دلشاد کلانچوی

پروفیسر دلشاد کلانچوی
فائل:Dilshad Kalachvi.jpg
جم	عطا محمد مئی 24, 1915(1915-05-24)ء بستی کلانچ والا، ریاست بہاولپور، صوبہ پنجاب (برطانوی ہند)
موت	۱۶ فروری ۱,۹۹۷(1997-02-16) (عمر 81 سال) بستی کلانچ والا، بہاولپور، پنجاب
قلمی ناں	دلشاد کلانچوی
کم کِتہ	شاعر، محقق، مترجم، ناول نگار، پروفیسر، نقاد، ماہر اقبالیات
بولی	اردو،ریاستی
قومیت	پاکستانی
نسل	ریاستی
شہریت	پاکستانی
تعلیم	ایم اے (معاشیات)، ایم اے (اردو)
مادر علمی	اسلامیہ کالج لہور
صنف	غزل، تحقیق، ترجمہ، تدریس، اقبالیات، ناول
وڈے کم	چنگا بال اقبال نوںن فرید فقیر سارے سگن سُہا گڑے لغات دلشادیہ ریاستی زبان تے ادب
وڈے اعزاز	خواجہ فرید ایوارڈ جام درک ایوارڈ خواجہ فرید میڈل

دلشاد کلانچوی (پیدائش: 24 مئی، 1915ء - وفات: 16 فروری، 1997ء ) پنجاب پاکستان نال تعلق رکھن والے اردو شاعر تے نامور کھوج کار، نقاد، ناول نگار، مترجم، ماہرِ اقبایات تے شعبہ ریاستی اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور دے پروفیسر سن ۔

خاندان پچھوکڑ تے پیدائش

انہاں دا سلسلہ نسب حضرت علی بن ابی طالب دی غیر فاطمی اولاد نال جا ملدا اے۔ انہاں دا قبیلہ 1035ء وچ محمود غزنوی دے دور وچ ہرات توں گزر کے وادی سون سدیسر دے علاقہ سبھرال وچ آباد ہویا۔ دلشاد کلانچوی دے دادا دا ناں محمد احمد سی۔ محمد احمد تقریباً سو سال قبل اپنے بیٹے غلام محمد دے ہمراہ ریاست بہاولپور چلے آئے تے بہاولپور شہر دے مغرب دی جانب تقریباً اٹھارہ میل دے فاصلے تے کلاچ والا وچ رہائش پزیر ہوگئے۔ کلانچ والا وچ اس زمانے وچ قریشی خاندان علم و فضل تے درس و تدریس وچ نمایاں مقام رکھتا سی۔ دلشاد کلانچوی دے دادا محمد احمد نے اپنے اکلوتے بیٹے غلام محمد نوں قریشی خاندان دے اک بزرگ مولوی امام الدین قریشی دی شاگردی وچ دے دتا۔ دلشاد کلانچوی دے والد حافظ غلام محمد نہایت نیک سیرت تے شریف الطبع انسان سن۔ ان دے استاد امام الدین قریشی انہاں توں اس قدر متاثر ہوئے کہ انہاں نے اپنی دختر دا رشتہ انہاں نال کردتا تے انہاں نوں گھر داماد بنا لیا۔ ایتھے ای بستی کلانچ والا، ریاست بہاولپور وچ 24 مئی، 1915ء نوں دلشاد کلانچوی پیدا ہوئے۔ انہاں دا اصل ناں عطا محمد سی۔

مُڈھلی زندگی تے تعلیم

دلشاد کلانچوی دے گھر دا ماحول دینی و مذہبی سی۔ انہاں نے ابتدائی تعلیم گھر تے ہی حاصل کیتی۔ ست سال دی عمر وچ انہاں نوں بستی سنداں وچ واقع پرائمری سکول وچ دخل کر دتا گیا۔ حالے 6 سال دے سن کہ والد دا سایہ سر توں اٹھ گیا۔ انہاں دی والدہ باہمت خاتون سی جنہاں نے دونوں بیٹےآں نوں ماں دی محبت دے ساتھ باپ دی شفقت وی دتی۔ پرائمری تک تعلیم حاصل کرن دے بعد اوہ کچھ عرصے تک گھر تے ہی رہے۔ والدہ نے انہاں دے تعلیمی ذوق و شوق نوں دیکھتے ہوئے 1929ء وچ انہاں نوں اپنے کزن مولوی عبد القادر صدیقی دے پاس بہاولپور بھیج دتا جنہاں نے دلشاد نوں صادق ڈین ہائی سکول بہاولپور وچ داخل کرا دتا۔جتھے انہاں نے پہلے سال انگلش جونئیر دی تعلیم حاصل کیتی تے اوہ 1930ء وچ شعبہ ثانوی وچ آگئے۔ وڈے بھائی انہاں نوں اخراجات دے لئی رقم روانہ کردتا کردے سن لیکن صادق سکول وچ داخل ہونے دے ڈیڑھ سال بعد انہاں دے وڈے بھائی دا انتقال ہوگیا تے گھر توں رقم آنے دا سلسلہ یکدم منقطع ہوگیا۔دلشاد نے سرکاری یتیم خانہ وچ داخلہ دے لئی درخواست دتی تے انہاں نوں شیخ غوث محمد ڈپٹی انسپکٹر آف سکولز دی سفارش تے کلاس ہفتم دے دوران وچ دیڑھ سال دے لئی (آٹھواں جماعت پاس کرن تک) سرکاری یتیم خانہ (دارالطفال) وچ داخل کر لیا گیا۔ یتیم خانے دے قواعد دے مطابق اک طالب علم خاص مدت تک زیرِ تعلیم رہ سکتا سی تے دسواں جماعت تک وظیفہ پا سکتا سی۔ دلشاد ذہین وی سن تے محنتی وی۔ انہاں نے دل لگا کر تعلیم حاصل کیتی تے 1933ء وچ اٹھویں دے امتحان وچ بہاولپور وچ اول آئے، جس دے سبب یتیم خانہ دے سپرنٹنڈنٹ نے انہاں نوں خصوصی اجازت ناںہ دے ذریعے بی اے تک یتیم خانے دے ذریعے تعلیم حاصل کرن دی اجازت دیوا دتی۔ 1935ء وچ انہاں نے میڑک دا امتحان فرسٹ ڈویژن وچ پاس کیتا۔ میٹرک دے بعد اسی سال اوہ گورنمنٹ ایس ای کالج بہاولپور وچ داخل ہوگئے، جتھے نال 1939ء وچ انہاں نے بی اے دا امتحان اعلیٰ نمبروں وچ پاس کیتا۔ بی اے پاس کرن دے بعد 1941ء وچ اسلامیہ کالج لہور نال ایم اے (معاشیات) دی ڈگری حاصل دی۔ بعد وچ 54-1953ء وچ ایم اے (اردو) دی ڈگری بطور پرائیویٹ امیدوار حاصل کیتی۔

ملازمت تے ادبی خدمات

دلشاد کلانچوی نے ایم اے (معاشیات) دی ڈگری حاصل کرن دے بعد لہور توں واپس بہاولپور آئے تے 1942ء وچ انہاں دا ویاہ انہاں دے استاد تے ماموں مولوی عبد القادر صدیقی دی دھی نال ہوگیا۔ ویاہ توں مگروں ملازمت دی تلاش شروع کر دتی تے آخر کار 27 مئی 1942ء وچ ریاست بہاولپور دے محکمہ تعلیم وچ بطور کلرک ملازمت حاصل کرن وچ کامیاب ہوگئے۔ جتھے اوہ تقریبن اک سال تک کم کردے رہے۔ اک جون 1943ء وچ ایس ای کالج بہاولپور وچ اک لیکچرار دی نئی آسامی پیدا دی گئی تے انہاں نوں بطور لیکچرار مقرر کر دتا گیا۔ ریاست بہاولپور دے پاکستان وچ ضمن ہونے دے بعد 14 اکتوبر 1955ء وچ انہاں نوں ترقی دے کر پروفیسر بنا دتا گیا۔ 30 ستمبر 1963ء وچ گورنمنٹ انٹر کالج مظفرگڑھ دے رپنسپل مقرر ہوئے۔ بعد ازاں 19 اکتوبر 1965ء گورنمنٹ ڈگری کالج بہاولنگر دے پرنسپل دا چارج سنبھالا۔ 19 مارچ 1970ء نوں اوہ گورنمنٹ ایس ای کالج بہاولپور دے پرنسپل بنا دئیے گئے جتھوں 3 مارچ 1971ء نوں ملازمت نال سبکدوش ہوگئے۔

ریٹائرمنٹ توں بعد 6 جنوری 1972ء نوں امیر آف بہاولپور نواب نیں خان نیںی نے انہاں نوں صادق نیںی (رپئیویٹ) کالج ڈیرا نواب دا پرنسپل مقرر کر دتا جتھے اوہ 4 مارچ 1974ء تک خدمات انجام دیندے رہے۔ 1989ء وچ اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور وچ ریاستی شعبہ دا آغاز ہویا تو دلشاد کلانچوی اکتوبر 1989ء توں جز وقتی پروفیسر دی حیثیت نال منسلک ہو گئے تے تادمِ مرگ اوتھے پڑھاندے رہے۔

ادبی خدمات

دلشاد کلانچوی دی ادبی زندگی دا آغاز زمانہ طالب علمی وچ ہی ہو گیا سی۔ اوہ حالے چھیواں یا ستواں جماعت وچ زیر تعلیم سن کہ بچےآں دے رسالےآں دے لئی لکھن لگ گئے۔ میٹرک پاس کرن تک انہاں دیاں متعدد کاوشاں چھپ چکیاں سن۔ ایس ای کالج بہاولپور وچ داخل ہوئے تاں کالج میگزین دے لئی لکھےد رہے۔ اس زمانے وچ انہاں نے نظماں وی لکھیاں۔ انہاں دی اک نظم معریٰ انتظار اسی زمانہ طالب علمی دی یادگار اے۔ دلشاد کلانچوی بنیادی طور تے معلم سن۔ انہاں نے ساری زندگی درس و تدریس وچ گزار دتی، اسی زمانے وچ انہاں نے طلبہ دی درسی ضروریات دے لئے چھ کتاباں لکھیاں جنہاں وچ اصلاحات معاشیات، رہبر معاشیات پاک و ہند، نظریات معاشیات وغیرہ نمایاں نیں۔ انہاں دا پہلا ریاستی افسانہ راوہی دا خواب ماہناںہ ریاستی بہاولپور وچ شائع ہویا۔ انہاں نے چھٹی بڑی 69 کتاباں تصنیف و تالیف کیتیاں، جنہاں وچ 10 اردو زبان وچ، 3 انگریزی وچ تے 56 ریاستی زبان وچ نیں۔ انہاں نوں ریاستی زبان نال بہت زیادہ محبت سی۔ ریٹائرمنٹ دے بعد انہاں نے خود نوں ریاستی زبان دے لئے وقف کردتا۔ 23 مارچ 1971ء نوں انہاں نے ریاستی لائبریری بہاولپور قائم کیتی جتھے ریاستی زبان و ادب تے کم کرن والے محققین نے بہت فیض پایا۔ انہاں نے ریاستی زبان و ادب دی ترقی دے لئے جنوری 1986ء وچ چار صفحات تے مشتمل اک ماہانہ خبرناںہ ریاستی زبان جاری دتا جو 1989ء تک جاری رہا۔ ان دی ریاستی زبان نال محبت دے بارے وچ ان بیٹی ناںور افسانہ نگار و ڈراما نویس مسرت کلانچوی کہندیاں نیں:

”

ریاستی انہاںہاں دا اوڑھنا بچھونا اے، انہاں دی زندگی دا مقصد اے، انہاں دی عزیز ترین شے اے۔ انہاں نے خود نوں اس دے لئے وقف کردتا۔ اوہ اک دن اداس بیٹھے سن کہ چچا نظام الدین آئے، پوچھا بھائی صاحب آپ نے سب بچےآں نوں پڑھا لکھا کے برسرِ روزگار کردتا۔ انہاں دیاں شادیاں کرایاں، سب بچے خوش تے آباد نیں، پھر وی آپ پریشان نیں۔ آخر کیوں؟ انہاں نے جواب دتا مینوں ریاستی دی فکر کھائے جا رہی اے۔ میں اپنے بچےآں دے فرض توں تاں سبکدوش ہو گیا واں لیکن ریاستی دا فرض حالے ادا کرنا اے۔

“

لِکھتاں

• سوکھے ترجمہ آلا قرآن مجید (قرآن مجید دا ریاستی ترجمہ)
• چنگا بال اقبال (اقبالیات)
• نوںن فرید فقیر (اقبالیات)
• ساڈا بخت اقبال (اقبالیات)
• سارے سگن سُہا گڑے (ناول)
• کلام کلانچوی(شاعری)
• غالب دتاں غزلاں (غالب دی غزلیات دا ریاستی ترجمہ)
• ڈپٹی نذیر احمد دے ناول توبۃ النصوع دا ریاستی ترجمہ)
• توبہ زاری (ڈپٹی نذیر احمد دے ناول توبۃ النصوح دا ریاستی ترجمہ)
• ریاستی گُل پُھل (مضامین)
• ضلع بہاول پور (تاریخ)
• نوںن فرید فقیر (فریدی شناسی)
• فریدتات (کلام فرید دا تنقیدی مطالعہ)
• ریاستی زبان تے ادب (تنقید)
• ریاستی باغ و بہار (تنقید)
• فرید دافیاں (منتخب کلام فرید دا ترجمہ و تشریح)
• فریدی ڈاوہڑے (فریدی شناسی)
• چار ریاستی صوفی شاعر (تنقید)
• قدیم ریاستی شاعر تے ادیب (تنقید)
• بہاول پور دی تاریخ تے ثقافت (تاریخ و ثقافت)
• چنگیر (بچےآںدے نظوچ)
• لغات دلشادیہ -اول (لسانیات)
• لغات دلشادیہ -دوم (لسانیات)
• ریاستی لسانیات (لسانیات)
• ریاستی شاعری دے اوزان تے قوافی (فن شعر و شاعری)
• ریاستی ادب دی چنگیر (تنقید)
• قرآن مجید آپڑاں متعلق دتا آہدے؟ (اسلام)
• انارکلی تے اقتدار دی ہوس (امتیاز علی تاج دے ڈرامے انارکلی دا ریاستی ترجمہ)
• چالیھ حدیثاں (ریاستی ترجمہ احادیث)
• خواباں وچ خیال (محمد حسین آزاد دی کتاب نیرنگ خیال دا ریاستی ترجمہ)
• خیابانِ خرام (خرم بہاولپوری دے ریاستی کلام دی ترتیب و تدوین)
• رات دی کندھ (ڈرامے، افسانے)
• قصے تے پِڑ قصہ (میر امن دی باغ و بہار دا ریاستی ترجمہ)
• مثنوی دلبہار (میر حسن دی مثنوی سحر البیانہاں دا ریاستی ترجمہ)
• نور ناںہ (ترتیب و تدوین)
• معراج ناںہ (ترتیب و تدوین)
• نعتیہ سی حرفی (شاعری)
• رسول کریم دے معجزے (مولانا سعید احمد دہلوی دی کتاب معجزات رسول دا ریاستی ترجمہ)
• ریاستی مطالعہ دے سو سال (ڈاکٹر کرسٹوفر شیکل دی کتاب دا ریاستی ترجمہ)

اردو

• اقبال شناسی تے ایجرٹن کالج میگزین (اقبالیات)
• اقبال تے اس دی اردو شاعری تے اک نظر (اقبالیات)
• آؤ مجھے پہچانو (بچےآںدے لئے نظوچ)
• نیا ستارا (بچےآںدے لئے نظوچ)
• مثنوی یوسف زلیخا (عبد الحدیم اُچوی دی مثنوی دا نثری اردو ترجمہ)
• اصطلاحات معاشیات (درسی کتاب)
• نظریات معاشیات (درسی کتاب)
• انتخاب دیوان خواجہ غلام فرید (منتخب دافیوں دا اردو ترجمہ)
• ریاستی تے اس دی نثر (تحقیق)

انگریزی

• Descriptive Economic of Bharat & Pakistan
• Economic Terms
• Intermediate Economics (Made Easy)

نمونۂ کلام

---نظم ---
علامہ اقبال دی یاد وچ

اے کہ ترا وجود ہے باعث فخر ادبیات		اے کہ ترا دماغ ہے مایہ صد تخیلات
اے کہ ترے سخن میں ہے رنگ کلام سامری		اے کہ ترے نفس سے ہے جاگی خدا کی کائنات
اے کہ تری نگاہ میں مصر و حجاز و جنیوا		شام ہے یا ہے قرطبہ روم و فرنگ و سومنات
اے کہ تری خودی ہی ہے راز حیات جاوداں		اے کہ تری شہنشہی رشک ملوک شش جہات
اے کہ ترا یہ فلسفہ درس و پیام و ذکر و فکر		اے کہ یہ درد و سوز و غم مظہر راز قومیات
اے کہ رموز بے خودی تیرے قلم کی رازدار		اے کہ طریق رند و شیخ تیرے رموز و نظریات
اے کہ ترا مقام ہے چاند ستاروں سے بھی دور		اے کہ ترا قیام ہے جائے دل و تصورات
اے کہ غلام غیر کی تو نے نگاہیں پھیر دیں		بندہ حُر کے سامنے رکھ دئیے سب مشاہدات
اے کہ ترے لئے اگر کارِ جہاں دراز تھا		ہم سے کیوں جلد موڑ لی تونے نگاہِ التفات

اعزازات

• نوںن فرید فقیر تے اکادمی ادبیات پاکستان دی جانب نال 1983ء وچ خواجہ فرید ایوارڈ دتا گیا۔
• ریاستی زبان تے ادب اکادمی ادبیات پاکستان دی جانب نال 1988ء وچ خواجہ فرید ایوارڈ دتا گیا۔
• بہاولپور دی تاریخ تے ثقافت تے حکومت پاکستان دے محکمہ اطلاعات و ثقافت جانب نال 1989ء وچ جام درک ایوارڈ دتا گیا۔
• 1998ء وچ خواجہ غلام فرید دے صد سالہ جشن دے موقع تے اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور دی جانب نال خواجہ فرید تے ان دے کلام دی تشریح و ترجمہ تے خواجہ فرید میڈل بعد از مرگ دتا گیا۔

وفات

دلشاد کلانچوی 16 فروری 1997ء نوں بہاولپور وچ وفات پاگئے۔ انہاں نوں بستی کلانچ والا وچ انہاں دے آبائی قبرستان وچ سپردِ خاک کیتا گیا۔

حوالے