Yukon (rijeka)
| Rijeka Yukon Rijeka Jukon | |
|---|---|
 | |
| Lokacija | |
| Države |  SAD Kanada |
| Gradovi | Whitehorse, Dawson |
| Hidrografija | |
| Izvor – aps. visina | Planine Pelly (Yukon) ? m |
| Ušće – aps. visina – vrsta | Zaljev Norton (Beringovo more) 0 m delta |
| Dužina | 3 190 [1] km |
| Pritoke | desne: Teslin, Big Salmon, Little Salmon, Pelly, Stewart, Klondike, Porcupine, Hadweenzic, Tozitna, Melozitna, Chandalar, Koyukuk, Atchuelinguk, Andreafsky lijeve: White, Charley, Birch Creek, Beaver Creek, Tanana, Yuki, Nowitna, Innoko, Khotol |
| Hidrologija | |
| Protok – srednji | 6 430 m³/s |
| Sliv – površina | 850 000 [1] km² |
| Ulijeva se u | Beringovo more |
| Transport | |
| Plovnost | od delte do Dawsona za riječne brodove |
Yukon (čitaj Jukon) je najveća rijeka Aljaske koja izvire u sjeverozapadnoj Kanadi u Yukonu, duga 3 190 km. [1]
Rijeka Yukon bila je poprište legendarne potrage za zlatom krajem 19. vijeka, o kojoj je puno pisao Jack London u svojim romanima.
Tok Yukona je generalno u smjeru istok - zapad, sa lukom prema sjeveru u srednjem dijelu. Yukon sa svojim pritocima ima porječje od oko 850 000 km² [1]okruženo visokim planinama. Taj veliki prostor, veći od Turske, sve do sredine 19. vijeka nastanjivali su isključivo sjevernoamerički Indijanci, tek tad su se pojavili prvi evropski trgovci krznom i tragači za vrijednim rudama (među njima i Rusi čija je tad Aljaska bila). Otkriće zlata u Klondikeu - 1896. izazvalo je zlatnu groznicu nalik na onu u Kaliforniji, tad su nastala brojna naselje tragača za zlatom i sva mitologija vezana uz njih i običaje života na granici. [1]
Glavne pritoke Yukona sa sjeveroistoka su rijeke; Teslin, Big Salmon, Pelly, Stewart, Klondike, Porcupine i Koyukuk, a sa jugoistoka su to rijeke; Takhini, White i Tanana. [1]
Najudaljenija pritoka Yukona je rijeka McNeil koja izvire u Masivu Pelly na jugu kanadskog Yukona i teče do jezera Teslin iz kog izvire rijeka Teslin. [1]Ipak najviše voda Yukonu, donose jezera Atlin i Tagish na granici Britanske Kolumbije i Yukona, pa se Tagish računa kao izvor Yukona[1], jer se tek rijeka koja se izlijeva iz njega zove Yukon (u tom slučaju Yukon ima samo 2 554 km). Oko 80 km, nizvodno od jezera Yukon se probija kroz uski kameni kanjon Miles, gdje su nekada bili slavni Slapovi Whitehorse, nesavladiva prepreka za tragače zlata u eri zlatne groznice. Oni su danas potopljeni, od kad je izgrađena hidroelektrana kod grada Whitehorsa. [1]
Nešto niže od Whitehorsa Yukon ima prirodno proširenje Jezero Laberge. Sjevernije od jezera rijeka teče kroz široku, pretežno ravnu dolinu, po kojoj lijeno krivuda. Tu joj obale nisu visoke, pa se rijeka razliva u brojne kanale, s brojnim pješčanim otočićima. Kod naselja Selkirk u Yukon uvire sa sjevera velika pritoka rijeka Pelly koja donosi puno voda. Odmah nakon Pellya uviru i velike pritoke White i Stewart. Tako da kod grada Dawsona Yukon ima prosječni protok od 2 095 m², ali to oscilira od visokog vodostaja u junu, do niskog u martu, kad je rijeka zaleđena. [1]
Kod Dawsona u rijeku uvire slavna zlatonosna mala rijeka Klondike opjevana u mnogim romanima, po kojoj su tragači za zlatom ispirali njen šljunak preko 100 godina. [1]
Nizvodno od Dawsona kotlina rijeke se sužava, tu Yukon teče pored planina visokih preko 1 200 m, ali je samo korito rijeke na 300 m, nakon tog rijeka ulazi u Aljasku i prima rijeku Porcupine. Od tud rijeka skreće prema jugozapadu i teče nekih 240 km preko široke, ravne doline razlijevajući se u brojne rukavce između kojih su brojni otoci. Veliki dio te doline danas je rezervat prirode - Yukon Flats National Wildlife Refuge. Na kraju doline rijeka se probija kroz uski kanjon. [1]
Od ušća rijeke Tanana, najveće južne pritoke u Aljasci, rijeka teče u kotlini od 90 metara nadmorske visine. Na Tanani leži Fairbanks, najveći grad u porječju Yukona. Oko 280 km nizvodno od ušća Tanane, rijeka prima svoju posljednju veliku pritoku - Koyukuk, koja je usmjerava prema jugu, iako joj je tu korito na samo 36 m / nm udaljena svega 160 km, od mora, rijeka teče i nadalje na jug obilazeći planine koje joj priječe put do mora. [1]
Kad se napokon približi Beringovom moru, zavija oštro prema sjeveru i ističe u Zaljevu Norton sa deltom širokom 65 km. Većina njenih rukavaca je plitka, ali je sjeveroistočni - Apoon Pass, bio dovoljno dubok za nekadašnje riječne brodove. [1]
Na Yukonu je izgrađeno malo hidroelektrana, iako rijeka ima veliki hidropotencijal, ali se one ne grade zbog male potražnje (malo stanovnika). Osim dviju relativno malih hidroelektrana u Whitehorsu uz dvije manje na pritokama u kanadskom Yukonu. [1]
