Pohod Deset hiljada

Deset tisuća je naziv koji historičari koriste za grupu najamničkih jedinica, uglavnom iz Grčke, koje je unajmio Kir Mlađi u svom pokušaju da preotme perzijsko prijestolje od svog brata Artaksersa II. Njihov marš na bojište bitke kod Kunakse i natrag u Grčku (401. pne.-399. pne.) je zabilježio Ksenofont (jedan od vođa pohoda) u svom djelu Anabaza.

Sastav vojske

Prema Ksenofontu, Deset tisuća su se sastojali od:

• 4000 hoplita pod Ksenijasom Arkadijskim, sve dok nije napustio svoju vojsku u Siriji
• 1500 hoplita i 500 lakih pješaka pod Proksenom Beotijskim, sve dok nije napustio vojsku u Siriji
• 1000 hoplita pod Sofenetom Stimfalijskim
• 500 hoplita pod Sokratom Ahajskim
• 300 hiplita i 300 peltasta pod Pasionom Megarskim
• 1000 hoplita, 800 tračkih peltasta i 200 kretskih strijelaca (i više od 2000 ljudi koji su došli sa Ksenijasom i Proksenom nakon što su dezertirali) pod Klearhom iz Sparte,
• 3000 hoplita pod Sozisom iz Sirakuze
• 1000 hoplita pod Sofenetom Arkadijskim
• 700 hoplita pod Hirizofom Spartanskim
• 400 grčkih dezertera iz Artakserksove vojske

Uz to su bili podržani i s flotom od 35 trirema pod Pitagorom iz Sparte i 25 trirema pod Tamosom iz Egipta, kao i sa 100.000 perzijskih vojnika pod Arijejem Perzijskim (iako Ksenofont navodi da ih je bilo 100.000, većina modernih historičara vjeruje da su Arijejeve trupe brojale samo 20.000 vojnika).

Sve do nedugo nakon bitke kod Kunakse, spartanski general Klearh je bio priznat kao komandant vojske. Kada je Tisafern zarobio i pogubio Klearha, Proksena, Menona, Agiju (moguće istu osobu kao i Sofeneta), te Sokrata, njihova mjesta su zauzeli Ksenofont, Timasion, Ksantiklo, Kleanor i Filezije, pod Spartancem Hirizofom kao vrhovnim komandantom.

Istorijski prikaz

Kao preludij otvorenom sukobu između Sparte i Persije p0služio je pohod "deset hiljada", tj. velikog odreda grčkih najamnika u sastavu armije persijskog princa Kira protiv njegovog brata, persijskog cara Artakserksa II. Kir je u funkciji satrapa Lidije širokogrudo pomagao Spartu tokom peloponeskog rata i sada je računao na njenu saradnju u ostvarenju svojih planova. Ali njegov glavni saradnik i lični prijatelj Lisandar već je bio u nemilosti kod spartanske oligarhije koja se pribojavala njegovih namera: on je nastojao da slabu monarhiju u Sparti zameni vladavinom "najdostojnijeg među Heraklidima", tj. da se sam stavi na čelo države. Zapovednikom udruženih najamničkih Kirovih odreda postao je ugledni Spartanac Klearh, bivši harmost Bizanta. Kirov pohod završio se neuspehom: Kir je bio suviše spor i oprezan i pružio protivniku vremena da skupi protiv njega velike snage. Kir je i sam poginuo u odlučnoj bici kod Kunakse, na obali Eufrata (25 km od Babilona) 401. godine st. e.

Azijski deo Kirove vojske odmah se rasturio. Ali grčki odred zadade Persijancima mnogo muke: on ne samo da je odneo pobedu na svom krilu, osvojio polje bitke i odbio ponudu da se preda, već je za persijskog cara proglasio jednog Kirovog prijatelja, persijskog plemića Arijeja. Čak i onda kada je persijski satrap Tisafern uspeo da na prevaru domami sebi sve vođe odreda (Klearha, Proksena, Menona i druge) i da ih tamo pobije, obični grčki vojnici nisu podlegli panici i nisu se rasturili. Oni su na zboru izabrali nove vođe: Spartanca Heirisofa, Beoćanina Timasiona i Atinjanina Ksenofonta, te su odlučili da se po svaku cenu probiju u domovinu.

Pošto je direktan put na zapad bio zatvoren nadmoćnim persijskim snagama, "deset hiljada" su se tokom šest meseci probijali pod najtežim zimskim uslovima preko planinskih staza Kurdistana i kroz Armeniju, a za sve vreme pratili su ih persijski odredi i napadala neprijateljski raspoložena plemena Karduha (Kurda) preko čije su se teritorije kretali. Tako su najzad stigli na obale Crnog mora, nedaleko od Trapezunta. Kad su došli do Bizanta, nije ih bilo više od 8.000. Tu su uglavnom kao najamnici stupili u spartansku vojsku koja je započinjala operacije protiv Persijanaca u Maloj Aziji.

Kirov pohod i pomoć koju mu je pružila Sparta doveli su do raskida između Sparte i Persije. Tisafern, koji je bio upućen u Malu Aziju sa širokim ovlašćenjima, odmah je otpočeo represalije protiv lakonofilskih oligarhija u maloazijskim gradovima i uvođenje demokratske uprave u njima. Preplašeni oligarsi odmah su uputili u Spartu svoju delegaciju s tužbama i molbama za pomoć. Da ne bi izgubili svoj prestiž, Spartanci su 400. st. e. uputili u Joniju jedan manji odred vojske na čelu sa harmostom Tibronom, koji pokupivši vojsku po jonskim gradovima i primivši u službu ostatke "deset hiljada" pod vođstvom Ksenofonta, započe "oslobađanje" Eolije i osvoji grad Pergam. Pošto su se "oslobodioci" najviše bavili pljačkom, žalbe oštećenih naterale su spartanske vlasti da umesto Tibrona pošalju drugog harmosta – Derkilida, koji je operacijama dao širi i pristojniji karakter. Ipak je on još više delovao diplomatskim putem pokušavajući da zavadi persijske satrape Tisaferna i Farnabaza. Rat se zapravo još uvek ograničavao na manje napade na pojedine gradove Troade i obale Propontide (na primer, Lampsak) koji se nisu pokorili Sparti i na manje sukobe s odredima maloazijskih satrapa. Glavna persijska vojska bila je angažovana u Egiptu, koji se stalno odupirao najezdi Persijanaca. Ipak je persijski car polako u Kariji pripremao veliku i snažnu flotu čija je organizacija bila poverena bivšem atinskom strategu Kononu, zakletom neprijatelju Sparte, koji je sada stupio u službu Persije.

Moderna upotreba

Knjiga Deset hiljada Michael Curtisa Forda koristi doživljaje ove grupe za svoj fiktivni zaplet.

Film Ratnici podzemlja iz 1979. godine je prebacio Ksenofontovu priču među maloljetničke bande modernog New Yorka. Nakon što su vodstvu jedne bande ubijeni vođe, 9-člana banda Ratnika pod lažnom optužbom mora putovati natrag od Coney Islanda kroz teritorije koje kontroliraju neprijateljske bande kao "Siročići", Boppersi, Hi-Hatsi i Hoplitesi.