1654

**1654. po kalendarima**
Gregorijanski	1654. (MDCLIV)
Ab urbe condita	2407.
Islamski	1064–1065.
Iranski	1032–1033.
Hebrejski	5414–5415.
Bizantski	7162–7163.
Koptski	1370–1371.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1709–1710.
• Shaka Samvat	1576–1577.
• Kali Yuga	4755–4756.
	Kineski
• Kontinualno	4290–4291.
• 60 godina	Yang Drvo Konj; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11654.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	16. vijek – 17. vijek – 18. vijek
Decenija:	1620-e 1630-e 1640-e – 1650-e – 1660-e 1670-e 1680-e
Godine:	1651 1652 1653 – 1654 – 1655 1656 1657

Ovo je članak o godini 1654.

Godina 1654 (MDCLIV) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u nedjelju po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

5. 1. - Sastanak posavskih pobunjenika i povjerenika hrvatskog sabora u Božjakovini bez rezultata^[1].
januar - Pošto je odbio Turke od Posedarja, Janko Mitrović sa Ilijom Smiljanićem napao Bosnu gde su "izvršili velike pokolje"^[2].

Kozački hetmanat se priklonio Rusiji

18. 1. (8. 1. po j.k.) - Perejaslavski sporazum: zaporoški kozaci se zakleli na vernost ruskom caru (sporazum zaključen u martu) - prelazak Ukrajine iz poljske u rusku sferu i kasnije uključenje u Rusiju.
28. 1. - Holanđani izgubili i poslednji posed u Brazilu.
siječanj - Siščani, kaptolski kmetovi, dolazili u Zagreb tražiti "stare pravice" od kanonika^[1].
4. 3. - Hrvatski sabor u Varaždinu - kralj poručuje da je odredio povjerenike za mirno rješenje Posavske bune, ako to ne uspije, neka ban upotrijebi oružanu silu^[1].
18. 3. - Varaždinski sporazum Posavaca i vlastelina Mirka Erdeda - određene obaveze i amnestija (ali ubrzo dolazi do novih nesuglasica)^[1].
20. 3. - Neuspešna mletačka opsada Knina: Turci opkolili i razbili Mlečane u dolini Butišnice - dolazi do rasula u kome su Mlečani i papski vojnici imali velike gubitke^[2]. Bosanski Fazli-paša poslao sultanu 200 hrišćanskih glava i 220 zarobljenika^[3].

April/Travanj – Jun/Lipanj

april - Constantin Șerban je novi knez Vlaške (do 1658).
15. 4. - Westminsterski ugovor okončava Prvi anglo-holandski rat.
proleće - Švedske trupe konačno napuštaju Vechtu u severozapadnoj Nemačkoj^[4].
proljeće? - Štibrenci, kmetovi zagrebačkog Kaptola, digli bunu u selu Hrušćica na Savi - banska i krajiška vojska opljačkala i spalila selo^[1]^[5]. Nastavlja se pobuna sisačkih kmetova, tokom godine ulaze u savez sa Pokupskom, Posavskom i Ivanićkom krajinom^[6]^[7].
januar - maj? - Prvo veće preseljenje hercegovačkih hajduka u mletačku Boku kotorsku pod Perast^[8] (moguće nakon pohare zijameta Ibrahim-bega Ljubovića^[9]), koja postaje treće ratno područje na jadranskoj obali, odakle hajduci napadaju turske posede^[10], naročito novskih aga.

Guerickeov eksperiment sa Magdeburškim hemisferama

8. 5. - Otto von Guericke demonstrirao pred carem i Rajhstagom snagu atmosferskog pritiska i vakuuma putem Magdeburških polulopti.
15. 5. - Kandijski rat: malobrojniji Peraštani pobijedili Turke.
maj - Istovremeno sa napadom Mehmed-age Rizvanagića na Perast, ulcinjske i novske fuste napadaju druga mletačka mesta u Boki^[11].
15. 5. - Na Kaptolu smaknuti Tomo Kuzmić i Matej Dolenjak, vođe pobune u Hrušćici^[1].
16. 5. - Prva Dardanelska bitka je turska pobeda nad Mlečanima^[12].
20. 5. - Kurlandski brod stiže na karipsko ostrvo Tobago i uspostavlja koloniju - najmanja zemlja koja je imala koloniju u Amerikama.
7. 6. - Krunisan Luj XIV.
lipanj - Siščani pokušali glađu iznuditi predaju tvrđave u Sisku ali kaptol poslao hrane za tri godine, nakon čega kmetovi počinju s nasiljem^[1].
jun - Uskoci se zaleteli do Knina, rasterali inženjere i minirali podignute zidove^[2] - Turci odgovaraju haranjem u Ravnim kotarima, poginuo sin Ilije Smiljanića. U ovo vreme potisnuta mletačka straža iz Makarske^[2].
16. 6. - Švedska kraljica Kristina abdicira, novi kralj je Karl X Gustav (do 1660).
16 - 17. 6. - Turci pljačkaju mletačko uporište Tenos u Egeju^[13].
jun - Počinje Rusko-poljski rat (1654-67).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

9. 7. - Nakon što je Ferdinand IV., hrvatsko-ugarski kralj umro od boginja, naslednik habsburške kuće postaje Leopold (1640-1705).
avgust, početkom - Zbor morlačkih predvodnika u Grusima kod Zadra doneo statut (kratki zakonik)^[14].
kolovoz, početkom - Seljaci ubili Miju Jantolčića, bivšeg sisačkog kaštelana^[1].
avgust/septembar? - Ilija Smiljanić se sa družinom sveti selu Ondiće kod Udbine u kome je živeo ubica njegovog sina^[15].
5. 9. - Ilija Smiljanić poginuo pri povratku iz Like na velebitskom Vučjaku^[16] - glava će biti osam dana izložena u Livnu a zatim poslata u Carigrad. Njegov brat Filip postaje novi harambaša^[15].
septembar - Na mletačku teritoriju prešlo 500 morlaka sa porodicama, krajem meseca napadaju Turke blizu Knina^[15].
septembar - U Engleskoj se sastaje neplodni Prvi protektoratski parlament.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

3. 10. (23. 9. po j.k.) - Rusi definitivno uzimaju Smolensk Poljacima.
12. 10. - Eksplozija barutane u Delftu razara veći deo grada.
oktobar - Odred Filipa Smiljanića upada u Bosnu. U ovo doba: Janko Mitrović doveo 50 porodica iz Like u Ljubač kod Zadra^[15].
28. 10. - Novi veliki vezir postaje Ibšir Mustafa-paša, alepski paša, sultanov zet i nećak starog dželalijskog pobunjenika Abaza Mehmet-paše - njegove spahijske pristalice pljačkaju prestonicu^[17].
23. 11. - Naučnik Blaise Pascal doživeo religijsku viziju nakon koje se posvećuje teologiji i filozofiji.
28. 11. - Okončan Prvi bremensko-švedski rat.
decembar? - Antonio Zen je novi generalni providur u Dalmaciji^[15].
24. 12. - Bivša švedska kraljica Kristina u Briselu tajno prešla u katoličanstvo.
25. 12. - Sisački pobunjenici ponavljaju prisegu uzajamne vjernosti^[1].

Kroz godinu

Obnovljena utvrda Gvozdansko.
Knez Juraj Frankopan razbio Turke kod Popovića, zarobljen Kariman, aga iz Todorova^[1].
Prvi put kao mletački saveznik se javlja Bajo Pivljanin (operiše u Hercegovini i južnoj Dalmaciji)^[16].
Crkveni sabor u Morači, žalbe na turske zulume zbog veza sa Zapadom^[18].
Patrijarh Gavrilo je u Rusiji, a među srpskim sveštenstvom jača opozicija koja želi sprečiti uniju i srediti odnose sa turskom državom; u ovo doba proteran crnogorski vladika Visarion koji je bio zagovornik unije^[19].
Urađene freske u hopovskoj priprati.
Antoine Gombaud skrenuo pažnju Pascalu na problem podele dobitaka, ovaj zatim u prepisci sa Fermaom postavlja osnove računa verovatnoće.
januar-oktobar - Veliki vezir Kodža Derviš Mehmed-paša dobio zvaničnu rezidenciju od sultana - od kasnog 18. veka^[20] ova institucija će biti prozvana Visoka porta^[21].
Mehmed IV Geraj je novi krimski kan (do 1666).
Osnovana tvrđava Nerčinsk u Zabajkalskom kraju.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1654.

4. 5. - Kangxi, car Kine († 1722)
9. 7. - Reigen, japanski car († 1732)
? - Constantin Brâncoveanu, knez Vlaške († 1714)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1654.

9. 4. - Matei Basarab, knez Vlaške (* 1588)
9. 7. - Ferdinand IV., hrvatsko-ugarski kralj (* 1633)
28. 8. - Axel Oxenstierna, visoki kancelar Švedske (* 1583)
30. 10. - Go-Kōmyō, japanski car (* 1633)
1. 12. - Jakov Mikalja, jezikoslovac, leksikograf (* 1601)
2. 12. - Alvise Mocenigo, mletački admiral (* 1583)
? - Islam III Geraj, krimski kan (* 1604)

Reference

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Istorija s. n., 371
↑ Setton, 170
↑ Setton, 94
↑ Historija n. J., 734
↑ Historija n. J., 731
↑ Istorija s. n., 478
↑ Istorija s. n., 377
↑ Istorija s. n., 378
↑ Historija n. J., 558
↑ Istorija s. n., 379
↑ Setton, 172-177
↑ Setton, 178
↑ Istorija s. n., 371-2
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 Istorija s. n., 372
↑ ^16,0 ^16,1 Ćorović, Vladimir Dalje borbe s Turcima, rastko.rs
↑ ÁgostonMasters2009, p. 206.
↑ Ćorović, Vladimir, Verski pokreti, rastko.rs
↑ Historija n. J., 569
↑ ÁgostonMasters2009, p. 281.
↑ Gamm, Niki (February/15/2014). The Ottoman Empire’s No 2 man. hurriyetdailynews.com

Literatura

Rudolf Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji (hr Wikisource)
Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing; 1 January 2009. ISBN 978-1-4381-1025-7.
Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5

[rhnz-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji

[isn371-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Istorija s. n., 371

[3] Setton, 170

[4] Setton, 94

[5] Historija n. J., 734

[6] Historija n. J., 731

[7] Istorija s. n., 478

[8] Istorija s. n., 377

[9] Istorija s. n., 378

[10] Historija n. J., 558

[11] Istorija s. n., 379

[12] Setton, 172-177

[13] Setton, 178

[14] Istorija s. n., 371-2

[isn372-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 Istorija s. n., 372

[vcdbst-16] 16,0 ^16,1 Ćorović, Vladimir Dalje borbe s Turcima, rastko.rs

[17] ÁgostonMasters2009, p. 206.

[18] Ćorović, Vladimir, Verski pokreti, rastko.rs

[19] Historija n. J., 569

[20] ÁgostonMasters2009, p. 281.

[21] Gamm, Niki (February/15/2014). The Ottoman Empire’s No 2 man. hurriyetdailynews.com

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]