Banija u Narodnooslobodilačkoj borbi
Banija je tokom Narodnooslobodilačkog rata bila jedno od većih žarišta ustanka u NHD i okupiranoj Jugoslaviji uopšte. Usled ustaškog terora veliki deo naroda je još leta 1941. godine otišao u šumu, gde su formirani prvi partizanski odredi. Kasnije su odredi formirani u brigade NOVJ, a brigade u 7. banijsku diviziju.
Banija je oslobođena početkom maja 1945. godine u tzv. Karlovačkoj operaciji.
Ubrzo po dolasku ustaša na vlast počinju progoni i masakri lokalnog srpskog stanovništva u Baniji. Pokolj u glinskoj crkvi se desio 29. jula 1941. godine, u mjestu Glina, Banija, gdje su ustaše ubile nekoliko stitina Srba zatvorenih u crkvi. Zbog toga i sličnih slučajeva, narod masovno bježi u šume, što je stvorilo preduslove za ustanak.
19. jula 1941. godine održano je partijsko savjetovanje u šumi Abez, gdje je donijeta odluka o dizanju ustanka.
Grupa banijskih partizana pod komandom Vasilja Gaćeše napala je ustaško uporište u Banijskom Grabovcu 23. juna 1941. godine. Uskoro je obrazovana i Banijska proleterska četa pod komandom Nikole Demonje. Krajem leta, na teritoriju Banije koju su oslobodili partizani predvođeni Vasiljem Gaćešom, stigao je Sisački partizanski odred sa svojih 60 boraca.[1]
Krajem 1942. dobar dio Banije, osim Siska, Petrinje, Gline, Kostajnice i Sunje bio je oslobođen, čineći dio velikog slobodnog teritorija u Bosni i Hrvatskoj, znanog pod imenom Bihaćka republika. Početkom 1943. Banija je bila zahvaćena Četvrtom neprijateljskom ofanzivom. Neprijatelj je početkom avgusta bio prisiljen na povlačenje s ovih područja.
Sredinom decembra su ponovno pokrenute akcije protiv ustanka na tom području kada su se njemačke snage nagažirale u tzv. operaciji Panter s ciljem uništenja partizana kako bi se osigurao nesmetani promet između kontinentalnog dijela i obale. Sedma banijska i Osma kordunaška divizija su tijekom operacije razbile neprijateljske snage.
Kako se rat bližio kraju, dobar dio Banije bio je oslobođen, pa je u Topuskom i Glini bilo sjedište Centralnog komiteta KPH i Glavnog štaba Hrvatske. U maju 1944. u Topuskom je održano Treće zasjedanje ZAVNOH-a. Banija je konačno oslobođena u tzv. Karlovačkoj operaciji početkom maja 1945. godine.
Iz Siska i Banije potreklo je više od 15.000 partizanskih boraca, a više od trećine njih je poginulo tokom rata. Na tom je području palo i oko 15.000 žrtava fašističkog terora.
Teror ustaša nad stanovništvom Banije nastavljen je i nakon 1941. Procentualno, najviše su stradala sela Crkveni Bok, Strmen i Ivanjski Bok, pokraj Sunje, na desnoj obali Save. Stanovništvo ova tri sela je oktobra 1942. kolektivno deportovano u logor Jasenovac, ali je na insistiranje nemačkog okupatora uskoro vraćeno kućama. Međutim, ustaški teror se nastavio i u narednom razdoblju, tako da je najveće stradanje stanovništva zabeleženo 1944. Iz ova tri sela jasenovačke ustaše ubile su 716 meštana dok je u partizanima poginulo 103 pala borca.[2] Stradanje stanovnika sela Crkveni Bok, Strmen i Ivanjski Bok predstavlja primer zločina režima Nezavisne Države Hrvatske nad srpskim civilnim stanovništvom.
| Petar Mećava |
- Pokolj u glinskoj crkvi
- Banijske brigade NOVJ
- 7. banijska divizija NOVJ
- Napad NOVJ na Majur decembra 1942.
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Enciklopedija Jugoslavije (knjiga prva). „Leksikografski zavod FNRJ“, Zagreb 1960. godina.
- ↑ „Hrvatska: Dan antifašističke borbe” (sr). Radio-televizija Republike Srpske. 22. 6. 2012.. Pristupljeno 23. 6. 2012.
- ↑ Filip Škiljan, “Akcija Crkveni Bok”, Radovi – Zavod za hrvatsku povijest, 37, Zagreb, 2005.
| Republike i pokrajine |  | |
|---|---|---|
| Regije |
Banat • Banija • Bačka • Bosanska krajina (Kozara) • Gorski kotar • Dalmacija • Istočna Bosna • Istra • Južna Srbija • Kordun (Petrova gora) • Lika • Sandžak • Slavonija • Srem • Hercegovina • Šumadija | |
| Gradovi | ||
| Ostalo |
AVNOJ • Bolnice • Diverzije • Slobodne teritorije • Jevreji • Žene • Omladina • Narodni heroji • Spomenici • Partizanske pesme | |
