Dinastija Romanov
| Romanovrus. Романов | |
|---|---|
 .svg) | |
| Države | |
| Osnivanje | 1613 |
| Osnivač | Mihail I Fjodorovič |
| Svrgavanje | 1917 |
| Posljednji vladar | Nikolaj II Aleksandrovič |
| Vladarska titula | |
| Sajt | Ruski imperatorski dom |
Dinastija Romanov (rus. Династия Романовых) je bila posljednja carska i imperatorska dinastija koja je vladala Rusijom od 1613. do 1917. godine.
Prvi poznati predak Romanova i mnogih drugih plemićkih porodica bio je Andrej Ivanovič Kobila — boljar moskovskog kneza Ivana Daniloviča Kalite. U rodoslovnim knjigama iz 18. vijeka tvrđeno je da je Andrej Kobila bio sin pruskog princa Glanda Kambile koji je pobjegao u Rusiju nakon invazije Tevtonskog reda na Prusku krajem 13. vijeka. Jedan od vođa Pruske pobune (1260—1274) stvarno se nazivao Gland.
Andrej Kobila je imao pet sinova: Semjona Žerebeca, Aleksandra Jelku, Vasilija Ivanteja, Gavrila Gavšu i Fjodora Koška. Oni su rodonačelnici mnogih ruskih plemićkih kuća.
Potomci Fjodora Koške su se nazivali Koškini. Djeca Zaharija Ivanoviča Koškina su postali Koškini-Zaharini, a unuci samo Zaharini. Od Jurija Zaharijeviča su krenuli Zaharini-Jurjevi, a od njegovog brata Jakova — Zaharini-Jakovljevi. Tako se porodica podijelila na dvije grane: Zaharine-Jurjeve i Zaharine-Jakovljeve. Unuci Romana Zaharina-Jurjeva su počeli da nose prezime Romanov. Prvi koji je nosio prezime Romanov (rus. Романов) bio je Fjodor Nikitič (patrijarh moskovski Filaret) u čast svoga djeda Romana.
Neki istoričari smatraju da su Romanovi (rus. Романовы) zapravo porijeklom iz Novgoroda.
Anastasija Romanova Zaharina se udala za moskovskog velikog kneza Ivana Groznog i nakon što je on uzeo titulu cara, ona je postala prva krunisana ruska carica. Ovo je dovelo do velikog uspona porodice Zaharini-Jurjevi u državničkom životu. Nakon misteriozne smrti Anastasije Romanove (1560), car Ivan Grozni je započeo vladavinu terora jer je sumnjao da su je njegovi boljari otrovali. Nakon njegove smrti, tron je nasledio njegov mlađi sin Fjodor.
Za vrijeme Fjodorove vladavine, ruska uprava je bila podijeljena između Borisa Godunova i porodice Romanov. Nakon smrti Fjodora, ugasila se 700-godišnja moskovska dinastija Rjurikoviča. Nakon dugih borbi za presto, Boris Godunov je uspio prevladati i bio je izabran za novog cara. On se žestoko osvetio Romanovima: čitava porodica i njeni rođaci su prognani na najudaljenije predjele ruskog sjevera i Urala gdje su mnogi umrli od gladi i okova. Vođa porodice, Fjodor Nikitič Romanov, prognan je u Antonijev-Sijevski manastir gdje je natjeran da se zamonaši pod imenom Filaret.
Sreća porodice Romanov se dramatično promijenila nakon naglog pada Godunove dinastije (1606). Kao bivšeg vođu antigodunovog pokreta i rođaka zadnjeg legitimnog cara, Filareta Romanova, pokušali su da podmite svi pretendenti na presto Rjurikoviča u periodu Smutnih vremena. Lažni Dmitrij I ga je postavio za mitropolita, a Lažni Dmitrij II za patrijarha. Nakon protjerivanja Poljaka iz Moskve (1612), Zemski sabor je ponudio krunu mnogim kneževima porodice Rjurikoviča i Gedimina, ali su svi oni odbili krunu.
Naposljetku je kruna ponuđena Mihailu Romanovom, 16-godišnjem sinu Filareta Romanova koji je živio u Ipatijevskom manastiru u Kostromi. On nije htio naslijediti presto, ali ga je majka Ksenija Ivanovna Šestova natjerala da preuzme presto i blagoslovila ga ikonom Fjodorovske Bogorodice. Osjećajući koliko je presto nesiguran, Mihail se savjetovao sa Zemskim saborom u svim važnijim pitanjima što je dovelo do njegove popularnosti među pripadnicima Rjurikoviča i cijelim narodom.
Cara Mihaila je nasledio njegov sin jedinac Aleksej koji je rukovodio zemljom kroz mnoge nevolje. Nakon njegove smrti nastala je dinastička borba između njegove djece iz prvog braka (Fjodor III, Sofija Aleksejevna, Ivan V) i sina iz drugog braka sa Natalijom Kirilovnom Nariškinom, budućeg Petra Velikog. Novi dinastički sukobi su izbili nakon smrti Petra Velikog, čiji je jedini sin bio pogubljen i novi nasljednik nikada nije imenovan. Muška linija Romanova se završila sa smrću Petra II.
Nakon braka Ane Petrovne (najstarija ćerka Petra Velikog i Katarine I) sa vojvodom Karlom Holštajn-Gotorpom, linija Romanova je prešla na liniju Holštajn-Gotorpa (mlađa grana dinastije Oldenburg). Međutim, prema dinastičkom ugovoru i dalje je zadržan naziv Romanov kod Petra III (sin Ane Petrovne i Karla Holštajn-Gotorpa) i svih kasnije ruskih imperatora. Imperator Pavle I je govorio da se ponosi što je potomak slavnih ruskih monarha, ali njegova majka carica Katarina Velika (iz porodice Anhalt-Cerbst) je pisala u dnevniku da je njegov pravi otac zapravo bio njen ljubavnik Sergej Saltikov. Svjestan da bi moglo doći do novih dinastičkih sukoba oko prava nasljedstva, imperator Pavle je donio Akt o prestolonasljeđu, jedan od najstrožih u Evropi. Imperatori su morali biti pripadnici Ruske pravoslavne crkve, njegova porodica i svi koji su prvi u liniji nasljedstva. Pavle I je bio potomak i dinastije Rjurikoviča i dinastije Romanov zbog toga što je potomak velikog kneza Tvera iz porodice Rjurikoviča bila Katarina Velika koja se udala za Petra III.
Pavle I Petrovič je ubijen u Mihajlovskom zamku u Sankt Peterburgu. Naslijedio ga je Aleksandar I, koji nije ostavio muškog nasljednika. Nikolaj I, mlađi brat Aleksandra I, postao je novi imperator. NJegova vladavina, kao i vladavina Pavla I, bila je usmjerena na vojsku. Nikolaj I je imao četiri sina kojima je pružio dobro obrazovanje, naročito vojno, kako bi mogli ispuniti izazov vladanja Rusijom.
Nakon smrti imperatora i samodržca Nikolaja I (1855), presto je nasledio njegov sin Aleksandar II koji je bio dobro obrazovan i inteligentan čovjek, i koji je želio održati mir u Evropi. On je posvećivao mnogo vremena vojsci, oslobodio je kmetove (1864), darovao je više samostalnosti Velikoj kneževini Finskoj i zbog toga je dobijao mnogo podrške od naroda. NJegova žena Marija Aleksandrovna je imala mnogo problema sa plućima što je dovelo do njene smrti. Porodicu Romanov je zabrinjavalo što je Aleksandar II želio da sklopi morganatski brak sa svojom dugogodišnjom ljubavnicom kneginjom Katarinom Dolgorukom. Velike kneginje nisu mogle prihvatiti da bi bile stalno potčinjene Katarini Dolgorukoj budući da bi ona kao imperatorka zadržala prednost nad njima svima nakon smrti imperatora, budući da je imperatorka udovica imala veći protokolarni rang nego djeca imperatora. Dana 13. marta 1881. Aleksandar II Nikolajevič je ubijen kada se vraćao sa vojne parade. Slovenski patriotizam, kulturni preporod i panslavističke ideje dobile su na važnosti na kraju 19. vijeka kako bi dinastija Romanov bila više ruska. Romanovi su imali mnogo veće obaveze prema pravoslavnoj vjeri. Mnogi brakovi su sklapani sa princezama i kneginjama iz drugih slovenskih monarhija i pravoslavnih kraljevina.
Nakon Aleksandra II, novi imperator je postao njegov sin Aleksandar III Aleksandrovič koji je izvršio konzervativne reforme u Rusiji. On nije bio spreman da postane imperator, budući da je nasljednik prestola bio njegov stariji brat Nikolaj koji je umro. Nedostatak obrazovanja je mnogo uticao na njegovu politiku, kao i na politiku njegovog sina Nikolaja II. Aleksandar je autokratski vladao prema politici „pravoslavlje, samodržavlje i narodnost“ koju je sprovodio imperator Nikolaj I. Sproveo je mnoge reforme koje su zasjenile prethodne liberalne reforme njegovog oca Aleksandra II. Oženio se je danskom princezom koja je pri prelasku na pravoslavlje dobila ime Marija Fjodorovna. Bio je to prvi put da imperator nije imao ljubavnice i da je imao šestoro djece.
Najstariji njegov sin Nikolaj II Aleksandrovič je postao novi imperator, iako je i sam tvrdio da nije spreman za vladanje. On je nastavio strogu i konzervativnu politiku svog oca. NJegova žena, Aleksandra Fjodorovna, kao i on nije imala vladarske osobine. Imperator i imperatorka su često nazivani car i carica prema slovenskom rječniku. Kada je imperator Nikolaj preuzeo položaj glavnokomandujućeg ruske vojske u Prvom svjetskom ratu, ostavio je svoju ženu da vlada Rusijom. Ona nije dobro uspijevala u tom zadatku zato što nije vjerovala nikome i nije bila kompetentna za mnoga područja. Zbog toga što je bila NJemica, narod joj je još manje vjerovao.
Konstantin Pavlovič i Mihail Aleksandrovič se ponekad ubrajaju među ruske monarhe, ali nikad nisu bili krunisani niti su vladali. Obojica su bili oženjeni morganatski kao što je bio imperator Aleksandar II Nikolajevič sa svojom drugom ženom.
Nakon abdikacije imperatora Nikolaja II Aleksandroviča i carevića Alekseja Nikolajeviča dana 2. marta 1917, pravo na presto je prešlo ka imperatorovom bratu velikom knezu Mihailu Aleksandroviču. Veliki knez je manifestom od 3. marta 1917. godine odložio preuzimanje vlasti do konačne odluke Osnivačke skupštine o obliku državnog uređenja. Dana 1. septembra 1917, još prije saziva Osnivačke skupštine, predsjednik Privremene vlade Aleksandar Kerenski je proglasio republiku.
Godine 1918. bilo je presječeno sve muško potomstvo imperatora Aleksandra III Aleksandroviča. U skladu s pravilima nasljeđivanja prestola, pravo nasljedstva je prešlo na drugog sina imperatora Aleksandra II Nikolajeviča — velikog kneza Vladimira Aleksandroviča. NJegov najstariji sin je bio veliki knez Kiril Vladimirovič koji se 1922. godine proglasio za čuvara prestola, a manifestom od 31. avgusta 1924. proglasio se za imperatora sveruskog u izgnanstvu.
Taj čin je bio u skladu s Osnovnim državnim zakonima i bio je priznan od strane skoro svih zakonitih potomaka Romanova, a takođe i od strane inostranih kraljevskih domova. Manifest nisu priznali veliki knezovi Nikolaj i Petar Nikolajevič i sin posljednjeg kneza imperatorske krvi Roman Petrovič, koji su smatrali da se o prestolu mora odlučivati putem narodnog izjašnjavanja. Udovica imperatorka Marija Fjodorovna nije osporavala poteze velikog kneza Kirila Vladimiroviča, ali ih je smatrala za preuranjene jer do smrti nije izgubila nadu da se spasio neki od njenih sinova ili unuka. U trenutku kada je Kiril Vladimirovič uzeo imperatorsku titulu, u emigraciji se nalazilo još 18 muških zakonitih potomaka.
Za vrijeme izgnanstva, većina zakonitih potomaka nije smatrala više za sebe obaveznim da neprikosnoveno slijede odredbe Osnovnih državnih zakona. To se naročito odrazilo u sklapanju morganatskih brakova, odnosno brakova s licima koja nisu pripadala nijednom vladajućem domu. Veliki knezovi i knezovi imperatorske krvi, stupivši u takve brakove, nisu lično gubili pravo na presto i pripadnost dinastiji, ali njihovi potomci više nisu imali nikakva dinastička prava (ni pravo na presto, ni titulu, ni dinastičko prezime Romanov). Za morganatske srodnike uveden je poseban status knezova Romanovskih. Tu titulu, uz dodatak prezimenu, mogle su steći morganatske žene i djeca članova dinastije, ako je za brak dobijena dozvola od starješine dinastije.[1] Tu privilegiju su iskoristili veliki knezovi Andrej Vladimirovič i Dmitrij Pavlovič, knezovi imperatorske krvi Vsevolod Joanovič, Gavril Konstantinovič, Dmitrij Aleksandrovič, udovica velikog kneza Mihaila Aleksandroviča kneginja N. S. Brasova. Morganatski sin velikog kneza Nikolaja Konstantinoviča A. N. Iskander dobio je kneževsku titulu bez dodatka prezimena Romanovskog. Oni koji nisu tražili dozvole za brak nisu dobili nikakve titule za svoje supruge i potomstvo. To su bili veliki knez Boris Vladimirovič, knez Roman Petrovič i sinovi velikog kneza Aleksandra Mihajloviča (izuzev kneza Dmitrija Aleksandroviča).
Imperator Kiril Vladimirovič je umro 12. oktobra 1938. godine. Starješina dinastije je postao njegov jedini sin — veliki knez Vladimir Kirilovič, koji je po primjeru većine starješina inostranih dinastija, odlučio da ne uzima titulu imperatora do obnove monarhije. Akt njegovog oca je već pravno produžio dejstvo Osnovnih državnih zakona u oblasti dinastičkog prava. Veliki knez Vladimir Kirilovič je koristio službenu titulu „starješina Ruskog imperatorskog doma NJegovo imperatorsko visočanstvo vladar veliki knez“, što je podrazumijevalo de jure status imperatora. Dana 13. avgusta 1948, veliki knez Vladimir Kirilovič stupio je u brak s kćerkom starješine gruzijske dinastije kneza Georgija Aleksandroviča Bagration-Muhranskog, velikom kneginjom Leonidom Georgijevnom. Status Bagrationa, kao vladajućeg doma, bio je određen Georgijevskim traktatom (1783) i potvrđen aktom od 3. decembra 1946, kojeg je izdao starješina Vladimir Kirilovič po molbi španskog kraljevskog doma, i bio je priznat od strane svih kraljevskih kuća Evrope.
Iz tog braka, 23. decembra 1953, rodila se kćerka — velika kneginja Marija Vladimirovna. Velika kneginja je postala jedini nasljednik prestola u skladu s Osnovnim državnim zakonima. Zbog toga je veliki knez Vladimir Kirilovič odredio njeno punoljestvo u 16. godini, i 23. decembra 1969. godine izdao je akt kojim je naznačio veliku kneginju, u slučaju njegove smrti, za čuvara pravilnog poretka nasljeđivanja starješinstva u dinastiji. Taj akt je izazvao kritiku od strane nekih knezova imperatorske krvi, ali njegova zakonitost je bila neupitna, budući da on nije lišavao muške članove dinastije njihovih zakonskih privilegija, nego je samo ustanovljavao kontrolu nad poretkom nasljeđivanja prestola.
Nakon smrti posljednjeg kneza imperatorske krvi Vasilija Aleksandroviča (1989), još za vrijeme života velikog kneza Vladimira Kiriloviča, velika kneginja Marija Vladimirovna je u skladu s Osnovnim državnim zakonima postala faktički nasljednik prestola. Godine 1976. ona je stupila u ravnorodni brak sa princem Francom Vilhelmom Pruskim, kojem je nakon primanja pravoslavlja veliki knez Vladimir Kirilovič dodijelio titulu velikog kneza, a na krštenju je dobio ime Mihail Pavlovič. Dana 13. marta 1981. iz tog braka se rodio sin — veliki knez Georgij Mihajlovič. Po dogovoru starješina ruske i njemačke imperatorske dinastije, velikog kneza Vladimira Kiriloviča i princa Ludviga Ferdinanda, otac velikog kneza Georgija Mihajloviča prešao je u rusku dinastiju, te bi stoga svaki novorođeni potomak pripadao dinastiji Romanov i imao pravo na rusku titulu.
Dana 21. aprila 1992, umro je veliki knez Vladimir Kirilovič. NJegovom smrću ugasila se posljednja muška linija dinastije Romanov, kao svojevremeno 1730. godine. U skladu s Osnovnim državnim zakonima, pravo nasljedstva je prešlo na žensku liniju, odnosno na tada zakonitu članicu dinastije, veliku kneginju Mariju Vladimirovnu.
Kolokvijalno, pod dinastijom Romanov podrazumijevaju se svi krvni potomci. U pravnom smislu, članovima dinastije smatraju se samo zakoniti potomci koji uživaju to pravo na osnovu Osnovnih državnih zakona, i oni čine tzv. Ruski imperatorski dom. NJegovi članovi su kroz istoriju jedini mogli da imaju pravo na presto. Rusko dinastičko pravo je regulisano Aktom o prestolonasljeđu od 5. aprila 1797. godine kojeg je donio imperator Pavle I Petrovič. NJime je određen način nasljeđivanja prestola i pripadnost Imperatorskom domu. Taj akt je bio dopunjen manifestom imperatora Aleksandra I Pavloviča od 20. marta 1820. godine. Manifestom je određeno da ukoliko član Imperatorskog doma stupi u brak sa licem koje nema jednako dostojanstvo, odnosno koje ne pripada nekom vladajućem domu, da ne može prenijeti pravo nasljedstva prestola na potomke proistekle iz tog braka.
Rusko dinastičko pravo, formulisano u Aktu o prestolonasljeđu, pripada austrijskom sistemu nasljeđivanja prestola, zasnovanom na muškom prvenstvu. Nasljeđivanje po ženskoj liniji je dozvoljeno samo kada se presječe posljednja muška linija. Odredbe o načinu nasljeđivanja prestola u Osnovnim državnim zakonima Ruske Imperije bile su neprikosnovene. Ruski imperatorski dom imao je rang državne institucije iz koje su proizilazili nosioci vrhovne vlasti. Nakon Oktobarske revolucije, Imperatorski dom je lišen političke vlasti i izgubio je status državne institucije, ali je postao svojevrsna istorijska institucija sa svojim unutrašnjim dinastičkim pravom.
Jedini pravni osnov za utvrđivanje pripadnosti Imperatorskom domu su Osnovni državni zakoni Ruske Imperije. Nakon Oktobarske revolucije, Ruski imperatorski dom se našao u izgnanstvu, ali je poredak nasljeđivanja starješinstva i pripadnost Imperatorskom domu sačuvan.
Danas, Ruski imperatorski dom čine:
- velika kneginja Marija Vladimirovna (1953);
- veliki knez Georgij Mihajlovič (1981).
Svi ostali potomci članova dinastije nemaju prava na presto i ne pripadaju Ruskom imperatorskom domu. U nepriznatoj državi Pridnjestrovlje, Ruski imperatorski dom ima službeni status kao istorijska institucija sa određenim pravima.[2] Postojeće Udruženje članova roda Romanovih (rus. Obъedinenie členov roda Romanovыh),[3] koje okuplja morganatske potomke nekadašnjih zakonitih potomaka i na čijem čelu se nalazi sin kneza imperatorske krvi Romana Petroviča — Nikolaj Romanovič Romanov, ima status udruženja građana i ne pominje se Osnovnim državnim zakonima Ruske Imperije. Prvi predsjednik udruženja od 1979. do 1980. godine bio je knez Dmitrij Aleksandrovič, a nakon njegove smrti od 1981. do 1989. bio je knez imperatorske krvi Vasilij Aleksandrovič. Od 1989. predsjednik je knez Nikolaj Romanovič Romanov. Godine 1992. udruženje je osnovalo Fond Romanovih za Rusiju,[4] koje sprovodi više stotina humanitarnih akcija. Nezakoniti potomci smatraju brak između Romanova i Bagrationa neravnorodnim, a isto tako spore i prava na presto Kirila Vladimiroviča.
Članovi Imperatorskog doma nisu uopšte nosili nikakvo prezime. Nazivali su se po tituli, imenu i očestvu (npr. carević Ivan Aleksejevič, veliki knez Nikolaj Nikolajevič i sl.). Od 1761. godine Rusijom su vladali potomci sina Ane Petrovne i Karla Fridriha, vojvode od Holštajn-Gotorpa — Petra III Fjodoroviča. Od tada, dinastička muška linija više nije proisticala iz dinastije Romanov, nego iz dinastije Holštajn-Gotorp.
Rodoslovni spisi, ponajviše inostrani, spominju predstavnike dinastije (počevši od Petra III Fjodoroviča) kao Romanov-Holštajn-Gotorpe. Međutim, Ruski imperatorski dom je i dalje koristio naziv i obilježja dinastije Romanov.
Istorija prezimena Romanov (rus. Романов) nije se završila nakon Oktobarske revolucije (1917). Prema zakonima Privremene vlade, a kasnije i u emigraciji, prezime Romanov su počeli da nose skoro svi članovi Imperatorskog doma. Izuzetak su predstavljali dinastički članovi koji su priznavali Kirila Vladimiroviča za imperatora u izgnanstvu.
- ↑ Ukaz Gosudarя Imperatora Kirilla I o titulovanii morganatičeskih žen Členov Imperatorskogo Doma i ih potomstva, 15/28 iюlя 1935 g.
- ↑ Ukaz prezidenta Pridnestrovskoй Moldavskoй Respubliki ot 21 dekabrя 2011 g. № 998 „O statuse Rossiйskogo Imperatorskogo Doma v Pridnestrovskoй Moldavskoй Respublike"
- ↑ www.romanovfamily.org (ru)(en)
- ↑ www.romanovfundforrussia.org (ru)(en)
- Jelačić, Aleksej (1929). Istorija Rusije. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Miljukov, Pavel (1939). Istorija Rusije. Beograd: Narodna kultura.
- Matthias Stadelmann: Die Romanovs. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 2007. ISBN 978-3-17-018947-8
