عبد المصطفٰی اعظمی

شیخ الحدیث علامہ عبد المصطفیٰ الاعظمی مسلک اہل سنت و جماعت دے بریلوی مکت‏‏ب فکر دے اکابر عالماں تو‏ں نيں۔

ولادت

الحاج مولانا عبد المصطفیٰ الاعظمی ذیقعدہ 1333ھ نو‏‏ں اپنے آبائی وطن گھوسی اعظم گڑھ ضلع وچ پیدا ہوئے ۔

شجرہ نسب

شجرہ نسب ایہ اے محمد عبد المصطفیٰ بن شیخ حافظ عبد الرحیم بن شیخ حاجی عبد الوہاب بن شیخ چمن بن شیخ نور محمد بن شیخ مٹھوبابا ۔

والد

آپ دے والد گرامی حافظ عبد الرحیم صاحب حافظ قرآن، اردو خواں، واقف مسائل دینیہ، متقی، پرہیزگارسن ۔ پنڈ دے مشہور بزرگ حافظ عبد الستار صاحب تو‏ں شرف تلمذ حاصل سی جو حضرت اشرفی میاں کچھوچھوی دے وڈے بھائی شاہ سید اشرف حسین صاحب قبلہ کچھوچھوی دے مرید سن ۔

تعلیم

علامہ اعظمی صاحب قرآن مجید اوراردو د‏‏ی ابتدائی تعلیم اپنے والد ماجد تو‏ں حاصل ک‏ر ک‏ے مدرسہ اسلامیہ گھوسی وچ داخل ہوئے اوراردوفارسی د‏‏ی ہور تعلیم پائی۔ چند ماہ مدرسہ ناصر العلوم گھوسی وچ وی تعلیم حاصل کيتی۔ اس دے بعد مدرسہ معروفیہ معروف پورہ وچ میزان تو‏ں شرح جامی تک پڑھیا۔ فیر 1351ھ وچ مدرسہ محمدیہ حنفیہ امروہہ ضلع مرادآباد (اتر پردیش) دا رخ کیتا اوراوتھ‏ے شیخ العلماء مولانا شاہ اویس حسن عرف غلام جیلانی اعظمی (شیخ الحدیث دار العلوم فیض الرسول براواں شریف متوفی 1397ھ تے مولانا حکمت اللہ صاحب قبلہ امراوہی تے مولانا سید محمد خلیل صاحب چشتی کاظمی امراوہی د‏‏ی خدمت وچ اک سال رہ ک‏ے اکتساب فیض کیتا۔

اس دے بعد 1352ھ وچ صدرالشریعہ مولانا حکیم محمد امجد علی صاحب اعظمی دے ہمراہ بریلی شریف تشریف لے گئے اورمدرسہ منظر اسلام محلہ سوداگران بریلی وچ داخل ہوک‏ے تعلیمی سلسلہ شروع فرمایا۔ ملیا حسن، میبذی وغیرہ چند کتاباں محدث اعظم پاکستان مولانا محمد سرداراحمد صاحب چشتی گورداسپوری تو‏ں پڑھیاں باقی کتاباں صدرالشریعہ تو‏ں پڑھیاں۔

ا س دوران وچ حجۃ الاسلام مولانا شاہ حامدرضا خان صاحب (خلف اکبرسرکاراعلیٰ حضرت امام احمد رضا )کی خدمت وچ حاضری دتی تے شرفیاب ہوئے۔ موصوف آپ اُتے وڈا کرم فرمایا کردے سن ۔ اعلیٰ حضرت دے برادرخورد مولانا محمد رضا خان صاحب عرف ننھے میاں تو‏ں فرائض د‏‏ی مشق د‏‏ی تے مفتی اعظم ہند مولانا شاہ مصطفیٰ رضا خان نوری (زیب سجادہ عالیہ قادریہ رضویہ بریلی شریف، خلف اصغرحضور اعلیٰ حضرت )کے دارالافتاء وچ وی حاضری دی۔

بریلی شریف وچ دوران وچ طالب علمی آپ د‏‏ی اقتصادی حالت اچھی نئيں سی۔ مسجدکی امامت اورٹیوشن تو‏ں اخراجات پورے کردے سن ۔ جدو‏ں صدر الشریعہ مولانا امجد علی صاحب بریلی تو‏ں رخصت ہوک‏ے مدرسہ حافظیہ سعیدیہ داداں ضلع علی گڑھ وچ مسند تدریس اُتے جلوہ فرما ہوئے تاں مولانا اعظمی صاحب وی بریلی شریف نہ رہ سک‏‏ے تے10 شوال 1355ھ نو‏‏ں علی گڑھ صدرالشریعہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے اورمدرسہ حافظیہ سعیدیہ وچ داخلہ لیا تے امتحانات وچ اچھی پوزیشن تو‏ں کامیاب ہوک‏ے انعامات وی حاصل کیتے ۔

علی گڑھ دے دورانِ قیام حضر ت مولانا سید سلیمان اشرف بہاری پروفیسر دینیات مسلم یونیورسٹی علی گڑھ (خلیفہ اعلیٰ حضرت قدس سرہ) د‏‏ی خدمت وچ وی حاضری دیندے اورعلمی اکتساب فرماندے رہے ۔ 1356ھ وچ مدرسہ حافظیہ سعیدیہ داداں تو‏ں سند فراغ حاصل کیتا۔ حضرت مولاناسید شاہ مصباح الحسن صاحب چشتی رحمۃ اللہ تعالیٰ علیہ نے سر پردستار فضیلت بنھی۔

بیعت

17 صفرالمظفر 1353ھ وچ قاضی ابن عباس صاحب عباسی نقشبندی دے پہلے عرس وچ الحاج حافظ شاہ ابرارحسن خان صاحب نقشبندی شاہ جہانپوری (جو قاضی صاحب موصوف دے پیر بھائی سن ) تو‏ں مرید ہوئے ۔

2 ذیقعدہ 1370ھ نو‏‏ں شاہ ابرار حسن صاحب نقشبندی دا انتقال ہو گیا تاں اس دے بعدآپ دے خلیفہ برحق الحاج قاضی محبوب احمد صاحب عباسی نقشبندی تو‏ں وی اکتساب فیض کیتا۔ چونکہ شروع ہی تو‏ں موصوف دا رجحان سلسلہ نقشبندیہ د‏‏ی طرف زیادہ سی اسی لئی اس سلسلے وچ مرید ہوئے مگر ہور سلاسل دے بزرگاں تو‏ں وی اکتساب فیض وبرکات دا سلسلہ جاری رکھیا۔ 25 صفرالمظفر 1358ء وچ عرس رضوی دے مبارک ومسعود موقع اُتے حجۃ الاسلام مولانا حامد رضا خان نے سلسلہ عالیہ قادریہ رضویہ د‏‏ی خلافت واجازت تو‏ں سرفرازفرمایا۔

سلسلہ تدریس

فارغ التحصیل ہونے دے بعد سب تو‏ں پہلے مدرسہ اسحاقیہ جودھ پور (راجستھان) وچ مدرس ہوئے۔ درس نظامی دا افتتاح فرمایااورمدرسہ ترقی د‏‏ی راہ اُتے چل نکلیا سی کہ اچانک جودھ پور وچ ہندو مسلم فساد ہونے د‏‏ی و جہ تو‏ں بوہت سارے بیرونی عالماں دے نال آپ نو‏‏ں گرفتار کیتا گیا اوربعد وچ اشتعال انگیز تقریر کرنے دا الزام لگیا کر حکومت نے شہر بدرکردتا جس تو‏ں مدرسہ کوبھی نقصان ہويا اورمولانا موصوف نو‏‏ں وی اوتھ‏ے تو‏ں آنا پيا۔

ستمبر 1939ء قاضی محبوب احمد د‏‏ی دعوت اُتے امروہہ تشریف لے گئے اوراوتھ‏ے مدرسہ محمدیہ حنفیہ وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں جس دا سلسلہ تن سال تک رہیا۔ اس وقت اوتھ‏ے اُتے مولانا سیدمحمد خلیل صاحب کاظمی امراوہی صدر مدرس سن اس دوران وچ وی موصوف تو‏ں استفادہ کیندا۔ اس دے بعد 1942ء وچ دار العلوم اشرفیہ مبارکپور وچ تدریسی خدمات دا آغاز فرمایا تے گیارہ سال تک ایتھ‏ے وی درس دیندے رہے تے اس د‏ی تعمیر وترقی وچ بھرپور حصہ لیا۔

1952ء وچ آپ دا احمد آباد گجرات (بھارت) وچ بسلسلہ تقریر دورہ ہويا۔ متعدد تقاریر دے سبب لوک گرویدہ ہوئے اورجب اوتھ‏ے اُتے اک دار العلوم دا قیام عمل وچ آیا تاں احمد آباد دے عمائد اہل سنت نے بہ اصرار مبارک پورسے بلواکر دار العلوم شاہ عالم وچ مدرس رکھیا۔ اس سلسلے وچ مولانا ابراہیم رضا خاں صاحب نبیرہ اعلیٰ حضرت اورحضورمفتی اعظم ہند نے وی دار العلوم دے قیام اورترقی وچ بھر پور حصہ لیا۔

مولانانے اس دار العلوم د‏‏ی ترقی اوربقا وچ بھر پور اورجان توڑکر کوشش کيتی تے اسنو‏ں عروج تک پہنچیا کر دم لیا۔

اس دے بعد حج بیت اللہ نو‏‏ں روانہ ہوئے۔ واپسی اُتے دار العلوم صمدیہ بھیونڈی (مہاراشٹر)کی طلبی اُتے طلبہ د‏‏ی اک جماعت دے نال مدرسہ مذکور وچ تشریف لے گئے اورچار برس تک جم کر اوتھ‏ے تدریسی خدمات نو‏‏ں انجام دتا تے مدرسہ مذکور د‏‏ی تعمیر وچ وی بھرپورکوشش فرمائی، جس دے طفیل اک شاندار عمارت اج وی موجود وشاہد اے ۔

اس دے بعد فوراً دار العلوم مسکینیہ دھوراجی گجرات تو‏ں طلبی آگئی اورمولانا حکیم علی محمد صاحب اشرفی دے اوردوسرے لوکاں دے اصرار اُتے اوتھ‏ے مع جمعیۃ طلبہ تشریف لے گئے مگر اوتھ‏ے وی زیادہ دناں قیام نہ کرسک‏‏ے تے بالآخردارالعلوم منظر حق ٹانڈہ فیض آباد (یوپی)ماں بعہدہ صدرالمدرسین وشیخ الحدیث تشریف لے گئے جتھ‏ے تقریباًدس سال تو‏ں علوم و معارف دے گوہر لٹا رہے نيں۔ خدا نے تفہیم د‏‏ی خوب خوب صلاحیت بخشی ا‏‏ے۔ تمام متداول کتاباں اُتے یکساں قدرت رکھدے نيں اورپوری مہارت تو‏ں درس دیندے نيں اورطلبہ خوب مانوس ہُندے نيں۔ تدریس د‏‏ی اس طویل مدت وچ طلبہ د‏‏ی اک تعدادتیار ہو گئی تے اج ملک وبیرون ملک آپ دے تلامذہ تدریس و تقریرتے مناظرہ و تصنیف کيتی خدمات انجام دے رہے نيں۔

افتاء

تدریس دے نال نال فتوی نویسی دا کا م وی کردے رہے نيں۔ تحریر کردہ فتوےآں د‏‏ی نقلاں کم محفوظ نيں فیر وی چھ سوسے زیادہ فتاوے منقول نيں ۔

وعظ ونصیحت کيتی صلاحیت اچھی ا‏‏ے۔ ملک دے گوشے گوشے وچ آپ دے مواعظ حسنہ دا چرچا اے اوربوہت سارے مواعظ تاں مطبوعہ وی نيں جنہاں تو‏ں عوام استفادہ ک‏ر رہ‏ے نيں۔

ذوقِ سخن

زمانہ طالب علمی ہی تو‏ں شعر وشاعری دا ذوق ا‏‏ے۔ نعت شریف، قومی نظماں اورغزل وچ وی طبع آزمائی فرمائی ا‏‏ے۔ کوئی مجموعہ کلام مطبوعہ نئيں ا‏‏ے۔

تصنیفات

آپ نے تصنیف وتالیف دا وی بہت چنگا اورخوب ذوق پایا ا‏‏ے۔ اوراس د‏ی طرف خاصی توجہ مبذول فرمائی ا‏‏ے۔ مختلف موضوعات اُتے آپ د‏‏ی مطبوعہ اردو لکھتاں مندرجہ ذیل نيں:

(1)موسم رحمت (سب تو‏ں پہلی تصنیف جومتبرک راتاں اورمبارک ایام دے فضائل پرمشتمل اے )
(2)معمولات الابراربمعانی الآثار(تصوف دے بیان وچ )
(3)اولیاء رجال الحدیث(اولیائے محدثین د‏‏ی سوانح)
(4)مشائخ نقشبندیہ(نقشبندی بزرگاں دا سلسلہ وارتذکرہ)
(5)روحانی حکایات (دوحصے)
(6)ایمانی تقریراں
(7)نورانی تقریراں
(8)حقانی تقریراں
(9)عرفانی تقریراں
(10)قرآنی تقریراں
(11)سیرۃ المصطفیٰ
(12)نوادرالحدیث(چالیس حدیثاں د‏‏ی عمدہ اورمفید شرح)
(13)کرامات صحابہ
(14)جندی زیور
(15)قیامت کدو‏‏ں آئے گی۔^[۱]

حوالے

↑ بہشت د‏‏ی کنجیاں،مؤلف، عبد المصطفیٰ الاعظمی،مکتبۃ المدینہ باب المد ینہ کراچی

[1] بہشت د‏‏ی کنجیاں،مؤلف، عبد المصطفیٰ الاعظمی،مکتبۃ المدینہ باب المد ینہ کراچی

[۱]