Vikipedi

TUSAŞ T-129 Atak

saldırı ve silahlı keşif helikopteri
TUSAŞ T-629 ve TUSAŞ T-929 Atak 2 ile karıştırılmamalıdır.

T-129 ATAK, ATAK programı çerçevesinde Türk Silahlı Kuvvetleri için Türkiye'nin coğrafi ve iklim koşullarına göre tasarlanan, TUSAŞ ve AgustaWestland ortak üretimi taarruz ve taktik keşif helikopteri. T-129, AgustaWestland üretimi Agusta A129 Mangusta helikopterinin gövde tasarımının çeşitli aksamlarının değiştirilmesi ve özgün silah ve yazılım sistemlerinin entegre edilmesiyle meydana geldi. Üretimi tamamlanan ilk helikopter 28 Eylül 2009 tarihinde, İtalya'nın Gallarate kenti yakınlarındaki AgustaWestland tesislerinde, bir İtalyan ve bir Türk pilot tarafından deneme uçuşuna tabi tutuldu. Yaklaşık yarım saat havada kalan helikopter, çeşitli manevra testlerinin ardından başarıyla yere indi.[4]

T129 ATAK
T-129 ATAK 2014 Farnborough Airshow'da
T-129 ATAK 2014 Farnborough Airshow'da
TürüTaarruz ve Taktik Keşif Helikopteri
Ulusal köken Türkiye
ÜreticiTürk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI)
TasarımcıAgustaWestland
ASELSAN
İlk uçuş28 Eylül 2009
DurumuEtkin hizmette
Ana kullanıcıTürk Silahlı Kuvvetleri
Diğer kullanıcılarFilipin Hava Kuvvetleri
Üretim sayısı100 (Kasım 2023)[1]
Program maliyeti3.247.274,306 $[2]
Birim maliyeti50+ milyon Amerikan doları[3]
GelişimiAgusta A129 Mangusta
DeğişimleriT-129A
T-129B1
T-129B2

T-129'da, Rolls-Royce ve Honeywell'ın ortak üretimi iki adet LHTEC CTS800-4A motoru kullanıldı. Helikopter 269 km/s (145 knot) hıza ulaşabilirken 6.096 m (20.000 fit) yüksekliğe çıkabilmektedir. T-129, yakın hava desteği görevleri ve çok amaçlı görevler için iki farklı tipte tasarlandı. T129-A, yakın hava desteği görevleri, T129-B ise çok amaçlı görevler için üretildi.[5]

TUSAŞ'ın kendi tesislerinde ürettiği ilk T129-A prototipi, ilk uçuşunu 17 Ağustos 2011'de yaptı. Kabul işlemlerinin ardından 22 Nisan 2014 tarihinde ilk T-129A EDH Türk Kara Kuvvetlerine teslim edildi.

Gelişimi

değiştir

Türkiye, taarruz ve keşif helikopterinin her şeyi ile Türkiye'de üretilmesi için 1995 Ekim ayında ön çalışmalara başladı. Bu proje için Savunma Sanayii Müsteşarlığını (SSM) görevlendirdi.[6] Yaklaşık on iki sene süren inceleme ve araştırma sürecinin ardından, Savunma Sanayii İcra Komitesi 30 Mart 2007 tarihinde İtalyan AgustaWestland'ı ATAK programı ihalesini kazanan firma olarak duyurdu. Savunma Sanayi Müsteşarlığı Nisan 2007'de Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TUSAŞ) firmasının ana yüklenici olduğunu açıkladı. Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın ihtiyaçlarına göre geliştirilecek olan 51 adetlik taktik taarruz/keşif helikopteri üretim programı sözleşmesi 7 Eylül 2007 tarihinde imzalandı.[7] 24 Haziran 2008 tarihinde yürürlüğe giren projede ana yüklenicisi TUSAŞ, alt yükleniciler ise AgustaWestland ve ASELSAN şirketleri oldu.[8] Bu tarihten itibaren projenin süresi 114 ay olarak belirlendi ve bu süre içerisinde altmışıncı ayda ilk T-129 helikopterinin teslimatının yapılması planlandı. Kesinleşen elli bir adet T-129 taktik keşif taarruz helikopterin üretimini içeren sözleşmenin toplam bedeli yaklaşık 3.200.000.000 dolar tuttu.[2] Sözleşmede 41 adetlik helikopter alım opsiyonu da yer aldı. Projede TUSAŞ'ın toplam payı 556.000.000 dolar, ASELSAN'ın 700.000.000 dolar ve AgustaWestland firmasının da 1.644.000.000 dolar olarak açıklandı.[9] Yapılan sözleşmeye göre Türkiye, T-129 konfigürasyonunun fikrî mülkiyetine ortak olmanın yanı sıra üçüncü ülkelere doğrudan pazarlama ve satış haklarına sahip oldu.

ATAK programı azami ölçüde yerli teknolojileri ve üretimi içeren bir projedir. Bu proje ile geliştirilmekte olan T-129 %60 oranında yerli bir helikopter olacaktır. İhale sürecinde AgustaWestland firması Türkiye’nin istekleri lehine en çok taviz veren üretici olmuştur. Türk Kara Kuvvetleri için üretilecek olan T-129 helikopterleri doğal olarak 21. yüzyılın en gelişmiş aviyonik sistemleri ve silahları ile donatılacaktır. T-129 performans açısından Türkiye’nin mevcut AH-1 Süper Kobra helikopterlerinden daha ileridedir. Türkiye, T-129 helikopterlerinin tek üretici ülkesi konumunda olacak.[10] Bu vesileyle helikopter sanayiinde başlangıç için önemli bir adım atılması projeyi çok önemli kılmaktadır.

Tasarımı

değiştir
 
Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ankara'daki Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tesislerinde Atak helikopteri önünde, 2013

T-129 helikopterinin temel tasarımı itibarıyla tekerlekli olması, 5 palli rotora sahip olması ve kullandığı mühimmat açısından büyük avantajlar sağlaması bu ürünü Türk Silahlı Kuvvetlerindeki diğer helikopterlerden farklı yapmaktadır. Helikopter pilot ve silahçı olmak üzere 2 kişilik personel tarafından yönetilecektir.

A-129'la benzer gövdeye sahip olacak olan T-129, S-70 ve AH-64 gibi darbeye dayanıklılıklarıyla ünlü helikopterlerin sahip olduğu MIL-STD-1290 Düşme Dayanıklılığı Standartı'nda üretilecektir. İç yakıt tankları kendini onarmaya vakıf olarak delinme ve çatlamaya dayanıklı, yakıt akıtmayan standartlarda olacaktır. Motorlar iki ayrı bölümde olacak ve aralarında zırhlı bölüm bulunacaktır. Helikopterin transmisyonu 12.7 mm mermiye dayanıklı ve 30 dk. süreyle yağsız çalışabilecek kapasitede, rotor ve paller 12,7 mm mermiye karşı balistik korumaya sahip olacaklardır. Paller 15 cm kalınlığındaki ağaç dallarına çarpmalara dayanıklı şekilde üretileceklerdir.

ATAK projesinde T-129 taarruz helikopterinin görev bilgisayarı en önemli birim olarak görülmektedir. Görev bilgisayarı ve yazılımları helikopter üzerindeki seyrüsefer, haberleşme, elektronik harp, hedef tespit, platform yönetimi ve silah yönetimi fonksiyonlarını bir bütün olarak yönetiyor ve pilotlara dijital kokpit üzerinden kumanda imkânı veriyor. T-129 helikopterinde ASELSAN ve TÜBİTAK tarafından tasarım çalışmalarına 2001 yılında başlanan ve 2007 yılında atış testleri AH-1S Kobra helikopterinde başarıyla tamamlanan özgün görev bilgisayarı kullanılacaktır.[11]

T-129 helikopteri ASELSAN özgün üretimi ASELFLIR-300T Gece/Gündüz Termal Görüş ve Hedefleme Sistemi, AVCI Kaska Monteli Nişangah Sistemi ile donatılacaktır.[12] Helikopter iletişimi ASELSAN üretimi MXF-484 U/VHF ve uzun menzilli HF-SSB telsizlerle sağlayacaktır. Gelecekte bu telsizler yine ASELSAN üretimi yazılım tabanlı telsizlerle değiştirilecektir.

Helikopterin Elektronik Harp Sistemi (EHS) daha önce Aselsan ile SSM arasında imzalanan sözleşme kapsamında sağlanacaktır. EHS entegreli bir T-129 helikopterinde radar ikaz sistemi, füze ikaz sistemi, lazer ikaz sistemi, IR karıştırıcı sistem, karşı tedbir ışık atıcı, dost ve düşmanı ayırt edici birim bulunacaktır. Bu sistemlerin dizayn, test ve seri üretimleri ASELSAN ve onun sahibi olduğu MIKES şirketlerinin sorumluluğundadır.

Bunların dışında helikopterde kırka yakın yerli üretim cihaz yer alacaktır.[12]

T-129 helikopteri çift LHTEC CTS800-4 motoru ile donatılacaktır. Rolls-Royce ve Honeywell ortaklığı olan LHTEC firmasının hafif platformlar için geliştirdiği CTS800 sınıfı bu motor dünyanın değişik askeri hava platformlarında kullanılmaktadır. Motor 35000 saatlik uçuş deneyimi ile dikkat çekmektedir. CTS800-4N motoru FADEC (Tam Sayısal Motor Kontrol Sistemi) özelliği sayesinde pilotun iş yükünü azaltmakta ve motorun bakım programını hafifletmektedir. Yapılan sözleşme çerçevesinde 96 milyon ABD doları tutarında söz konusu motor ve yedek parçaları Rolls-Royce firmasından 100 adet olarak sipariş edilmiştir.[13]

Aerodinamik yapıda yapılacak bazı değişikliklerin (burun, yan kanatçıklar, kuyruk parvanesi vs.) yanında, mevcut 8 adet Tow silah podlarının on ikiye çıkarılması planlanmaktadır. Ayrıca Stinger lançerlerinin montajında yenilik ve 5 eğik uçlu pervane kolunun olması (pal sayısı) sessizlik ve performans açısından helikopterin performansına katkı sağlayacak birçok özelliklerden birkaçı olarak ön plana çıkmaktadır.

Helikoptere Roketsan tarafından üretilen Hydra, Cirit roketi ve UMTAS tanksavar füzesinin de entegrasyonu planlanmaktadır. Hava unsurlarından savunma için FIM-92 Stinger füzesi entegre edilecektir. Helikopter yakın saldırı görevini 500 mermi kapasiteli TM-197 makineli top sistemi ile yapacaktır.

Türkiye şartlarına uygun olarak tekrar yapılandırılacak olan T-129 tasarımının Sistem Şartları Gözden Geçirme aşaması Ocak 2009 yılında tamamlanmıştır.[14] Modernize edilip günümüzün şartlarına uyarlanmakta olan helikopterin ana yüklenicisi TUSAŞ ilk prototipin (P1) uçuş denemesini 2009 Eylül ayında başarıyla gerçekleştirdi. ATAK projesinin 22’nci ayında Kritik Tasarım Gözden Geçirme'si yapılacak ve aviyonik entegrasyon ile helikopterin nihai konfigürasyonu doğrulanacaktır.[12] 2010 yılında denenecek P2 ve P3 prototiplerinin ardından, ilk TUSAŞ helikopteri T-129 P4 askeri sertifikasyona tabi tutulacak ve Türk Silahlı Kuvvetleri için üretilecek helikopterin ilk modeli olacaktır. Program aynı zamanda 2011 yılında uçacak P5 modelinin TUSAŞ tarafından yapılmasını da içermektedir.[14]

Üretimi

değiştir

ATAK projesi çerçevesinde yüklenici firmaların görev dağılımı şu şekildedir:[15][16]

TUSAŞ: Program ve Sözleşme Yönetimi, Gövde Üretimi, Nihai Montaj, Uçuş Testleri, Eğitim, Entegrasyon, Lojistik Destek
ASELSAN: Görev Bilgisayarı ve Yazılımının Üretimi, Aviyonik Sistemlerin Üretimi ve Entegrasyonu, Silah Sistemleri Tedarik ve Entegrasyonu ile Elektronik Harp Kendini Koruma Sistemleri Üretimi
AgustaWestland: Uçuş Performansı Şartlara Uygun Platform, Teknoloji Transferi, Yeni Motor Değişikliği, Otomatik Uçuş Kontrol Sistemi, Hava Aracı Durum İzleme Sistemi

Bu firmalar dışında Roketsan, TEI, Kale Kalıp, Alp Havacılık, MİLSOFT, STM gibi yerli firmaların da TUSAŞ ve ASELSAN'ın alt yüklenicisi olarak projede görev almaları beklenmektedir.

Envanterdeki mevcut AH-1 Cobra serisi helikopterlere eşlik edecek bu yeni helikopter, Türkiye'de TUSAŞ'ın Ankara'daki tesislerinde üretilecektir. AgustaWestland 28 Mayıs 2009 tarihinde Türkiye'den gelen yetkililerin katılımı ile İtalya'da Cascina Costa'daki T-129 tesislerini resmî törenle hizmete açtı.[14]

Helikopter iki tipte üretilecektir:
T-129 TUC-1: özgün görev bilgisayarı, özgün elektronik harp ve karşı tedbirler sistemi, ASELSAN ASELFLIR-300T elektro-optik gece/gündüz görüş ve atış sistemi, Thales yapımı kaske monteli nişangâh sistemi, Hellfire II veya SpikeER tanksavar füzeleri
T-129 TUC-2: özgün görev bilgisayarı, özgün elektronik harp ve karşı tedbirler sistemi, ASELSAN ASELFLIR-300T elektro-optik gece/gündüz görüş ve atış sistemi, Aselsan AVCI kaske monteli nişangah sistemi, Roketsan UMTAS ve Cirit tanksavar füzeleri

TUSAŞ ASELSAN AgustaWestland
  • Üretim
  • Montaj
  • Uçuş Testleri
  • Eğitim
  • Entegre
  • Lojistik Destek
  • Görev bilgisayarı üretim ve yazılımı
  • Aviyonik sistemleri üretim ve entegrasyonu
  • Silah sistemleri tedarik ve entegrasyonu
  • Teknoloji transferi
  • CTS800-4A motor değişikliği
  • Otomatik Uçuş kontrol sistemi
  • Helikopter sistemleri izleme birimi

Geliştirme ve sınanma süreci

değiştir

Uzman helikopter pilotları ve silahçılarının da önerileri doğrultusunda, Türkiye'nin coğrafi koşullarına tam uyumluluk göstermesi amacıyla yapılmakta olan çalışma sonucunda, çok etkili bir dizayn ortaya çıkması beklenen proje kapsamında, test süreçleri aşağıdaki başlıklar altında yürütülecektir:

  • Aviyonik ve Silah Sistemleri paketi’nin T-129 ATAK Helikopteri Sistem Performans Spesifikasyonu gereklerini karşılayacak şekilde helikoptere entegre edilmesi
  • Aviyonik ve Silah Sistemleri Paketi’nin donanım ve yazılım entegrasyonu için gerekli tasarım ve üretim aktivitelerinin yapılması
  • Fonksiyonel Kabul Testleri
  • EMI/EMC testleri
  • Yer testleri
  • Uçuş testleri
  • Performans ve Uçuş Mekaniği analizleri
  • Yapısal modifikasyon
  • Uçuşa elverişlilik ve kalifikasyon işlemleri
  • ASELSAN’ın tasarlayacağı sisteme yönelik olarak operasyonel, sistem/alt sistem ve fonksiyonel tanımlamaları
  • Elektrik ve Grup-A Kiti modifikasyonu
  • SEL Kabul Testleri, yer, uçuş ve EMI/EMC Testleri
  • AgustaWestland ve ASELSAN’dan aldığı ELD Veri Paketi modüllerini (bakım ve pilot bilgi arşivi) birleştirerek nihai T-129 helikopterinin ELD Veri paketini hazırlayacaktır.
  • 19 Mart 2010 tarihinde Türkiye ile İtalya'nın birlikte geliştirdiği T129 ATAK tipi prototip helikopter test uçuşunda düştü. Düşen helikopterin enkazına ait görüntüleri yayınlayan Azzura televizyonu, kazanın Milano'nun 130 km kuzeyinde meydana geldiğini duyurdu. Helikopterin parçalara ayrıldığı kazada iki İtalyan pilotun ağır yaralandığı belirtildi.[17] Aylardır test uçuşları süren helikopterin düştüğü haberi, Türkiye’de şok etkisi yaptı. Ancak gerçek kısa sürede anlaşıldı. Düşen helikopter, Türk basın mensuplarının da ilk uçuşunu izlediği T-129 P1 değil, proje kapsamında deneme amacıyla kullanılan A-129 Mangusta’ydı. Projenin ana yüklenicisi TUSAŞ’tan yapılan açıklamada, "ATAK Programı geliştirme faaliyetleri kapsamında, test amaçlı helikopterler yedekli olarak planlanmış olup ilk tespitlere göre program akışında bir değişiklik öngörülmemektedir." denildi.[18] Ancak gerçekte düşen P1 olmakla birlikte bu helikopterin ne A-129 ne de T-129 olduğu, geliştirme süreci için hazırlanmış olan karma bir ürün olduğu ortaya çıkmıştır.
  • 15 Haziran 2010 tarihinde yapılan Savunma Sanayii İcra Komitesi toplantısının ardından yapılan açıklamada Kara Kuvvetleri Komutanlığının acil ihtiyacını karşılamak üzere İtalyan AgustaWestland firmasından 9 adet A-129 Mangusta tipi saldırı helikopteri satın alınacağı duyuruldu. T-129 model ilk helikopterin 2013 yılında teslim edilmesi öngörülüyor. Ancak mart ayında ilk helikopterin İtalya’daki uçuş testi sırasında düşmesi nedeniyle teslimatta gecikme bekleniyor.[18]
    • 8 Kasım 2010 tarihinde AgustaWestland firması 150 milyon avro bedelle 9 adet temel konfigürasyon T-129 taarruz helikopteri ve yedek parça siparişi aldığını açıkladı. Helikopterler TUSAŞ tesislerinde montaj edilecek ve 2012 ortalarında Türk Kara Kuvvetlerine teslim edilecektir. Elli bir adet taarruz helikopterini kapsayan ATAK projesininse şu anda Kritik Tasarım Gözden Geçirme aşamasında olduğu, prototip helikopterlerin üretiminin İtalya’da ve Türkiye’de devam ettiği, uçuşlarının 2011 Ocak ayında yapılacağı açıklanmıştır.[19]
  • 4 Şubat 2011 tarihi itibarıyla, projede Kritik Tasarım Aşaması tamamlanmış olup 2011 yılının ilk yarısında uçuş testlerinin başlaması hedeflenmiştir.[15] T-129 taarruz helikopterinin P4 prototipinin montaj işlemleri TUSAŞ tesislerinde yapıldı.
  • 17 Ağustos 2011 sabahı TUSAŞ tesislerinde üretilen T-129 P6 prototipi Ankara'daki ilk test uçuşunu başarıyla yapılmıştır.[20]
  • 27 Mayıs 2013 Savunma Sanayii Müsteşarı Murad Bayar, ATAK helikopterlerinin son aşamada olduğunu belirterek yakın zamanda Türk Silahlı Kuvvetlerine (TSK) teslim edileceğini söyledi. İlk parti teslimatı olacak dokuz helikopterde beş helikopterin testleri tamamlanmıştır. Altıncı helikopterin testleri bitmek üzere. Yedinci, sekizinci ve dokuzuncu helikopterlerin montajı bitmiş, testlere hazırlanıyor.
  • 10 Haziran 2014'te üç adet ATAK helikopterinin teslimatı Türk Silahlı Kuvvetlerine yapılmıştır.
  • 10 Eylül 2017 itibarıyla Türk Silahlı Kuvvetlerine ATAK Programı kapsamında üretilen T129 ATAK Erken Duhul Helikopterlerinin dokuzuncu ve son helikopteri teslim edilmiştir.[21]

Teknik özellikleri

değiştir
 
 
  • Performans[9][22]
    • Maksimum hızı : 278 km/s (151 knot)
    • Azami servis irtifası : 6.096 m (20.000 ft)
    • Görev yüklü irtifa : 3.048 m (10.000 ft)
    • Tırmanma hızı  : 14,0 m/s (2.750 ft/min)
    • Azami Güç/Ağırlık Oranı : 550 hp/tn
    • Maksimum havada kalma süresi : 3 sa. (3 h)
    • Maksimum menzil : 561 km (303 nm)
    • Ek yakıt tanklı menzil : 1000 km (540 nm)
  • Güç kaynağı
  • Boyut değerleri
    • Uzunluk : 13,64 m
    • Yükseklik : 3,96 m
    • Ana rotor çapı : 11,90 m
  • Ağırlık değerleri
    • Boş Ağırlık : 2.900 kg (6.400 lbs)
    • Mürettebat : 2
    • Azami kalkış ağırlığı : 5.000 kg (11.023 lbs)
    • Azami silah yükü : 1.200 kg (2.600 lb)
      • Kanatlarda yer alan silah bölmeleri : 4 x 300 kg (4 x 661 lbs)
    • Yakıt kapasitesi : 750 kg

Aviyonik özellikleri

değiştir
  • Aviyonikler[24]
    • Merkezi Kontrol Bilgisayarı (Çift)
    • Tam Sayısal 4-eksenli Uçuş Kontrol Sistemi
    • 2 x Çok işlevli Ekran (Pilot ve Yardımcı pilot)
    • Hava taşıt gösterim sistemi
    • Bütünleşik Ataletsel Seyrüsefer Sistemi ve GPS
    • Sayısal uçuş haritası
    • Uçuş veri sistemi
    • Radar yükseklikölçer
    • VHF/UHF alıcısı
    • Yüksek Frekans alıcısı
    • IFF Transponder
    • Ses şifreyici / Frekans sektirici
    • Görüntü veri linki
    • Pasif ve aktif karşı önlemler ile DAS paketi
  • Donanımlar[24]
    • Görev Yönetim Sistemi
    • Lazer mesafe bulucu ile hedef bilgi toplama EO / planlayıcı, FLIR ve CCTV
    • Silah balistik yörünge işleme
    • Gece görüşü (Kaska ekli görüş sistemi)
    • Acil durum yer belirleme vericisi
    • Harici ek yakıt tankları
    • Bağlantı kesici
    • Buzlanma algılayıcısı
    • Kızılötesi baskılayıcıları

Kullanıcı ülkeler

değiştir

  Türkiye

  • Kara Kuvvetleri Komutanlığı (TSK): 57 adet teslim edildi; 6'sı Faz-2.[25]
  • Jandarma Genel Komutanlığı (JGK): 13 adet teslim edildi; 7'si Faz-2.[25][26]
  • Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM): 3 adet teslim edildi; tamamı Faz-2[25][26]

  Filipinler

  • Altı adet sipariş edildi, iki adedi Mart 2022'de teslim edildi.[27][28][29][30]

  Nijerya

  • Altı adet sipariş edildi. iki adedi Kasım 2023'te teslim edildi.[31]

Alım girişimler

değiştir
  •   Güney Kore: 36 adet için ihale aşamasında kaybetti.[32]
  •   Pakistan: Pakistan ile 2018 yılında 30 adetlik T-129 satın alım sözleşmesi imzalanmıştı. Başta ABD'nin Amerikan menşeli motora ambargo uygulaması sebebiyle 2022 başında Türkiye'den helikopter tedarikinden vazgeçtiği Pakistan Silahlı Kuvvetleri Sözcüsü tarafından açıklanmış olsa da sonrasında bu açıklama geri çekilmiş, T-129 programının devam ettiği söylenmiştir.[33][34][35]

T-629 ATAK-2

değiştir
Ana madde: TUSAŞ T-929 Atak 2
 
Teknofest 2019'da sergilenen ATAK-2 modeli

TUSAŞ tarafından yapılan açıklama, T-129 ATAK projesinde kazanılan bilgi birikimi ve tecrübe ile T-629 ATAK-2 Taarruz Helikopteri projesine başlandığı duyuruldu. Projenin tamamen yerli imkânlarla geliştirileceği belirtilirken, TUSAŞ T-625 genel maksat helikopterinde kullanılan alt sistemlerin bu projede de kullanılacağı ve ilk versiyona göre daha gelişmiş aviyonik sistemlerle donatılacağı açıklanmıştır.[36] İlk kez IDEF 2019' da sergilenen hava aracının 10 ton olacağı öngörülmektedir.[37]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Türkiye'nin sattığı Taarruz helikopteri ATAK ilk kez görüntülendi". 30 Ekim 2023. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  2. ^ a b "Savunma Sanayi Müsteşarlığı 2010 Faaliyet Raporu" (Pdf). Ssm.gov.tr. 2010. ss. 46-47. 28 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014. 
  3. ^ "T129 ATAK Helikopterinin fiyatı ne kadar?". Savunma Sanayi ST. 24 Mayıs 2021. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Türk taarruz helikopteri T129 ilk uçuşunu yaptı". Zaman.com.tr. 28 Eylül 2009. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014. 
  5. ^ "T129 ATAK HELİKOPTERİ". tai.com.tr. 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. 
  6. ^ "Kara Kuvvetlerinden 3 milyar dolarlık ret". Internethaber.com. 4 Kasım 2013. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014. 
  7. ^ "Türk Tipi Saldırı Helikopteri İçin Start Verildi". Tai.com.tr. 8 Eylül 2007. 27 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012. 
  8. ^ "Taarruz Taktik Keşif Helikopteri (ATAK)". Ssm.gov.tr. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014. 
  9. ^ a b "T-129 Taarruz ve Taktik Keşif Helikopteri Projesine Bir Bakış" (PDF). Trsavunma.com. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından (Pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2014. 
  10. ^ "Atak'ın gösteri uçuşu 28 Eylül'de". HaberTürk Gazetesi, ekonomi.haberturk.com. 26 Eylül 2009. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Türk mühendislerin 'ATAK' başarısı". CNN Türk. 2 Ekim 2007. 31 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ a b c "ATAK Program Sözleşmesi Yürürlüğe Girdi". TAI’nin Sesi Dergisi, Sayı 87. Ekim 2008. 
  13. ^ "LHTEC to provide engines for Turkish ATAK helicopters" (İngilizce). Rolls Royce Defence News, rolls-royce.co.uk. 4 Eylül 2008. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ a b c "AgustaWestland Opens New Dedicated T129 Facility" (İngilizce). AviationNews, aviationnews.eu. 28 Mayıs 2009. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ a b "Taarruz Taktik/Keşif Helikopteri Tedarik Projesi - ATAK". T.C. M.S.B. Savunma Sanayii Müsteşarlığı, ssm.gov.tr. 4 Şubat 2011. 25 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Turkey Finally Lands Its Attack Helicopters" (İngilizce). Defense Industry Daily, defenseindustrydaily.com. 20 Haziran 2010. 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "ATAK helikopteri test uçuşunda düştü". airporthaber.com. 23 Mart 2010. 9 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2010. 
  18. ^ a b "İtalya'da ATAK Helikopteri Kazası". Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, trt.net.tr. 23 Mart 2010. 24 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "Turkey Orders Nine More T129 Helicopters For The Land Forces Command" (İngilizce). Finmeccanica SpA, AgustaWestland, agustawestland.com. 8 Kasım 2010. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "TUSAŞ'ın Ürettiği T129 Helikopteri İlk Uçuşunu Başarıyla Gerçekleştirdi". TUSAŞ. 17 Ağustos 2011. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022. 
  21. ^ "T129 ATAK Erken Duhul Helikopterlerinin Türk Silahlı Kuvvetleri'ne Teslimatı Tamamlandı". 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022. 
  22. ^ "T129 ATAK ADVANCED ATTACK AND TACTICAL RECONNAISSANCE HELICOPTER". 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2016. 
  23. ^ "CTS800". 4 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2016. 
  24. ^ a b "T129". 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2016. 
  25. ^ a b c @TyrannosurusRex (21 Temmuz 2022). "Emniyet güçlerine teslim edilen ATAK sayısı 73 adede ulaştı" (X gönderisi) – X vasıtasıyla. 
  26. ^ a b "Jandarma'ya 10'uncu T129 ATAK helikopteri teslim edildi". 31 Aralık 2021. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2022. 
  27. ^ Ahmet Alemdar (27 Mayıs 2021). "Filipinler 6 T129 ATAK için 270 milyon dolar ödeyecek". defenceturk.net. DefenceTurk. 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  28. ^ Ahmet Alemdar (14 Aralık 2021). "Filipinler ilk iki T129 ATAK taarruz helikopterlerini teslim alıyor". defenceturk.net. DefenceTurk. 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  29. ^ Haber Merkezi (6 Ocak 2022). "Filipinler'in ATAK helikopterleri teslim ediliyor". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  30. ^ Kurunç, Kamer (8 Mart 2022). "Filipinler'in İlk ATAK Helikopterleri Teslim Edildi". Savunma Sanayi ST. savunmasanayist.com. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2022. 
  31. ^ Eren Yiğitoğlu (23 Ocak 2023). "T129 ATAK helikopteri 2023'ün ilk çeyreğinde Nijerya'da!". defenceturk.net. DefenceTurk. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023. 
  32. ^ "ATAK'ın da yarıştığı Güney Kore ihalesinde hangi helikopter kazandı?". KT10 Yapım Prodüksiyon Tic. Ltd. Şti., kokpit.aero. 23 Nisan 2013. 20 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013. 
  33. ^ Kamer KURUNÇ (5 Ocak 2022). "Pakistan, T-129 ATAK Helikopteri Alımını İptal Etme Kararı Aldı". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 5 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  34. ^ Ahmet Alemdar (5 Ocak 2022). "ABD'nin Pakistan'a T129 Atak satışını engellemesiyle ihale Çin'e gitti". defenceturk.net. DefenceTurk. 5 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2022. 
  35. ^ Haber Merkezi (6 Ocak 2022). "Pakistan: "ATAK alımından vazgeçmedik"". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2022. 
  36. ^ "ATAK 2". 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2018. 
  37. ^ "İşte Türkiye'nin yeni taarruz helikopteri: Atak-2". 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020. 

Dış bağlantılar

değiştir

  Wikimedia Commons'ta T129 ATAK ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=TUSAŞ_T-129_Atak&oldid=33394729" sayfasından alınmıştır