Алексеев Михаил Андреевич

Михаил Андреевич Алексеев
	Михаил Андреевич Алексеев
Төрөөбүт күнэ:	5 ыам ыйын 1917
Төрөөбүт сирэ:	Илбэҥэ с., Баппаҕаайы нэһилиэгэ, Бүлүү улууһа, Саха уобалаһа
Дойдута:	Россия империята → ССРС → Арассыыйа
Өлбүт күнэ:	18 балаҕан ыйын 1995 (78 сааһыгар)
Өлбүт сирэ:	Дьокуускай
	Error: бастакы строкатыгар ойуу баар буолуохтаах

Алексеев Михаил Андреевич (05.05.1917, Илбэҥэ, Бүлүү улууһа — 18.09.1995, Дьокуускай) — педагог, методист, ССРС норуодунай учуутала.

Саха Сиригэр физмат оскуолалар хамсааһыннарын саҕалаабыт тэрийээччи. Саха омуга сайдыылаах, үрдүк техническэй билиилээх буоларын туһугар бүтүн олоҕун анаабыт, элбэх, аан дойдуга тиийэ биллиилээх учуонайдары иитэн таһаарбыт, научнай-техническэй интеллигенцияны үөскэтиигэ өлбөт-сүппэт үтүөлээх, саха норуотун интеллектуальнай күүстэрэ уһуктуутугар быһаарыылаах оруолу оонньообут киһи.

Олоҕун олуктара

1917 сыл ыам ыйын 5 күнүгэр Бүлүү улууһун Баппаҕаайы нэһилиэгэр Илбэҥэҕэ дьадаҥы ыалга төрөөбүт. Алта саастааҕар тулаайах хаалан, ыалга хамначчыттаабыт. 1928 сыллаахха Дьөккөн интернатыгар олорон, алын сүһүөх оскуолаҕа үөрэммит. Хампа толорута суох орто оскуолатыгар VI кылааһы бүтэрээт, Бүлүү педучилищетыгар бэлэмнэнии кууруһугар үөрэммит.

1935—1936 сс. Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа үөрэммит.

1936—1938 сс. — Үөһээ Халымаҕа Родчево оскуолатыгар физика уонна математика учууталынан, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. Ол сылдьан ниэмэс уонна ааҥыл тылларын үөрэппит.

1938 сыллаахха Орто Халыма хомсомуолун райкомун секретарынан талыллыбыт.

1939 сыллаахха Рязань пединститутун физико-математическай факультетыгар үөрэнэ киирбит.

1940 с. институт иккис кууруһугар үөрэнэ сылдьан, Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Сулууспатын Украинаҕа 12-с аармыйа 99-с стрелковай дивизиятын 20-с сапернай батальонугар саҕалаабыт. Комсомол үлэтигэр үөрүйэҕин иһин батальон комсорунан талыллыбыт. Биир сыл сулууспалаабытын кэннэ үс ыйдаах кууруска үөрэммит, «младшай политрук» аата иҥэриллибит.

Сэрии сыллара

Аҕа дойду Улуу сэриитин саҕаланыытын Арҕаа кыраныыссаҕа Перемышль диэн куоракка көрсүбүт. Сэттэ хонук сэриилэһии кэннэ чааһа чугуйбут, куораты хаалларбыт. Онтон Киев анныгар бүтүннүү кэриэтэ урусхалламмыт, төгүрүйүүгэ түбэһэн элбэх саллаат билиэҥҥэ түбэспит, олор истэригэр Михаил Алексеев. Ытыллаары туран Владивостокка төрөөбүт дьоппуоммун диэн сымыйалаан тыыннаах хаалбыт. Хаста да күрүү сатаабыт да табыллыбатах. Кэлин босхолонон баран таҥнарыыга күтүрэммит уонна хаайыыга быраҕыллыбыт.

Сэрии кэннинээҕи сыллар

1951 сыллаахха босхоломмут.

1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогика институтун физика-математика салаатын бүтэрэн, үрдүк үөрэхтээх учуутал идэтин ылбыт.

1955—1958 сс. — Үөһээ Бүлүү улууһугар Далыр орто оскуолатыгар учууталлаабыт.

1958—1960 сс. — Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар үлэлээбит.

1960—1974 сс. — Yөhээ Бүлүү Исидор Барахов аатынан орто оскуолатыгар^[1] учууталлаабыт. 1966 сыллаахха бастакы физмат кылааһы арыйбыт.

1974—1985 сс. — элбэхтик туруулаһан тэрийсибит Үөһээ Бүлүү 2 №-дээх физико-математическай оскуолатыгар үлэлээбит.

1995 сыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр Дьокуускайга ыалдьан өлбүт .

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

ССРС норуодунай учуутала (1982)
РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1972)
Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1964)
ССРС норуотун үөрэҕириитин туйгуна
Ленин уордьана
Аҕа дойду сэриитин II ст. уордьана (1985)^[2]
Үлэ Кыһыл Знамятын уордьана
А. Е. Кулаковскай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин бириэмийэтин лауреата (1992)
Бүлүү улууһун ытык киһитэ^[3]

Үйэлээх аата

М. А. Алексеев аата Үөһээ-Бүлүү гимназиятыгар иҥэриллибит (1995).
Норуодунай учуутал үлэтин туһунан «Задача», «Наш тёплый дом» диэн документальнай киинэлэр 80-с сылларга уһуллубуттар.
2005 сыллаахха муус устар 11 күнүгэр төрөөбүт дойдутугар, Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр, Баппаҕаайы орто оскуолатыгар М.А.Алексеев аата иҥэриллибитэ.
2013 сыл алтынньы 26—27 күннэригэр Саха тыйаатыра кини туһунан Баһылай Харысхал «Учуутал» диэн драматын көрдөрбүт. Испэктээкили режиссёр Руслан Тараховскай туруорбут. Сүрүн оруолу Петр Баснаев толорбут.
2016 сыл олунньу 20 күнүгэр Айхальскай ГОК «Юбилейнай» трубкатыгар хостоммут ювелирнай хаачыстыбалаах алмааска «СССР Норуотнай учуутала М.А.Алексеев» аата иҥэриллибитэ. Бу алмаас ыйааһына 88,30 караттаах. Аат иҥэриллэр бирикээһи АК «АЛРОСА» президена Андрей Жарков илии баттаабыта.

Биллиилээх үөрэнээччилэрэ

Васильев Василий Иванович — физика уонна математика билимнэрин доктора, профессор.
Петрова Антонина Ивановна — педагогика билимнэрин доктора, профессор.
Шамаев Иван Иванович — физика уонна математика билимнэрин доктора. Республикатааҕы лицей директора. Ил Түмэн V ыҥырыытын депутата.

Быһаарыылар

↑ Билиҥҥитэ М. А. Алексеев аатынан гимназия.
↑ Наградной документ в электронном банке документов «Подвиг Народа»
↑ Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Вилюйского улуса

М. А. Алексеев туһунан

Шамаев П. Н. Улуу Учууталга уһуйуллуу / Бэчээккэ бэлэмнээтэ С. Н. Фёдоров. — Бэрдьигэстээх: «Үлэ күүһэ» хаһыат редакцията. ГУ, 2006. — 144 с.
М. Николаев. Главный урок якутского учителя: Учебник жизни от Михаила Андреевича Алексеева. — Якутск, 2008. — 23 с.
Норуот учуутала - биир дойдулаахпыт/ Хомуйан оҥордулар Е.И.Матвеева, М.И.Платонова - Дьокуускай: Компания "Дани-Алмас", 2017. - 72 с.

Сигэлэр

Пестерев В. И. История Якутии в лицах. — Якутск: Бичик, 2001. — С. 385—387. — 464 с. — ISBN 5-7696-1606-7
Алексеев Михаил Андреевич. Үөһээ Бүлүүтээҕи Исидор Барахов аатынан 1 №-дээх оскуола ситим-сирэ. Тургутулунна 9 От ыйын 2014.
Михаил Алексеев ахтыыта. Ыарахан дьылҕа. Тургутулунна 9 От ыйын 2014.

[1] Билиҥҥитэ М. А. Алексеев аатынан гимназия.

[2] Наградной документ в электронном банке документов «Подвиг Народа»

[3] Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия): Почетные граждане Вилюйского улуса

[1]

[2]

[3]