Narodni heroji Jugoslavije (knjiga)

Ukoliko ste tražili drugo značenje, vidite članak Orden narodnog heroja i Narodni heroj Jugoslavije.

Narodni heroji Jugoslavije

Pisac	više autora
Zemlja	Jugoslavija
Jezik	srpskohrvatski
Tema	istorija
Izdavač	„Omladina“ Beograd; „Mladost“ Beograd; „Partizanska knjiga“ Ljubljana, „Narodna knjiga“ Beograd i „Pobjeda“ Titograd,
Datum objavljivanja	1957, 1975. i 1982.

Ovaj članak je deo članka o Ordenu narodnog heroja.

Naslovna strana Prvog izdanja knjige iz 1957. godine

Narodni heroji Jugoslavije je knjiga u kojoj se nalaze biografije i slike svih osoba koje su stekle zvanje narodnog heroja, tj. odlikovane su Ordenom narodnog heroja. Knjiga je imala tri izdanja - 1957, 1975. i 1982. godine i štampana je u ukupnom tiražu od 39.000 primeraka.

Prvo izdanje knjige

Prvo izdanje knjige pod nazivom Zbornik narodnih heroja Jugoslavije izdalo je novinsko izdavačko preduzeće „Omladina“ iz Beograda 1957. godine. Štampanje knjige počelo je 1. oktobra 1957, a završeno je 1. aprila 1958. godine u „Beogradskom izdavačkom grafičkom zavodu“ (BIGZ) u tiražu od 16.000 primeraka. Knjiga ima 1.003 stranice.

Autori tekstova u ovom izdanju bili su Slobodan Petrović, Ranislav Lazarević, Aleksandar Petković i Dragan Vukobratović. Osnovna namera autora ove knjige bila je sakupiti i srediti najvažnije podatke o životu i borbi narodnih heroja. Do tada su izdavane samo publikacije o narodnim herojima po srezovima, pokrajinama i republikama, ali nije postojala jedinstvena publikacija o svima narodnim herojima Jugoslavije.

Da bi sakupili sve podatke o narodnim herojima autorima je bilo potrebno pune dve godine. U Jugoslaviji se do tada niko nije sistematski bavio prikupljanjem podacima o narodnim herojima, pa je bilo teško utvrditi i tačan broj odlikovanih. U prikupljanju podatka autori su uglavnom koristili izvore iz: istorijskih arhiva Saveza komunista Jugoslavije, arhiva muzeja i organizacija Saveza boraca NOR-a Jugoslavije, objavljenih publikacija i članaka i od porodica i preživelih drugova-boraca, kao i iz podataka Generalštaba Jugoslovenske narodne armije.

I pored velikog napora autora u knjizi je ostao veliki broj nepotpunosti i netačnosti. Stoga su autori tekstova u podgovoru knjige pozvali sve koje imaju podatke o nekom narodnom heroju, koji nisu uneti u knjigu, jave Redakciji Zbornika na adresu Moše Pijade br. 35, Beograd. Među nedostacima knjige je i to što nije ništa napisano o stranim državljanima koji su odlikovani Ordenom narodnog heroja, kao i o društveno političkim organizacijama - Savezu komunističke omladine Jugoslavije i Organizaciji saveza boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije.

Do 1957. godine, kada je izdata knjiga, bilo je proglašeno 1.307 narodnih heroja (1.220 muškaraca i 87 žena), od kojih je tada bilo 410 živih. Pored biografija i slika narodnih heroja u knjizi se nalaze statistički podaci o narodnim herojima i Podaci o narodnooslobodilačkoj borbi (podaci o NOVJ i okupatorskim vojskama, podaci o ljudskim i materijalnim žrtvama i hronologija važnijih događaja narodnooslobodilačkog rata) koje je pripremio Slobodan Petrović. Predgovor za knjigu, pod nazivom Na dužnosti svesno i do kraja, napisao je Aleksandar Ranković Marko, tadašnji predsednik Centralnog odbora Saveza boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije:

Čitava istorija naših naroda, otkako žive na ovim području, bila je veoma dramatična. Prinuđeni da stalno budu na oprezi i spremni za odbranu od tuđinskih najezda i osvajačkih pohoda, oni su teško osetili svu surovost i gorčinu istorijske sudbine naroda onih zemalja koje se nalaze na raskrsnici i pravcima kretanja osvajača. Našim narodima bio je nametnut neizbežan uslov da neprekidno vode borbu za svoj opstanak i održanje, da podnesu sve teškoće i prekide u samostalnom i kontinuiranom razvoju, da zaostaju u razvitku i stvaralačkoj ulozi koju bi odigrali kao slobodni narodi. To im je nametnulo i tešku obavezu da večno troše izuzetno velike snage, žrtve i sredstava da bi branili svoja narodna i ljudska parava, u prvom redu pravo na slobodan život i nezavisnost. Relativno maleni po broju, oni su morali da podnose najsurovije vidove borbe, da se prekale i očvrsnu za najteže i naj složenije oblike odbrambenih bojeva.

Otuda je naša istorija i narodna umetnost puna legendarnih okršaja i junačkih likova koji simbolišu borbu protiv tuđina osvajača, nasilja i despotije, protiv nepodnošljivih uslova robovanja, koji označavaju svetle primere izdržljivosti i otpora.

Ali nikada naši narodni nisu bili stavljeni na tako strahovit ispit, nikad im nije bila namenjena tako surova sudbina, takav užasan položaj, nikad im nije bio tako ugrožen čitav život i cela budućnost kao za vreme fašističke najezde na našu zemlju u toku Drugog svetskog rata. I sve je tada zavisilio od toga hoće li kao boračke snage biti organizovane sve narodne sile, koliko će i kako svaki pojedinac razumeti svoju ulogu u tom vremenu punom iskušenja, koliko će svesno i do kraja izvršiti svoju dužnost. U takvoj svakodnevnoj borbi protiv osvajača i domaćih izroda, borbi bez unapred stvorene vojske, bez magacina i opreme, bez duboke slobodne poadine kao baze za popunu i snabdevanje, u toj dvostrukoj oslobodilačkoj i revolucionarnoj borbi prevaziđeni su svi okviri sukoba i okršaja, bojeva i bitaka iz prošlosti, individualnog i kolektivnog junaštva i podviga, herojskih primerasvesnog i samopregornog vršenja svoje dužnosti prema narodu, prema svojoj domovini. Već sama po sebi Narodnooslobodilačka borba i Narodna revolucija kao celina ostaće u istoriji naših naroda kao najveći primer kolektivnog herojskog podviga celokupne jedne zemlje, zemlje u kojoj su borci bili deca, mladići, zreli ljudi, starci, radnici, seljaci, pastiri rodoljubiva inteligencija - ljudi svih doba uzrasta i svih časnih zanimanja. I muškarci i žene - uporedo. Sve te snage okupljene pod sigurnom i smelom prethodnicom i jezgrom - radničkom klasom Jugoslavije, ujedinjene organizatorskom i rukovodećom ulogom Komunističke partije Jugoslavije u celini su primeri kolektivnog herojstva. Svaka pojedina naša vojna jedinica, počev od onih partizanskih odreda iz kojih su nikle naše proleterske i udarne brigade i divizije, pa do smelih diverzantskih grupa i odreda - takođe je primerkolektivnog herojstva i svesne i nepokolebljive borbenosti. Zato je i bilo moguće da se iz tih svenarodnih i kolektivnih napora rodi naše oslobođenje i revolucionarna pobeda i sve druge velike tekovine te borbe, a među njima i jedna od najlepših: bratstvo i jedinstvo naših naroda.

Drugo izdanje

Drugo izdanje knjige pod nazivom Narodni heroji Jugoslavije pripremio je Institut za savremenu istoriju, a izdalo je novinsko izdavačko preduzeće „Mladost“ iz Beograda 1975. godine. Štampanje knjige izvršilo je Grafičko preduzeće „Prosveta“ iz Beograda u tiražu od 11.000 primeraka. Ovo izdanje sastoji se iz dve knjige - Prva knjiga A-M (580 strane) i druga knjiga N-Ž (463 strane).

Za razliku od prethodnog izdanja, koje je imalo svega četiri autora, ovo izdanje imalo je ukupno 110 autora. U Redakciji ovog izadanja bili su: Mihailo Apostolski, dr Nikola Babić, dr Milan Borković, dr Ali Hadri, dr. Petar Kačavenda, Zdravko Klanjšček, dr Zoran Lakić, Bogdan Lasić, Andra Milanović, Pero Morača, Žika Tadić, Fabijan Trgo, Ljiljana Matić - sekretar Redakcije i dr. Dušan Živković - odgovorni urednik Redakcije.

U međuvremenu od 1957. do 1975. godine, od prvog do drugog izdanja, proglašeno je još 15 narodnih heroja; Predsednik SFRJ Josip Broz Tito je 15. maja 1972. godine odlikovan po drugi put; odlikovano je 27 jedinica i ustanova NOVJ, 8 gradova i još dve društveno-političke organizacije (OK SKOJ-a za Drvar i Udruženje španskih boraca Jugoslavije).

Treće izdanje

Treće izdanje knjige pod nazivom Narodni heroji Jugoslavije pripremio je Institut za savremenu istoriju, a izdali su udruženi izdavači - „Partizanska knjiga“ iz Ljubljane OOUR - Izdavačko publicistička delatnost, „Narodna knjiga“ iz Beograda, „Pobjeda“ iz Titograda i Institut za suvremenu istoriju iz Beograda povodom četrdesetogodišnjice ustanka 1981. godine. Štampanje knjige izvršio je „Beogradski izdavački grafički zavod“ (BIGZ) 1982. godine u tiražu od 10.000 primeraka. Ovo izdanje sastoji se iz dve knjige - Prva knjiga A-M (604 strane) i druga knjiga N-Ž (464 strane, Pogovor 1 strana, Sadržaj 6 strana, Impresum 1 strana - sveukupno 474 numerirane i 1 nenumerirana strana). Potpisnici (odgovorne osobe) za udružene izdavače bili su Mihailo Đelović, Vidak Perić, Mileta Radovanović i Dr Pero Damjanović, a knjige je umetnički opremio Miodrag Vartabedijan. Korektori su bili Lazar Bečajac, Gradimir Đorđević, Slobodan Kosanović, Ljubica Kovačević, Dragan Lučić, Marina Milenković, Anastasija Paić, Ljubica Stevanović i Gordana Stošić.

Treće izdanje knjige imalo je 116 autora iz Jugoslavije i dvoje iz Sovjetskog Saveza, a u Redakciji su bili: Mihailo Apostolski, Zdravko Antonić, Milan Borković, Drago Borovčanin, Danilo Bulajić, Pero Damjanović, Mihailo Đelović, Zoran Erak, Hajredin Hodža, Petar Kačavenda, Zdravko Klanjšček, Zoran Lakić, Bogdan Lasić, Andra Milanović, Snežana Mitrović, Pero Morača, Vidak Perić, Aleksandar Petković, Fabijan Trgo i Dušan Živković.

U međuvremenu od 1975. do 1982. godine, od drugog do trećeg izdanja, Ordenom narodnog heroja odlikovani su: Josip Broz Tito, treći put - 16. maja 1977. godine; Luiđi Longo, predsednik KP Italije i šest jedinica NOV i POJ (Prva i Druga lička proleterska udarna brigada, Druga slovenačka udarna brigada, Treća srpska proleterska udarna brigada, Dvanaesta slavonska proleterska udarna brigada i Radnički bataljon).

Predgovor za drugo i treće izdanje knjige napisao je Kosta Nađ, general armije i tadašnji predsednik Saveznog odbora SUBNOR-a Jugoslavije:

Istorijsko iskustvo pokazuje da narodna borba za slobodu i narodnooslobodilačli ratovi, a pogotovo revolucionarno-oslobodilačke borbe za društvene preobražaje - obiluju junaštvom i spremnošću na velike žrtve, sve do primera bezgraničnog herojstva pojedinaca i grupa, najsmionijeg dela takvih pokreta. Jer, kao što je govorio drug Tito, u revoluciji narodni nađu sami sebe, upoznaju svoje vrednost i svoje stvaralačke snage, pomlade se i probuđeni iz učmalosti preobraze, pa u svom revolucionarnom pokretu razviju takvu stvaralačku energiju da mogu u kratkom vremenu stvoriti dela nezamisliva u starom, preživelom društvu.

U našem Narodnooslobodilačkom ratu (1941-1945), koji je vođen kao socijalistička revolucija, a ujedno i kao samostalni front u koaliciji antifašističkih snaga sveta, mi ne bismo izvojevali pobedu da nismo vojnu strategiju stvarali na jasnom političkom programu Komunističke partije Jugoslavije. Jasnoća cilja, toliko bliskog interesu osnovnih slojeva naroda, učinila je naše narode i narodnosti kolektivnim narodnim herojem, davala im je čudesnu izdržljivost i moral, kojim je tučen i potučen fašistički neprijatelj. Borci narodnooslobodilačkog rata, kao i stotine hiljada onih koji su se na poziv KPJ i druga Tita uključili u narodnooslobodilački pokret, bili su nošeni mržnjom prema fašističkim porobljivačima i njihovim slugama, izdajnicima svojih naroda; bili su zadojeni ljubavlju prema svojoj rodnoj grudi, prema slobodi svoje domovine, prema cilju, prema budućoj Jugoslaviji, zajednici zbratimljenih ravnopravnih naroda i narodnosti.

Masovno herojstvo je opšta odlika Titovih boraca. Setimo se samo da je u jeku velike bitke na Neretvi, marta 1943. godine drug Tito u jednoj depeši javljao Kominterni kako je sa njime 20.000 heroja partizanske armije, čiji će borci - svi do poslednjega - pre izginuti nego pokleknuti pred neprijateljem ili napustiti oslobodilačku borbu. A takve bitke, sa većim ili manjim snagama neprijatelja, u lakšim ili težim okršajima vodile su se sa isto takvim herojstvom po celoj Jugoslaviji.

U narodnooslobodilački pokret, koji je izrastao u rat naoružanog naroda, duh herojstva su neprekidno unosili i ličnim primerom iskazivali pre svega članovi Komunističke partije i Saveza komunističke omladine Jugoslavije, koji su se kalili još u prethodnoj borbi s klasnim neprijateljem, ali i svi istinski, progresivni rodoljubi spremni da se za svoje ideale žrtvuju i svoje živote. Ova knjiga je antologija herojstva: sažeto sročeni zapisi o životu i delu izuzetnih, knjiga o onima koji su se junaštvom posvedočili - posvedočeni činom proglašenja za narodne heroje - ostali su u istoriji primer revolucionarne istrajnosti, humane čestitosti, borbene nepokolebljivosti i beskrajnog samoprega. Ali, ova knjiga istina, koje su često ravne mitskim legendama, istovremeno je i priznanje svim onim bezbrojnim, ponekad anonimnim, ne odlikovanim junacima čija su dela i podvizi ugrađeni u temelje naše socijalističke, samoupravne i nesvrstane Jugoslavije. Stoga neka ove životne priče antologijskog značaja o herojima Jugoslavije istovremeno budu i isečak istine o svim palim borcima narodnooslobodilačkog rata, o svima onima koji su, veličinom žrtve, u ostvarenom cilju obezbedili život u živima zauvek.

Slične knjige

Pored tri izdanja knjige Narodni heroji Jugoslavije o narodnim herojima, napisan je i veliki broj knjiga o pojedinim narodnim herojima i narodnim herojima iz određene jedinice ili kraja Jugoslavije. Obimnijih knjiga o narodnim herojima je još svega nekoliko:

• Železničari narodni heroji
  • autor: Ilija Filipović
  • izdavač: „Misla“, Skoplje 1972. godina
• Žene heroji
  • autor: Mila Beoković
  • izdavač: „Svjetlost“, Sarajevo 1967. godina
• Narodni heroji Banije i Siska
  • autor: Vera Crnobori-Oprijan
  • izdavač: „27. srpanj“, Zagreb, 1957.
• Narodni heroji Druge proleterske dalmatinske brigade
  • izdavač: „Stvarnost“, Zagreb 1968. godine
• Narodni heroji Kninske krajine
  • autor: Mile Medić i Ilija Đujić
  • izdavač: Opštinski odbor SUBNOR-a Knin, 1979. godina
• Narodni heroji Kosova i Metohije (alb. Herojt e popullit te Kosove-Metohis)
  • izdavač: Oblasni odbor Saveza boraca NOR-a AKMO, Priština 1956. godina
• Narodni heroji Makedonije (mak. Narodni heroji od Makedonija)
  • izdavač: „Naša knjiga“, Skoplje 1973. godina
• Narodni heroji Srbije
  • izdavač: Glavni odbor Saveza boraca NOR-a Srbije, Beograd 1951. godina
• Heroine Jugoslavije
  • autori: Krste Bjelić, Seada Hodžić, Darko Stuparić i Radule Vasović
  • izdavač: „Spektar“, Zagreb 1980. godina
• Heroji iz dva oslobodilačka rata 1936-1939. i 1941-1945.
  • izdavač: Inicijativni komitet za saziv Prvog kongresa španskih boraca, Beograd 1946. godina
• Heroji s obala Neretve
  • autori: Ljubo Gordić i Refik Hamzić
  • izdavač: Informativni centar, Mostar 1971.

Biografije pojedinih narodnih heroja nalaze se takođe i u raznim publikacijama enciklopedijskog karaktera, kao i u samim enciklopedijama, poput: Vojne enciklopedije, Enciklopedije Jugoslavije, Male enciklopedije Prosvete i dr.

Literatura

• Zbornik narodnih heroja Jugoslavije. „Omladina“, Beograd 1957. godina.
• Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.
• Narodni heroji Jugoslavije. „Partizanska knjiga“ Ljubljana, „Narodna knjiga“ Beograd i „Pobjeda“ Titograd, 1982. godina.

Vanjske veze

• Narodni heroji Jugoslavije (cela knjiga)