Antwerpen

Antwerpen
	Panorama centra gradaPanorama centra grada
; Zastava	; Grb
	Koordinate: 51°13′N 4°24′E / 51.217°N 4.400°E
Država	Belgija
Regija	Flandrija
Zajednica	Flamanska zajednica
Provincija	Antwerpen
Gradska prava	1291.
	Vlast
- Gradonačelnik	Bart De Wever
	Površina
- Ukupna	205 km²
Visina	12
	Stanovništvo (2021.)
- Gustoća	2,589
- Urbano područje	529,417 stanovnika
- Urbana gustoća	2,589 stan. / km²
- Područje utjecaja	1,052,622 stan.
Vremenska zona	CET (UTC+1)
Poštanski broj	2000
Pozivni broj	03
	Službene stranice; antwerpen.be
Karta
	Antwerpen

Antwerpen - nizozemski (francuski: Anvers) je grad i općina u Belgiji, u kome u užem centru živi 529,417 stanovnika.^[1]

Metropolitanski Antwerpen ima 1,052,622 stanovnika, i to vrlo raznolikog porijekla, iz čak 168 nacija.^[3] Po podacima iz 2010. oko 39% stanovnika toga grada potječe od migranata. Najveća grupa (15,005) potječe iz Nizozemske, slijedi ih ona iz Maroka sa 12,450 pripadnika, zatim Poljske 7,259, Turske 4,603 i Španjolske 2,959. Uz to veće su zajednice migranata iz Portugala, Francuske, Ujedinjenog Kraljevstva i Indije.^[3]

Većina stanovnika su katolici, a ima dosta protestanata.^[2] U gradu živi i značajna denominacija Ortodoksnih židova (oko 15,000 pripadnika) i poprilična zajednica Armenske apostolske crkve i Džainista.^[3] Dobar dio stanovnika (i sve veći) su ateisti.^[2]

Antwerpen je administrativni centar Provincije Antwerpen i neformalna prijestolnica Flandrije^[2]

Geografske karakteristike

vijećnica

Katedrala

Pogled na dio luke

Antwerpen leži na rijeci Scheldt, udaljen oko 88 km od Sjevernog mora, ona zajedno sa Meuseom i Rajnom, formira velik estuarij i odličnu prirodnu luku u Zapadnoj Evropi, u kojoj je Antwerpen bitan dio.^[2] Lučke instalacije Antwerpena naročito su proširene nakon Drugog svjetskog rata. Dugi niz godina ova ekspanzija se odvijala samo na desnoj obali Scheldte, ali počevši od 1970-ih ubrzano se gradi i na lijevoj obali.^[2]

Opis grada

Historijski centar Antwerpena leži na desnoj (sjeveroistočnoj) obali Scheldte, na prostranoj aluvijalnoj ravnici. Počevši od 1923. grad se počeo širiti i na teritorij na lijevoj (jugozapadnoj) obali.^[2] Kooptiranjem sela na desnoj obali sjeverno od Antwerpena u periodu 1929.-1958. grad je proširio teritorij sve do nizozemske granice. Tako da danas površina Antwerpena iznosi 205 km², što je enormno u usporedbi sa 18 km² iz 1983. Taj proces se nastavlja pa su brojna rubna naselja izgubila svoj ruralni karakter i narasla brojem stanovnika, jer se u njih doseljava sve više stanovnika iz centra.^[2]

Sve do 1859. Antwerpen je bio okružen bedemima iz 16. vijeka, koji su srušeni u drugoj polovici 19. vijeka, da naprave mjesto širokim bulevarima. Oni su nakon Drugog svjetskog rata zamijenjeni sistemom obilaznica, povezanih sa mrežom nacionalnih i međunarodnih autoputa. Nekoliko tunela povezuje desnu sa lijevom obalom, na kojoj je nakon rata podignuto dosta stambenih i industrijskih zona. Centar grada i nadalje je na desnoj obali, on se proteže od Centralne željezničke stanice prema zapadu duž ulicaa Keyserlei i Meir do starog grada i terasaste desne obale Scheldte.^[2]

Stari grad sa lukom i utvrdama iz 16. vijeka, ima mnogo uskih, krivudavih ulica i starih zgrada. Tu se nalazi gotička katedrala sv. Marije, čija je gradnja započela u 14. vijeku (restaurirana tokom 19 i 20. vijeka). Odmah do njega prostire se grad iz 19. vijeka, sa širokim ulicama pod pravim kutom, koji se spaja sa predgrađima kooptiranim 1983. Treća zona na desnoj obali, karakteristična po modernim građevinama, prostire se izvan fortifikacija iz 19. vijeka.^[2]

Najveći dio Antwerpena zapravo je namjenjen luci, to su velika jezera sa gatovima i čitava mreža kanala, cesta, pruga do njih. Na račun tog širenja nestala su brojna sela. ustave povezuju taj kompleks na desnoj obali sa plimnom rijekom Scheldte. Prva ustava Kattendijk podignuta je 1860., a ustava Berendrecht iz 1988. bila je sa svojih 500 metara, u to vrijeme najveća na svijetu. Luka i industrijski objekti na lijevoj obali imaju pristup do Scheldte preko ustave Kallo.^[2]

Antwerpen je kozmopolitiski grad čije stanovnike belgijanci zovu po nadimku Sinjoren (od španjolskog señores).^[2]

Historija

Antwerpen je niknuo kao galsko-rimsko naselje tokom 2 i 3. vijeka. Nakon Velike seobe naroda u 4. i 5. vijeku, taj kraj naselili su germanizirali Franci (ili Frizi), koji su mu dali današnje ime, koje je sintagma od germanskog prefiksa - anda=protiv i imenice izvedene od glagola werpen=baciti, što ukazuje da se vjerojatno radilo o utvrdi, prethodnici zamka iz 9. vijeka - Steen.

Slikovitija etimologija uključuje priču o zločestom Druonu Antigonu divovskog rasta, koji bi odsjecao ruke pomorcima koji nisu htjeli platiti njegovu paprenu brodarinu. Njegovu rabotu dokinuo je rimski vojnik Silvio Brabo koji mu je u borbi odsjekao ruku i bacio je u rijeku, nedaleko od Steene, jer se i to da pročitati kao Baciti ruku. Ta legenda nalazi se i na grbu, u čijoj sredini se nalazi utvrda, sa rukom na svakoj strani, a i na fontani Brabo (1887.), ispred vijećnice iz 16. vijeka, na centralnom trgu-Grote Markt.^[2]

Antwerpen se vjerojatno razvio iz dvije jezgre, južne zvane Chanelaus–Caloes–Callo i nešto mlađe sjeverne nikle pored zamka Steena, koja je vremenom postala važnija. Kršćanstvo je zahvatilo taj kraj u 7. vijeku, a u 9. vijeku on je postao markgrofovija Svetog Rimskog Carstva. Zamak Steena služio je kao prijestolnica te markgrofovije, pa je 1124. tu preseljen i religijski život.^[2]

Smješten relativno daleko u unutrašnjosti na dubokoj desnoj obali Scheldte, Antwerpen je bio predodređen da postane trgovačko- pomorski centar, što se i dogodilo tokom 13. vijeka. Krajem 13. i početkom 14. vijeka brabantske vojvode koje su tad vladale gradom, dale su engleskim, venecijanskim i đenoveškim trgovcima brojne privilegije. Tako je Antwerpen izrastao u jedan od vodećih gradova tog vojvodstva, uz Leuven, Bruxelles i 's-Hertogenbosch. Od prvog kvatrala 14. vijeka počeli su cvjetati i antwerpenski sajmovi koji su u to vrijeme bili motor razvoja grada.^[2]

Antwerpen je uspio tokom 15. vijeka postati nasljednik Bruggesa u Flandriji, koji je dotad bio trgovačka metropola Zapadne Evrope. Potkraj 15. vijeka, kad su gotovo svi krajevi Niskih Zemalja postali ujedinjeni bilo pod vladavinom burgundskih ili habsburgških vladara, većina trgovaca iz Bruggesa preselila je svoje sjedište u Antwerpen i zarađivala na importu roba iz tek otkrivenih portugalskih i španjolskih kolonija. Zbog tog je Antwerpen silno narastao, dok je krajem 14. vijeka imao oko 20,000 stanovnika u 16. vijeku njihov broj narastao je na gotovo 100,000.^[2]

Tad se i luka počela širiti prema sjeveru, uz nju su nikle i brojne manufakture, tkaonice i bojadisaone tekstila i svile, pivovare, šećerane. Tad se razvilo i brušenje dijamanata.^[2] Antwerpen je u to vrijeme postao i financijski centar, burza je otvorena 1531., prije londonske i amsterdamske, tu koncentraciju bogatsva pratila je i kultura, procvjetalo je slikarstvo i štampanje knjiga.^[2]

Bankrot Španjolske i Portugala, zajedno sa sukobom između katolika i protestanata koji je uslijedio početkom 16. vijeka, doveo je do ekonomske krize i Nizozemske revolucije u koji se i Antwerpen uključio, kao jedan od centara protestanske pobune. Zbog tog ga je 1585. zauzeo Alessandro Farnese, generalni guverner Španjolske Nizozemske. Njegove represivne mjere natjerale su mnoge da se isele, tako se u periodu 1585.-1589. broj stanovnika se smanjio od 80,000 na 42,000. Izlaz iz Scheldte na more, zatvorila je Nizozemska Republika koja je ratovala sa Španjolske kraljem Felipeom II. Ti prognanici djelomično su zaslužni za ekplozivni ekonomski rast Amsterdama u 17. vijeku, kao i Hamburga i Frankfurta na Majni u nešto manoj mjeri.^[2]

I pored tog Antwerpen nije potpuno propao, jer je ostao dinamičan ekonomski centar Španjolske Nizozemske, a kasnije u 18. vijeku - Austrijske Nizozemske. Umjetnost je i nadalje cvjetala u djelima Rubensa, Van Dycka i Jordaensa. Okupacija Prve Francuske Republike 1792., nije bila ni toliko loša jer je plovidba Scheldtom ponovno postala slobodna, pa je luka živnula.^[2] Rast trgovačke aktivnosti nastavio se i za Ujedinjene Kraljevine Nizozemske (1815-30.), i još više od kad je Belgija postala nezavisna.

Antwerpen danas

Od druge polovice 19. vijeka ekspanziju luke prekinula su samo Svjetski ratovi i njemačke okupacije; čak ni Velika ekonomska kriza 1930-ih nije utjecala na rast prometa. Antwerpen je bio domaćin Olimpijskih igara 1920. Odmah nakon istjerivanja Wehrmachta 1944., gotovo netaknuta bila je ključna logistička baza Saveznika u slamanju Nacizma, iako je grad trpio bombardiranje.^[2] Nakon Drugog svjetskog rata Antwerpen, luka i njegova predgrađa ubrzano su rasli. Ekspozivni rast se desio od 1959. kad je imao 260,000 stanovnika.^[3] Ipak nije sve teklo ravnolinijski, jer je burza zatvorena 1997., a aktivnost preseljena u Bruxelles.^[2]

Privreda

ekonomski život Antwerpena dugo je bio usko povezan sa lukom. U 16. vijeku niknule su brojne šećerane na bazi šećerne trske koja se dovozila brodovima. Prve rafinerije nafte podignute su 1920-ih i 30-ih, a ubrzo su im se pridružile i tvornice za montažu automobila. Nakon Drugog svjetskog rata industrija se brzo širila.^[2] Velike rafinerije nafte podignute su 1960-ih, zajedno sa tvornicama kemijske industrije, tako da je početkom 21. vijeka izrastao u jedan od najvećih petrokemijskih centara na svijetu.^[2]

Pored tog u gradu se proizvodi elektronička i fotografska oprema i bruse dijamanti, po kojima je Antwerpen svjetski poznat. Prema legendi, prvi dijamant izbrušen je u Antwerpenu 1476. U stvarnosti od 16. vijeka počele su nicati firme za brušenje i prodaju dijamanata, koje se danas nalaze takozvanom Dijamantnom kvartu pokraj Centralne željezničke stanice, on je međunarodni centar za obradu i prodaju dijamanata. Grad je poznat i kao centar mode.^[2] Živu privrednu aktivnost opslužuju brojne banke, osiguravajuća društva, raznorazne agencije, špediteri i logističari.^[2]

Transport

Gusta mreža željezničkih pruga i autoputa opslužuje ogromnu luku i industrijski kompleks Antwerpena. Antwerpen je Albertovim kanalom dobro integriran u golemu evropsku mrežu kanala. Aerodrom u Deurneu važan je za teretni i putnički transport. Javni transport u gradu sastoji se od mreže tramvajskih i autobusnih linija, pojedine tramvajske linije pretvorene u metroa linije.^[2]

Zdravlje i obrazovanje

Javno zdravstvo je kao i obrazovanje - dualno, sa jedne strane u krugu državnih institucija i pararelno onih koje su u rukama Katoličke crkve, to se ogleda od vrtića do bolnica. Tako od 1965. djeluju državni Univerzitet i paralelni jezuitski institut. Uz to Antwerpen od 1663. ima Kraljevsku akademiju likovne umjetnosti a od 1898. i Flamanski kraljevski muzički konzervatorij.^[2]

Kultura

Antwerpen je poznat po Zoološkom vrtu koji je jedan od najstarijih na svijetu, a danas slovi kao jedan od najsuvremenih. On je dom Flamanske kraljevske opere i Kraljevskog nizozemskog teatra.^[2] U Antwerpenu je tokom 16. vijeka djelovao štampar i izdavač Christophe Plantin, a tokom 17. vijeka slikar Peter Paul Rubens. Njemu je posvećen muzej Rubens House, a djela se mogu i u vidjeti u Kraljevskom muzeju likovnih umjetnosti, u katedrali i mnogim drugim crkvama, kao što je crkva sv. Jakova, u kojoj je pokopan.^[2] Pored njega tu su i njegovi učenici i suradnici Jacob Jordaens, Anthony Van Dyck i Frans Snyders, čija se djela također mogu vidjeti u Kraljevskom muzeju, koji čuva ogromnu kolekciju od 15. vijeka do 20. vijeka.

Brojni drugi muzeji smješteni su u historijskim građevinama kao što je srednjovjekovni zamak Steen, kod rijeke u kom se nalazi Nacionalni pomorski muzej. I u palačama mesarskog i pivarskog ceha iz 16. vijeka, nalaze se muzeji umjetnosti. Čak je i Maagdenhuis (Djevojačka kuća), dobrotvorna fondacija iz 16. vijeka za mlade žene u nevolji, pretvoren u muzej renesansne umjetnosti i namještaja. Pored tog grad ima i brojne male specijalističke muzeje, koje su osnovale bogataške familije krajem 18. vijeka kao što je Muzej Mayer van den Bergh, specijaliziran za slike Pietera Bruegela. Nedaleko Scheldte nalazi se muzej folklora i etnografije i Muzej suvremene umjetnosti, smješten u bivšem Art déco silosu za žito iz 1920-ih.^[2]