Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

İmzacı ülkeler

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (İngilizce: European Convention on Human Rights), 4 Kasım 1950'de İnsan Hakları Bildirisinde bulunan hakları topluca güvence altına almak için Avrupa Konseyi üyelerinin üzerinde anlaştıkları metindir.

Avrupa Konseyi'nin bu anlamda ilk adımı 4 Kasım 1950'de Roma'da imzalanan ve 3 Eylül 1953'te yürürlüğe giren “İnsan Hakları ve Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (İHAS)”'dir. İHAS 59 maddeden ve ek protokollerden oluşur.

Sözleşme ile sağlanan haklar

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (İHAS) birinci bölümü temel hak ve özgürlüklere ilişkindir. Sözleşmeye taraf olanlar, kendi yetki alanları içinde bulunan herkesin, bu hak ve özgürlüklerden yararlanmalarını sağlarlar. Sözleşmenin ikinci bölümü ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kuruluşu, yapısı ve yetkileri ile ilgilidir. Üçüncü bölüm ise çeşitli hükümleri kapsamaktadır. Ayrıca çeşitli tarihlerde kabul edilen protokoller ile de birçok hak ve özgürlük İHAS sözleşmesinin parçası haline gelmiştir.

Sözleşme temel metninde düzenlenen hak ve özgürlükler şunlardır:

1. Yaşam hakkı (madde 2)
2. İşkence yasağı (madde 3)
3. Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı (madde 4)
4. Özgürlük ve güvenlik hakkı (madde 5)
5. Adil yargılanma hakkı (madde 6)
   • masumiyet karinesi (m. 6/2)
   • savunma hakkı (m. 6/3)
6. Kanunsuz ceza olmaz ilkesi (madde 7)
7. Özel ve aile hayatına saygı hakkı (madde 8)
8. Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (madde 9)
9. İfade özgürlüğü (madde 10)
10. Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü (madde 11)
11. Evlenme hakkı (madde 12)
12. Etkili başvuru hakkı (madde 13)
13. Ayrımcılık yasağı (madde 14)

İHAS 15. maddesi ile olağanüstü hallerde yükümlülüklerin askıya alınması düzenlenmiş ve bu durumlarda bile yaşam (m.2), işkence yasağı (m.3), Kölelik yasağı (m.4/1) ve kanunsuz suç ve ceza olmaz (m. 7) ilkelerinin askıya alınamayacağı belirtilmiştir.

Önemi

Demokratik rejimlerin devam ettirilmesi açısından gerekli olan asgari hak ve özgürlükleri güvenceye alarak işe başlamış, zamanla insan hakları listesini genişletmiştir. İHAS ekonomik, sosyal ve kültürel haklardan çok sivil ve politik hakların korunmasına öncelik vermiştir. Bu sözleşmeyi sosyal ve ekonomik hakları içeren “Avrupa Sosyal Şartı” izlemiştir.

Türkiye ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Türkiye 18 Mayıs 1954'te sözleşmeyi onaylamış, 28 Ocak 1987'de de bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 28 Ocak 1990'da kabul etmiştir. İHAS, Avrupa Konseyi üyesi 47 devlet tarafından onaylanmıştır.

Ayrıca bakınız

• Afrika İnsan ve Halkların Hakları Sözleşmesi