Tema (upravna jedinica)
| Tema θέμα | |
|---|---|
 | |
Tema (grčki: θέμα) je u Bizantskom carstvu orginalno bilo ime za vojne jedinice razmještene po provincijama, to ime se počevši od 7. vijeka počelo koristiti i za velike vojne oblasti koje su formirane kao tampon zone protiv muslimanske ekspanzije u Anatoliji.[1]
Administrativna organizacija teritorija u teme započela je za cara Heraklija (vladao od 610. do 641.), koji je razmjestio svoje trupe u tri velika okruga pod zapovjedništvom vojnih guvernera - statega (stratēgoi). Vojnici su se naselili po temama kao poljoprivrednici, pomažući u izgradnji stalne vojske sastavljene od lokalnih stanovnika.[1]
Civilnom upravom direktno je rukovodio poseban činovnik - antipat teme, a od druge polovice 9. vijeka - protonotar teme, a od 11. vijeka - pretor. Jedna tema dijelila se na turme, a vojnici u temi nazivali su se stratioti.[2]
Tokom 7. vijeka bilo je četiri tema; Armenijaka (sjeveroistočna Anatolija), Anatolika (centralna Anatolija), Opsikijon (sjeverozapadna Anatolija) i Karabizija (jugozapadna Anatolija i susjedni otoci). Do 9. vijeka sistem je proširen na cijelo carstvo, pa je u Anatoliji bilo je pet, u Evropi četiri uz jednu pomorsku temu. Od 10. vijeka postojeće teme podjeljene su na narednih 29, pa je krajem 11. vijeka već bilo 38 tema.[1] Podjelom velikih tema u manje administrativne jedinice tokom 10. i 11. vijeka umjesto statega postepeno su se umjesto njih uvodili duksi i katepani.[2]
Od 11. vijeka teme su počele gubiti svoj vojni karakter, jer su vojnici - poljoprivrednici mogli odustajati od vojne obaveze, obavezujući se da će plaćati porez. Zbog tog su statezi gubili moć, kako je carstvo slabilo, dok je moć - pretora, kao predstavnika civilne vlasti rasla.
Dezintegracija tematske organizacije pridonijela je propasti carstva.[1]
Za vladavine cara Vasilija I, 870-ih osnovana je Tema Dalmacija, u kojoj su bili današnji gradovi (sa okolicom) Split, Trogir, Zadar, Osor, Krk i Rab. Dužnost statega u Temi Dalmacija vršio je prior, načelnik grada Zadra. Od 11. vijeka statega je zamijenio drugi funkicionar - katepan.[2]
Pored dalmatinske postojale su i teme; Sirmijum, Bugarska i Strimon