మానవుడు: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Jump to navigation
Jump to search
Content deleted Content added
దిద్దుబాటు సారాంశం లేదు ట్యాగులు: చరవాణి సవరింపు చరవాణి ద్వారా వెబ్ సవరింపు |
+ప్రైమేట్ లింకు |
||
| (2 వాడుకరుల యొక్క 3 మధ్యంతర కూర్పులను చూపించలేదు) | |||
| పంక్తి 15: | పంక్తి 15: | ||
}} |
}} |
||
[[దస్త్రం:Bouthan1961a.jpg|thumb|మానవుడు]] |
[[దస్త్రం:Bouthan1961a.jpg|thumb|మానవుడు]] |
||
'''మనిషి జీవితం గురించి ఒక చిన్న మాట : మనిషి తన జీవితం లో ఏదో సాదించలని చేస్తున్నా పరిశోధన లో ఒక మనిషిని మనిషిగా చూడటం మనెషాడు. మనిషి''' లేదా '''మానవుడు''' [[హోమినిడే]] (పెద్ద ఏప్స్) కుటుంబములో '''''[[హోమో సేపియన్స్]]''''' ([[లాటిన్]]లో "తెలివైన మనిషి" లేదా "తెలిసిన మనిషి") అనే [[క్షీరదాలు|క్షీరదాల]] స్పీసీసుకు చెందిన రెండు పాదాల మీద నడిచే ఏప్.<ref>[http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/primates/primate_order.html Taxonomy of living primates] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050320092132/http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/primates/primate_order.html |
'''మనిషి జీవితం గురించి ఒక చిన్న మాట : మనిషి తన జీవితం లో ఏదో సాదించలని చేస్తున్నా పరిశోధన లో ఒక మనిషిని మనిషిగా చూడటం మనెషాడు. మనిషి''' లేదా '''మానవుడు''' [[హోమినిడే]] (పెద్ద ఏప్స్) కుటుంబములో '''''[[హోమో సేపియన్స్]]''''' ([[లాటిన్]]లో "తెలివైన మనిషి" లేదా "తెలిసిన మనిషి") అనే [[క్షీరదాలు|క్షీరదాల]] స్పీసీసుకు చెందిన రెండు పాదాల మీద నడిచే ఏప్.<ref>[http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/primates/primate_order.html Taxonomy of living primates] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050320092132/http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/primates/primate_order.html|date=2005-03-20}}, Minnesota State University Mankato, retrieved [[April 4]], [[2005]].</ref><ref>{{cite web | title=Hominidae Classification | work=Animal Diversity Web @ UMich | url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html | accessdate=2006-09-25}}</ref> భూగోళంపైనున్న ఇతర జీవులతో పోల్చి చూస్తే మనుష్యులు చాలా [[encephalization|పురోగతి]] సాధించారు. మానవులలో [[వివేకము]], [[ఆలోచన]], [[భాష]] వంటి విషయాలు [[మెదడు]] అత్యున్నత స్థాయిలో అభివృద్ధి చెంది ఉండడం వల్ల సాధ్యపడినాయి. దీనికి తోడు రెండు కాళ్ళపైన నిలబడగలిగే లక్షణం మానవులు అధికంగా పనిముట్లను వాడుకొని పురోగమించడానికి దోహదపడింది.[[డి.ఎన్.ఎ.]] ఆధారాల ప్రకారం మానవుల ఆవిర్భావం [[ఆఫ్రికా]]లో సుమారు 2,00,000 సంవత్సరాల క్రితం జరిగింది.<ref>{{Cite web |url=http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm |title=The Smithsonian Institution, Human Origins Program |access-date=2007-10-20 |archive-date=2007-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071015030431/http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm |url-status=dead }}</ref> ప్రస్తుతము అన్ని ఖండాల్లో ఉన్న మానవావాసాల ప్రకారం మానవ జాతి జనాభా దాదాపు 6.6 బిలియన్లు (2007 వరకు).<ref name="popclock">{{cite web |
||
|url=http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |
|url=http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |
||
|title=World POPClock Projection |
|title=World POPClock Projection |
||
| పంక్తి 24: | పంక్తి 24: | ||
|archive-date=2010-01-03 |
|archive-date=2010-01-03 |
||
|url-status=dead |
|url-status=dead |
||
}}</ref> ఇతర |
}}</ref> ఇతర [[ప్రైమేట్|ప్రైమేట్ల]] వలె మనుషులు కూడా సహజసిద్ధంగా [[సంఘజీవులు]]. మానవులు భావ వ్యక్తీకరణ కొరకై సమాచార పద్ధతులను వాడడంలో అత్యంత నిపుణతను కలిగి ఉన్నారు. మానవులు అతిక్లిష్టమైన సంఘంలో జీవిస్తారు. ఇలాంటి సంఘంలో కుటుంబాలు, సమూహాలు లేదా జాతుల మధ్య సహాయసహకారాలతో పాటు పోటీతత్వం కూడా అగుపిస్తుంది. మానవులలో సంప్రదాయాలు, మతాలు, నీతి నియమాలు ప్రాంతాన్ని బట్టి మారుతూ ఉంటాయి. మానవులు అందంగా కనిపించడానికి కృషి చేయడంతో పాటూ కళ, సాహిత్యం, సంగీతం వంటి ఆవిష్కరణలు గావించారు. ,హిందూ మత సాహిత్యంలో పేర్కొనబడిన మనువు,బైబిల్ గ్రంథంలో పేర్కొనబడిన ఆదాము ఈ ఆధునిక మానవ జాతికి చెందినవారిగా చెప్పవచ్చు. |
||
== చరిత్ర == |
== చరిత్ర == |
||
=== పరిణామము === |
=== పరిణామము === |
||
శాస్త్రీయపరంగా మానవ పరిణామము [[హోమో]] ప్రజాతితో ముడిపడి ఉంది. అయినా కొన్నిసార్లు [[హోమినిడే|హోమినిడ్‌లు]], [[హోమినినే|హోమినిన్‌ల]] అధ్యయనం కూడా చేస్తారు. ఆధునిక మానవుడు ''హోమో సేపియెన్స్''గా నిర్వచించబడినాడు. ఈ జాతిలోనూ ''హోమో సేపియెన్స్ సేపియెన్స్'' అనబడే ఉపజాతిగా ఇప్పటి మానవుడు వర్గీకరించబడ్డాడు. అదే జాతిలోని ''హోమో సేపియెన్స్ ఇడాల్టు'' (పెద్ద తెలివైన మనిషి అని అర్దం వస్తుంది) అనే ఉపజాతి అంతరించిపోయింది.<ref>[http://www.anth.ucsb.edu/projects/human/# Human evolution: the fossil evidence in 3D], by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California, Santa Barbara, retrieved [[April 5]], [[2005]].</ref> ఆధునిక మానవుని శిలాజాలు ఆఫ్రికాలో 1,30,000 క్రితం నాటివి లభిస్తాయి.<ref>[http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm Human Ancestors Hall: ''Homo Sapiens''] - URL retrieved [[October 13]], [[2006]]</ref><ref>{{cite journal | |
శాస్త్రీయపరంగా మానవ పరిణామము [[హోమో]] ప్రజాతితో ముడిపడి ఉంది. అయినా కొన్నిసార్లు [[హోమినిడే|హోమినిడ్‌లు]], [[హోమినినే|హోమినిన్‌ల]] అధ్యయనం కూడా చేస్తారు. ఆధునిక మానవుడు ''హోమో సేపియెన్స్''గా నిర్వచించబడినాడు. ఈ జాతిలోనూ ''హోమో సేపియెన్స్ సేపియెన్స్'' అనబడే ఉపజాతిగా ఇప్పటి మానవుడు వర్గీకరించబడ్డాడు. అదే జాతిలోని ''హోమో సేపియెన్స్ ఇడాల్టు'' (పెద్ద తెలివైన మనిషి అని అర్దం వస్తుంది) అనే ఉపజాతి అంతరించిపోయింది.<ref>[http://www.anth.ucsb.edu/projects/human/# Human evolution: the fossil evidence in 3D], by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California, Santa Barbara, retrieved [[April 5]], [[2005]].</ref> ఆధునిక మానవుని శిలాజాలు ఆఫ్రికాలో 1,30,000 క్రితం నాటివి లభిస్తాయి.<ref>[http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm Human Ancestors Hall: ''Homo Sapiens''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071015030431/http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm|date=2007-10-15}} - URL retrieved [[October 13]], [[2006]]</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Alemseged Z, Coppens Y, Geraads D |title=Hominid cranium from Omo: Description and taxonomy of Omo-323-1976-896 |url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-physical-anthropology_2002-02_117_2/page/103 |journal=Am J Phys Anthropol |volume=117 |issue=2 |pages=103-12 |year=2002 |id=PMID 11815945}}</ref> |
||
[[బొనోబో]] లేదా [[పిగ్మీ చింపాంజీ]] (''పాన్ పనిస్కస్''), [[చింపాంజీ]] (''పాన్ ట్రోగ్లోడైట్స్'') అనబడే పాన్ ప్రజాతికి చెందిన ఈ రెండు జాతులు ''హోమో సేపియన్స్''తో అతి దగ్గర సంబంధం కలిగి ప్రస్తుతము నివసిస్తున్న జాతులు. ఈ జాతులు పరిణామక్రమంలో ఒకే పూర్వీకుడిని కలిగి ఉన్నాయి. ఈ రెండు జాతుల మధ్య ఉన్న ఒకే ఒక ముఖ్యమైన తేడా సంఘజీవనంలో కనిపిస్తుంది: బొనోబోలు 'మాతృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద ఆడ జీవి) కాని చింపాంజీలు 'పితృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద మగ జీవి) పద్ధతులను పాటిస్తారు. మొత్తం జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ అధ్యయనం చేయడం వల్ల మానవుని జీనోమ్, బొనోబో/చింపాంజీ జీనోమ్ మధ్య ఉన్న తేడా (దాదాపు 6.5 మిలియన్ సంవత్సరాల విడి పరిణాం తర్వాత), ఇద్దరు సంబంధంలేని వ్యక్తుల జీనోమ్‌లలో ఉన్న తేడా కన్నా కేవలం 10 రెట్లు ఎక్కువ,, ఎలుకలు, చుంచుల జీనోమ్‌ల మధ్య ఉన్న తేడా కన్నా 10 రెట్లు తక్కువ. నిజానికి 98.4% డి.ఎన్.ఎ. సీక్వెన్స్ మానవులు, ఈ రెండు పాన్ జాతులకు ఒకే రకమైనదిగా కనుగొనబడింది.<ref>[[Frans de Waal]], ''Bonobo''. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 [http://www.2think.org/bonobo.shtml]</ref><ref>{{cite journal | author=Britten RJ | title=Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels | url=http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633 | journal=Proc Natl Acad Sci U S A | year=2002 | pages=13633-5 | volume=99 | issue=21 | id=PMID 12368483 | access-date=2007-10-21 | archive-date=2008-05-04 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080504094001/http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633 | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite journal | |
[[బొనోబో]] లేదా [[పిగ్మీ చింపాంజీ]] (''పాన్ పనిస్కస్''), [[చింపాంజీ]] (''పాన్ ట్రోగ్లోడైట్స్'') అనబడే పాన్ ప్రజాతికి చెందిన ఈ రెండు జాతులు ''హోమో సేపియన్స్''తో అతి దగ్గర సంబంధం కలిగి ప్రస్తుతము నివసిస్తున్న జాతులు. ఈ జాతులు పరిణామక్రమంలో ఒకే పూర్వీకుడిని కలిగి ఉన్నాయి. ఈ రెండు జాతుల మధ్య ఉన్న ఒకే ఒక ముఖ్యమైన తేడా సంఘజీవనంలో కనిపిస్తుంది: బొనోబోలు 'మాతృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద ఆడ జీవి) కాని చింపాంజీలు 'పితృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద మగ జీవి) పద్ధతులను పాటిస్తారు. మొత్తం జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ అధ్యయనం చేయడం వల్ల మానవుని జీనోమ్, బొనోబో/చింపాంజీ జీనోమ్ మధ్య ఉన్న తేడా (దాదాపు 6.5 మిలియన్ సంవత్సరాల విడి పరిణాం తర్వాత), ఇద్దరు సంబంధంలేని వ్యక్తుల జీనోమ్‌లలో ఉన్న తేడా కన్నా కేవలం 10 రెట్లు ఎక్కువ,, ఎలుకలు, చుంచుల జీనోమ్‌ల మధ్య ఉన్న తేడా కన్నా 10 రెట్లు తక్కువ. నిజానికి 98.4% డి.ఎన్.ఎ. సీక్వెన్స్ మానవులు, ఈ రెండు పాన్ జాతులకు ఒకే రకమైనదిగా కనుగొనబడింది.<ref>[[Frans de Waal]], ''Bonobo''. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 [http://www.2think.org/bonobo.shtml]</ref><ref>{{cite journal | author=Britten RJ | title=Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels | url=http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633 | journal=Proc Natl Acad Sci U S A | year=2002 | pages=13633-5 | volume=99 | issue=21 | id=PMID 12368483 | access-date=2007-10-21 | archive-date=2008-05-04 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080504094001/http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633 | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M | title = Implications of natural selection in shaping 99.4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo. | url = http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181 | journal = Proc Natl Acad Sci U S A | volume = 100 | issue = 12 | pages = 7181-8 | year = 2003 | id = PMID 12766228 | access-date = 2007-10-21 | archive-date = 2008-05-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080515215618/http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181 | url-status = dead }}</ref><ref>{{cite journal | author = Ruvolo M | title = Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets. | url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/14/3/248 | journal = Mol Biol Evol | volume = 14 | issue = 3 | pages = 248-65 | year = 1997 | id = PMID 9066793}}</ref> |
||
==మానవ జాతులు== |
==మానవ జాతులు== |
||
01:22, 20 ఆగస్టు 2024 నాటి చిట్టచివరి కూర్పు
| మానవుడు Temporal range: Pleistocene - Recent
| |
|---|---|
| Scientific classification | |
| Kingdom: | |
| Phylum: | |
| Class: | |
| Order: | |
| Family: | |
| Genus: | |
| Species: | సెపియన్స్
|
| Subspecies: | హోమో సెపియన్స్
|
| Trinomial name | |
| హోమో సెపియన్స్ సెపియన్స్ లిన్నేయస్, 1758
| |
మనిషి జీవితం గురించి ఒక చిన్న మాట : మనిషి తన జీవితం లో ఏదో సాదించలని చేస్తున్నా పరిశోధన లో ఒక మనిషిని మనిషిగా చూడటం మనెషాడు. మనిషి లేదా మానవుడు హోమినిడే (పెద్ద ఏప్స్) కుటుంబములో హోమో సేపియన్స్ (లాటిన్లో "తెలివైన మనిషి" లేదా "తెలిసిన మనిషి") అనే క్షీరదాల స్పీసీసుకు చెందిన రెండు పాదాల మీద నడిచే ఏప్.[1][2] భూగోళంపైనున్న ఇతర జీవులతో పోల్చి చూస్తే మనుష్యులు చాలా పురోగతి సాధించారు. మానవులలో వివేకము, ఆలోచన, భాష వంటి విషయాలు మెదడు అత్యున్నత స్థాయిలో అభివృద్ధి చెంది ఉండడం వల్ల సాధ్యపడినాయి. దీనికి తోడు రెండు కాళ్ళపైన నిలబడగలిగే లక్షణం మానవులు అధికంగా పనిముట్లను వాడుకొని పురోగమించడానికి దోహదపడింది.డి.ఎన్.ఎ. ఆధారాల ప్రకారం మానవుల ఆవిర్భావం ఆఫ్రికాలో సుమారు 2,00,000 సంవత్సరాల క్రితం జరిగింది.[3] ప్రస్తుతము అన్ని ఖండాల్లో ఉన్న మానవావాసాల ప్రకారం మానవ జాతి జనాభా దాదాపు 6.6 బిలియన్లు (2007 వరకు).[4] ఇతర ప్రైమేట్ల వలె మనుషులు కూడా సహజసిద్ధంగా సంఘజీవులు. మానవులు భావ వ్యక్తీకరణ కొరకై సమాచార పద్ధతులను వాడడంలో అత్యంత నిపుణతను కలిగి ఉన్నారు. మానవులు అతిక్లిష్టమైన సంఘంలో జీవిస్తారు. ఇలాంటి సంఘంలో కుటుంబాలు, సమూహాలు లేదా జాతుల మధ్య సహాయసహకారాలతో పాటు పోటీతత్వం కూడా అగుపిస్తుంది. మానవులలో సంప్రదాయాలు, మతాలు, నీతి నియమాలు ప్రాంతాన్ని బట్టి మారుతూ ఉంటాయి. మానవులు అందంగా కనిపించడానికి కృషి చేయడంతో పాటూ కళ, సాహిత్యం, సంగీతం వంటి ఆవిష్కరణలు గావించారు. ,హిందూ మత సాహిత్యంలో పేర్కొనబడిన మనువు,బైబిల్ గ్రంథంలో పేర్కొనబడిన ఆదాము ఈ ఆధునిక మానవ జాతికి చెందినవారిగా చెప్పవచ్చు.
చరిత్ర
[మార్చు]పరిణామము
[మార్చు]శాస్త్రీయపరంగా మానవ పరిణామము హోమో ప్రజాతితో ముడిపడి ఉంది. అయినా కొన్నిసార్లు హోమినిడ్‌లు, హోమినిన్‌ల అధ్యయనం కూడా చేస్తారు. ఆధునిక మానవుడు హోమో సేపియెన్స్గా నిర్వచించబడినాడు. ఈ జాతిలోనూ హోమో సేపియెన్స్ సేపియెన్స్ అనబడే ఉపజాతిగా ఇప్పటి మానవుడు వర్గీకరించబడ్డాడు. అదే జాతిలోని హోమో సేపియెన్స్ ఇడాల్టు (పెద్ద తెలివైన మనిషి అని అర్దం వస్తుంది) అనే ఉపజాతి అంతరించిపోయింది.[5] ఆధునిక మానవుని శిలాజాలు ఆఫ్రికాలో 1,30,000 క్రితం నాటివి లభిస్తాయి.[6][7]
బొనోబో లేదా పిగ్మీ చింపాంజీ (పాన్ పనిస్కస్), చింపాంజీ (పాన్ ట్రోగ్లోడైట్స్) అనబడే పాన్ ప్రజాతికి చెందిన ఈ రెండు జాతులు హోమో సేపియన్స్‌తో అతి దగ్గర సంబంధం కలిగి ప్రస్తుతము నివసిస్తున్న జాతులు. ఈ జాతులు పరిణామక్రమంలో ఒకే పూర్వీకుడిని కలిగి ఉన్నాయి. ఈ రెండు జాతుల మధ్య ఉన్న ఒకే ఒక ముఖ్యమైన తేడా సంఘజీవనంలో కనిపిస్తుంది: బొనోబోలు 'మాతృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద ఆడ జీవి) కాని చింపాంజీలు 'పితృస్వామ్య' (కుటుంబ పెద్ద మగ జీవి) పద్ధతులను పాటిస్తారు. మొత్తం జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ అధ్యయనం చేయడం వల్ల మానవుని జీనోమ్, బొనోబో/చింపాంజీ జీనోమ్ మధ్య ఉన్న తేడా (దాదాపు 6.5 మిలియన్ సంవత్సరాల విడి పరిణాం తర్వాత), ఇద్దరు సంబంధంలేని వ్యక్తుల జీనోమ్‌లలో ఉన్న తేడా కన్నా కేవలం 10 రెట్లు ఎక్కువ,, ఎలుకలు, చుంచుల జీనోమ్‌ల మధ్య ఉన్న తేడా కన్నా 10 రెట్లు తక్కువ. నిజానికి 98.4% డి.ఎన్.ఎ. సీక్వెన్స్ మానవులు, ఈ రెండు పాన్ జాతులకు ఒకే రకమైనదిగా కనుగొనబడింది.[8][9][10][11]
మానవ జాతులు
[మార్చు]ఆధునిక మానవ జాతి ఆవిర్భవించక మునుపు లక్షల సంవత్సరాల క్రితమే చాలా మానవ జాతులు విరాజిల్లాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి హోమో హాబిలిస్, హోమో ఎర్గాస్టర్, హోమో హైడెల్బెర్జెసిస్, హోమో యాంటిసిసర్, హోమో, హోమో నియాండర్తాలెంసిస్ మొదలైనవి.
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ Taxonomy of living primates Archived 2005-03-20 at the Wayback Machine, Minnesota State University Mankato, retrieved April 4, 2005.
- ↑ "Hominidae Classification". Animal Diversity Web @ UMich. Retrieved 2006-09-25.
- ↑ "The Smithsonian Institution, Human Origins Program". Archived from the original on 2007-10-15. Retrieved 2007-10-20.
- ↑ "World POPClock Projection". U.S. Census Bureau, Population Division/International Programs Center. Archived from the original on 2010-01-03. Retrieved 2007-06-14.
- ↑ Human evolution: the fossil evidence in 3D, by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California, Santa Barbara, retrieved April 5, 2005.
- ↑ Human Ancestors Hall: Homo Sapiens Archived 2007-10-15 at the Wayback Machine - URL retrieved October 13, 2006
- ↑ Alemseged Z, Coppens Y, Geraads D (2002). "Hominid cranium from Omo: Description and taxonomy of Omo-323-1976-896". Am J Phys Anthropol. 117 (2): 103–12. PMID 11815945.
- ↑ Frans de Waal, Bonobo. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 [1]
- ↑ Britten RJ (2002). "Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels". Proc Natl Acad Sci U S A. 99 (21): 13633–5. PMID 12368483. Archived from the original on 2008-05-04. Retrieved 2007-10-21.
- ↑ Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M (2003). "Implications of natural selection in shaping 99.4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo". Proc Natl Acad Sci U S A. 100 (12): 7181–8. PMID 12766228. Archived from the original on 2008-05-15. Retrieved 2007-10-21.
- ↑ Ruvolo M (1997). "Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets". Mol Biol Evol. 14 (3): 248–65. PMID 9066793.
లంకెలు
[మార్చు]https://en.wikipedia.org/wiki/Human_evolution