, конь m; (1.2) конь m, козёл m; (1.3) конь m
rumuński: (1.1) cal m; (1.2) cal m; (1.3) cal m
sami: (1.1) heasta
sanskryt: (1.1) अश्व, घोटक
sardyński: (1.1) cubaddu, acchettu, coallu
serbski: (1.1) коњ (konj)
slovio: (1.1) kon (кон)
słowacki: (1.1) kôň m; (1.3) kôň m, jazdec m
słoweński: (1.1) konj; (1.3) skakač
starogrecki: (1.1) ἵππος m, ἴκκος m
suahili: (1.1) farasi
szkocki: (1.1) each
szwedzki: (1.1) häst w, springare w, kuse w
tagalski: (1.1) kabayo
tatarski: (1.1) at
turecki: (1.1) at, beygir; (1.2) kulplu beygir; (1.3) at
tuvalu: (1.1) hōsi
tybetański: རྟ་ (rta)
ukraiński: (1.1) кінь m; (1.3) кінь m
walijski: (1.1) ceffyl
wepski: (1.1) hebo
węgierski: (1.1) ló; (1.3) huszár
wietnamski: (1.1) ngựa
wilamowski: (1.1) fāt n, faod
włoski: (1.1) cavallo m; (1.2) cavallo con maniglie m, cavallo m; (1.3) cavallo m

źródła:

↑ Hasło „Equus caballus” w: Wikispecies – otwarty, wolny katalog gatunków, Wikimedia.
↑ Maciej Czeszewski, Słownik polszczyzny potocznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, ISBN 83-01-14631-1, ISBN 978-83-01-14631-3, s. 139.
↑ Jan Bystroń, Języki drugorzędne, „Poradnik Językowy” nr 7/1911, s. 103.
↑ Danuta Buttler, O wzajemnym oddziaływaniu terminologii i słownictwa technicznego. Determinologizacja wyrazów z leksyki specjalnej, „Poradnik Językowy” nr 3/1979, s. 131.
↑ Porada „koń” w: Poradnia językowa PWN.
↑ Porada „koniami czy końmi?” w: Poradnia językowa PWN.
↑ Porada „Już koniami czy jeszcze końmi” w: Poradnia językowa PWN.
↑ Andrzej Markowski, Jak dobrze mówić i pisać po polsku, Warszawa 2000.

[Equus_caballus-1] Hasło „Equus caballus” w: Wikispecies – otwarty, wolny katalog gatunków, Wikimedia.

[Czeszewski-2] Maciej Czeszewski, Słownik polszczyzny potocznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, ISBN 83-01-14631-1, ISBN 978-83-01-14631-3, s. 139.

[3] Jan Bystroń, Języki drugorzędne, „Poradnik Językowy” nr 7/1911, s. 103.

[4] Danuta Buttler, O wzajemnym oddziaływaniu terminologii i słownictwa technicznego. Determinologizacja wyrazów z leksyki specjalnej, „Poradnik Językowy” nr 3/1979, s. 131.

[5] Porada „koń” w: Poradnia językowa PWN.

[6] Porada „koniami czy końmi?” w: Poradnia językowa PWN.

[7] Porada „Już koniami czy jeszcze końmi” w: Poradnia językowa PWN.

[8] Andrzej Markowski, Jak dobrze mówić i pisać po polsku, Warszawa 2000.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]