Akyaka
| Akyaka | |
|---|---|
 Kars Siyasi Haritası | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Kars |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Muhammed Kaya[1] |
| • Belediye başkanı | Muhammet Toptaş (AK Parti)[2] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 550 km² |
| Rakım | 1530 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 10.985 |
| • Kır | 8,429 |
| • Şehir | 2.025 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 36780 |
| İl alan kodu | 474 |
| İl plaka kodu | 36 |
Resmî site Akyaka Belediyesi | |
Akyaka, Kars ilinin bir ilçesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilinen ilk ismi Şöregel (Azerice: Şörəyel; Rusça: Шурегель) olan daha sonra Kızılçakçak (Rusça: Кызылчакчак) adını alan Akyaka 1534 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katıldı. Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusyası arasında 1877-1878 yılları arasında yaşanan ve 93 Harbi olarak bilinen savaşın ardından Akyaka kırk yıl kadar Rusya'nın kontrolünde kaldı. 1918'de Bolşevik İhtilali nin ardından yapılan Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlılar'a bırakıldı. Kısa bir süre sonra, önce Ermeni egemenliğine giren yöreyi daha sonra İngilizler ele geçirdi. Bölgeyi daha sonra Ermeniler'e ve Gürcüler'e bırakan İngilizler buradan çekildi. 25 Nisan 1918'de Akyaka, kırk yıldan sonra tekrar Osmanlı topraklarına dahil edildi. Nisan-Mayıs 1918'de Ermeniler tekrar şehre girmiş, Osmanlı ordusu buradan çekilmeye mecbur kalmıştı. Buna engel olmak isteyen bölge halkı kendi imkânları dahilinde, 5 Kasım 1918'de Milli İslam Şurası adıyla demokratik bir yerli hükûmet kurdu. Akyaka'nın da dahil olduğu bu hükûmet 18 Ocak 1919'da Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti adını aldı. Akyaka, Türk Kurtuluş Savaşı'yla 30 Ekim 1920'de Türk kuvvetleri tarafından alındı.[4][5]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Akyaka'nın doğusunda Ermenistan, batısında ve güneyinde Kars il merkezi ve kuzeyinde Arpaçay vardır. Ermenistan ile 52 kilometre sınır boyuna sahiptir. Türkiye-Ermenistan arasında bulunan ve 1993 yılında kapatılan Akyaka Sınır Kapısı sınır kapısı bu ilçede bulunmaktadır. Akyaka içinden geçerek Ermenistan'a giden demiryolu sınır kapısı kapatılana kadar kullanılmış iki ülke arasında yolcu ve ve yük nakli yapmıştır. İlçenin yüksekliği 1477 metre olmasına rağmen geniş düzlükler ve bozkırlara sahiptir. Ancak iklimin çok sert olmasından dolayı arazilerden verim elde edilememektedir. Kaynağını Sarıkamış ilçesinden alan Kars Çayı ile kaynağını ilçe sınırları içerisinde bulunan Terelik mevkiinden alan Karahan Çayı ilçeden geçerek Akyaka'nın doğusunda bulunan Arpaçay Barajına dökülmektedir. Ayrıca Kars Çayı Türkiye'nin Ermenistan ile olan sınır boyunuda belirlemektedir.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]İklimi karasal karakter göstermesiyle birlikte kışları çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçer. Yazın ortalama sıcaklık 19.5 °C, kışın ortalama -4.5 °C dir. Kar yağışında ortalama kar kalınlığı ilçe merkezinde 40 cm olmakta, yağmur ise m² ye 30–40 kg arası düşmektedir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2020 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sistemi sonuçlarına göre Akyaka'da toplam 10.454 kişi yaşamaktadır. Nüfusun 2.025'i ilçe merkezinde, 8.429'u ise köylerde bulunmaktadır. Akyaka'nın nüfus bakımından en büyük köyleri ilçenin doğusunda bulunan Demirkent köyü ile ilçenin kuzey doğusunda bulunan Esenyayla köyleridir. Akyaka'da, Karapapaklar, Azeriler yoğun olarak yaşamaktadır. Ancak batı kentlerine yoğun bir biçimde göç vermiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990[6] | 15.095 | 2.440 | 12.655 |
| 2000[7] | 14.526 | 3.400 | 11.126 |
| 2007[8] | 12.712 | 2.810 | 9.902 |
| 2008[9] | 12.473 | 2.261 | 10.212 |
| 2009[10] | 12.131 | 2.193 | 9.938 |
| 2010[11] | 12.023 | 2.273 | 9.750 |
| 2011[12] | 12.139 | 2.219 | 9.920 |
| 2012[13] | 11.641 | 2.094 | 9.547 |
| 2013[14] | 11.563 | 2.081 | 9.482 |
| 2014[15] | 11.375 | 2.063 | 9.312 |
| 2015[16] | 11.079 | 1.929 | 9.150 |
| 2016[16] | 10.952 | 1.901 | 9.051 |
| 2017[16] | 10.713 | 1.886 | 8.827 |
| 2018[16] | 10.985 | 2.026 | 8.959 |
| 2019[16] | 10.584 | 1.974 | 8.610 |
| 2020[16] | 10.454 | 2.025 | 8.429 |
Köy nüfusları ve etnik yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Akyaka nüfusunun tamamına yakın bir kısmını Azerbaycan ve Kafkasya göçmenleri oluşturmakta, Azerice ile konuşulmaktadır. Ayrıca İstanbul ve İzmir'de ilçeden göç eden birçok kişi olmasından dolayı Akyaka ve köylerinin isimleriyle açılmış Cami ve dernekler bulunmaktadır. Bu derneklerde Akyaka kültür ve mirası yaşatılmaya çalışılmaktadır.
İdari yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]1922 ve 1926 yılları arasında ilçe teşkilatı olan Akyaka 1926 yılında Arpaçay ilçesine bağlı bir bucak haline dönüştürülmüştür. 1961 yılında Türkiye genelinde yapılan isim değişikliği sırasında Kızılçakçak ismini değiştirerek bugünkü ismi olan Akyaka adını almıştır.
İlçe 27 köy ve merkezinde bulunan 3 mahalleden oluşmaktadır. 4 Haziran 1972 yılına kadar muhtarlıkla idare edilen Akyaka Bucağı yapılan ara seçimler ile belediye teşkilatı olmuştur. 1987 yılında yürütülen 103 yeni ilçe kurulması ile ilgili kanun kapsamına alınarak 1988 yılında Akyaka ilçesi olarak ilan edilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2015.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Vertrag_von_Kars_%28franz%C3%B6sisch%29.pdf 24 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikimedia Commons, Kars Antlaşması'nın maddeleri (Fransızca)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Akyaka Nüfusu - Kars". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Kars Akyaka Nüfusu". nufusune.com.