Nekropola sveta Barbara
| Nekropola sveta Barbara | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
| [[Datoteka:|200px]] | |
Dubravka, Dubrovnik,  Hrvatska | |
| Registriran: | 2016 |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | iii, vi |
| Ugroženost: | no |
| Referenca: | UNESCO |
Nekropola sveta Barbara nalazi se u na području Konavla, Hrvatska. Nekropola je na listi 28 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Na listi je 20 nekropola u Bosni i Hercegovini, po 3 u Srbiji i Crnoj Gori, i 2 u Hrvatskoj.[1][2]
Nadgrobni spomenici u obliku stećaka podizani su u periodu od druge polovine 12. do 16. vijeka, iako su se najintenzivnije izrađivali tokom 14. i 15. stoljeća.[3] Stećci su izuzetno svjedočanstvo o duhovnim, umjetničkim i historijskim aspektima srednjovjekovnih kultura jugoistočne Evrope, područja u kojem su se tradicije i uticaji evropskog zapada, istoka i juga ispreplitali sa ranijim tradicijama. Ističu se po svojoj međukonfesionalnosti, a ispod njih su sahranjivani pripadnici sve tri srednjovjekovne kršćanske zajednice, uključujući pravoslavnu crkvu, katoličku crkvu i bosansku
Udruženja za afirmaciju kulturnog nasljeđa kroz dramsko i filmsko stvaralaštvo "U.K.N. Art-Sef", koje je bilo i učesnik pripreme regionalnog programa nominacije 28 nekropola stećaka na Listu zaštićene svjetske baštine UNESCO-a, snimili su dokumentarni film o svakoj nekropoli koja je upisana na UNESCO-vu listu.[4]
Najgušća koncentracija stećaka u Hrvatskoj je na području cijele Dalmatinske zagore, na širem području neretvanske doline i na dubrovačkom području.[5] Izdvojeni primjerci nalaze se u Lici, na Kordunu, Baniji i u Slavoniji. Stećci se nikada ne nalaze u sklopu grobljâ urbanih središta (Dubrovnik, Split, Trogir i drugdje), nego uvijek u ruralnim sredinama. Na području Dubrovačko-neretvanske županije nalazimo 115 lokaliteta sa stećcima, s ukupno 1428 stećaka. Od toga je 48 lokaliteta na području hrvatskog dijela Donjeg Poneretvlja, 29 lokaliteta u Dubrovačkom primorju, 10 lokaliteta na administrativnom prostoru grada Dubrovnika, 4 lokaliteta u Župi dubrovačkoj te 24 lokaliteta u Konavalima.[6]
S područja Hrvatske izabrana su samo dva lokaliteta koja su zadovoljavala stroge kriterije UNESCO-a: Nekropola Velika i Mala Crljivica (16º 53΄ 33,97˝ E, 43º 30΄ 57,48˝ N) i Nekropola sveta Barbara (18º 25΄ 20,57˝ E, 42º 32΄ 30,42˝ N).[7][8] Groblje sa stećcima kod crkve svete Barbare u Dubravki je vrijedan arheološki lokalitet, koji svjedoči o nekadašnjoj gustoj naseljenosti ovoga područja zbog svoje komunikacijske važnosti, ali i zbog prirodnog bogatstva i ljepota.
U sklopu projekta "HERCUL – valorizacija kulturne baštine srednjovjekovnih stećaka na zapadnom Balkanu" oformljena je i "Staza stećaka", turistička ruta u koju je uključeno 19 lokacija u Dubrovačko-neretvanskoj županiji, od Neretve, preko Dubrovačkog primorja do Konavala, među kojima je i nova UNESCO-va lokacija u selu Dubravka.[5]
Kada je riječ o društvenim slojevima koji su pokapani pod stećcima, pretpostavlja se da su se pod njima psahranjivali oni koji su to mogli priuštiti. Postoji podatak iz 1377. god, koji govori da je trošak pogreba Vlaha Priboja Papalića (tu su uključeni trošak izrade i postavljanja stećka te ostali troškovi vezani uz pogreb) iznosio 40 libara. U to vrijeme, prosječan ukop u Splitu iznosio je 4–8 libara, a cijela porodična grobnica u crkvi šibenskih franjevaca mogla se dobiti za 40 libara. Jesu li pod stećcima pokapani isključivo plemstvo i članovi njihovih porodica, a niži slojevi u grobovima bez stećaka ili pod rustičnim, slabo obrađenim i neukrašenim stećcima, ostaje nejasno. Postoje podaci sa nekih lokaliteta sa stećcima, da je grobova bez stećaka bilo i do tri puta više nego onih s njima, a na nekropoli svete Barbare nađeno je dvadesetak rustičnih, slabo obrađenih ploča – stećaka.
Nekropola se nalazi u blizini konavskog sela Dubravka u neposrednoj blizini granica Hrvatske, Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Lokalitet se gotovo kontinuirano razvijao od prahistorije. Riječ je o kompleksnom arheološkom lokalitetu sa nekoliko razvojnih faza.[9]
Povoljan prirodni komunikacijski položaj imao je presudnu važnost za naseljenost toga područja od prahistorijskog perioda do danas. Tragovi takve naseljenosti vide se u gradinskim naseljima i kamenim grobnim gomilama iz vremena Ilira. Najbliže crkvi svete Barbare, nalazi se brdo Straža, sa gradinskim naseljem, vizualno povezanim s ostalim gradinama nad Konavoskim poljem. Osim ove gradine, koja dosad nije poznata u literaturi, kao gradinska naselja u Dubravci još se spominju Gradac i Gradina, koji se također nalaze uz saobraćajnicu.
Postojanje rimskih cesta kroz Dubravku pretpostavio je već Ivo Bojanovski.[10] Jedna je išla od Cavtata i Zvekovice, pa Gornjom Bandom preko Dubravke dalje u unutrašnjost, a druga od Herceg Novog, opet preko Dubravke i dalje u unutrašnjost epidauritanskog zaleđa. Kako su i kasnije komunikacije bile na istome mjestu, sami ostatci rimskog puta nisu utvrđeni.
Srednjovjekovno Zahumlje bilo je do 1326. godine u sastavu: Bizantijskog Carstva, hrvatske kraljevine, Raške, Duklje, srpskog carstva i Mađarske kraljevine. Od druge polovine 14. stoljeća bilo je u sastavu Bosanskog kraljevstva. Konavlima je u početku upravljala plemićka porodica Sankovići, a kasnije su podijeljeni između Pavlovića i Hranić-Kosača.
U periodu od 1419. do 1426. godine Dubrovačka republika otkupljuje Konavle, dio po dio, od porodice Sandalja Hranića i Pavlovića i područje postaje sastavni dio Republike. Kupljeno utvrđenje Sokol postalo je glavna vojna baza Konavala (Dubrovnika), a konavski knez prelazi u Dubrovnik.
Naselje Dubravka smješteno je u podnožju brda Sokoline, na terasastim padinama koje se spuštaju prema Konavoskom polju. Stari, izvorni naziv za naselje Dubravka bio je Mrcine, koji je tek u drugoj polovini 20. stoljeća promijenjen u Dubravka. Sjeverno od sela nalazi se prijevoj, koji čini procijep između brda Sokoline sa zapadne i Kočine, tj. Grede s istočne strane, što je glavna i jedina prirodna veza istočnog dijela Konavala sa zaleđem. Taj prijevoj oduvijek je imao stratešku važnost, ne samo za Konavle nego i za šire dubrovačko područje, jer su njime prolazile sve ranije komunikacije (prahistorijske, antičke i srednjovjekovne). Upravo u blizini toga važnog prometnog smjera, oko 500 m sjeverno od sela, u jugoistočnom podnožju manjeg izdanka brda Sokolina, smještena je crkva svete Barbare.
Prvobitna crkva svete Barbare je vjerovatno sagrađena u srednjem vijeku, ali nije poznato tačno vrijeme nastanka. Neki izvori navode mogućnost izgradnje u starokršćanskoj fazi.
Spominje se u vremenu pripojenja Konavala Dubrovačkoj Republici 1423., odnosno 1426. godine. Nakon pripojenja, pri podjeli zemlje u Konavlima, pojedinim je crkvama za potrebe groblja i obavljanja vjerskih obreda ostavljana po jedna zlatica zemlje (1 zlatica = 1 solad = 1678 m²), pa je tako bilo i za crkvu svete Barbare. Pretpostavlja se kako je većina crkava u Konavlima prije uspostave dubrovačke vlasti pripadala lokalnom plemstvu (vlasteličićima), gdje su pokapane njihove obitelji.
Postojeća crkva datira iz 1899. godine. U arhitektonskom smislu to je jednobrodna građevina, bačvasto nadsvođena, pravougaonog tlocrta, položenoga u smjeru sjeverozapad – jugoistok. Dimenzije su joj: 6,50 m (dužina) i 4,78 m (širina). Na glavnom, sjeverozapadnom pročelju su vrata uokvirena jednostavnim kamenim okvirom, a dovratnici su s motivom »na čeljust«. Poviše vrata uklesan je motiv križa s godinom izgradnje – 1889. S obe strane vrata bile su niske kamene klupice, koje su danas uklonjene. Pročelje završava kamenom preslicom na jedno zvono, a dvostrešni krov bio je prekriven kupom kanalicom, dok je danas trenutno bez kupa. Na sjeveroistočnom i jugozapadnom pročelju nalazi se po jedan manji prozor lučnog oblika. Crkva svete Barbare s grobljem stećaka zasigurno je jedna od najvrjednijih sačuvanih srednjovjekovnih sakralnih cjelina na širemu dubrovačkom području, a osim očuvanosti samoga groblja i stećaka, posebnu vrijednost daje ambijentalnost prostora.
Crkva je ograđena suhozidom uz koji se nalazi prahistorijski (ilirski) tumul iz bronzanog doba. U groblju se nalaze dva ulaza sa po dva srednjovjekovna nadgrobna spomenika na svakom ulazu. Kod lokalnog stanovništva za to groblje poznat je i naziv groblje Kulina bana. Sahranjivanje na lokalitetu nastavljeno je i u kasnijim periodima, posebno od kraja 19. do druge polovine 20. stoljeća. Međutim, to nije imalo značajnijeg utjecaja na stariji (srednjovjekovni) dio groblja, i ono je ostalo netaknuto. Čak je u novije vrijeme bilo i prilagođavanja u pogledu izbora materijala i ukrasa na nadgrobnim spomenicima.[9]
Na nekropoli se nalaze 104 stećka, od kojih 94 cjelovita i 10 ulomaka. Ukupno je 69 ploča (od kojih 10 ulomaka ploča) i 35 sanduka (visokih i niskih).[11] Ukrašeno je 13 cjelovitih ploča, 2 ulomka ploča i 16 sanduka. Prisutni su motivi vitica s trolistom, tordirane vrpce, tordiranog užeta, te nizova spirala i rozeta s križevima kao bordura, udubljene ili reljefne vijence, rozete, križeve, kružna udubljenja povezana sa žljebovima ili vrpcama, luk i strijelu, samostalno ili u kombinaciji s ispruženom rukom, štit i mač, uzdužni žlijeb po sredini stećka. Nije zabilježen nijedan natpis.
Stećci na dubrovačkom području, pokazuju izrazitu sličnost s motivima širega hercegovačkog (humskog) zaleđa. Sa druge strane, na brojnim motivima hercegovačkog zaleđa vidljiv je veliki utjecaj romanike i gotike iz urbanih obalnih središta.
Sahranjivanje pod stećcima kod svete Barbare obavljalo se tokom cijeloga 14. i u 15. stoljeću, a za detaljnije datiranje ipak je potrebno provesti sistematska arheološka istraživanja.
Tokom 2013. i 2014. obavljeni su istražni i probni konzervatorsko-restauratorski radovi. Tokom međunarodnog suhozidnog kongresa 2020. godine, održana je edukativna radionica obnove suhozida koji omeđuje crkvu svete Barbare i groblje sa srednjovjekovnim stećcima.[12]
- ↑ „Stećci srednjovjekovni nadgrobni spomenici - 1504”. UNESCO: Svjetska baština - whc.unesco.org. Pristupljeno 9. 2. 2021.(en)
- ↑ „Državna komisija”. Arhivirano iz originala na datum 2020-01-17. Pristupljeno 2022-03-21.
- ↑ „Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST”. Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Konavoski stećci svete Barbare na filmu”. Dubrovački vjesnik. Pristupljeno 8. 12. 2017.
- ↑ 5,0 5,1 „Stećci kod crkve sv. Barbare upisani na popis UNESCO svjetske baštine”. Općina Konavle. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Domagoj Perkić: Stećci kod crkve svete Barbare u Dubravci, Konavle”. Dubrovački muzeji, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Stećci – srednjovjekovni nadgrobni spomenici”. Hrvatska- puna života. Pristupljeno 9. 3. 2022.
- ↑ „Sv. Barbara, Dubravka (UNESCO)”. Muzeji i galerije Konavala. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ 9,0 9,1 „Dubravka/sv. Barbara, Konavle”. UNESCO. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ↑ „Ivo Bojanovski - Dolabelin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalamciji”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1974. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ↑ „FOTOGALERIJA Ovo je Sveta Barbara, konavoski doprinos UNESCO-voj listi svjetske baštine”. DULIST. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ↑ „Izvještaj: Sv. Barbara, Konavle”. DRAGODID. Pristupljeno 15. 11. 2019.
