Dönüşümlü hükûmet

Dönüşümlü hükûmet, parlamenter bir devlette hükûmetin oluşum şekillerinden biridir. Bu, görev süresi boyunca başbakanlık görevini yürüten kişinin (aynı siyasi blok içinde veya büyük koalisyonun bir parçası olarak) değişeceği veya "dönüşeceği" bir hükûmettir. İsrail ve Türkiye bu tür bir yönetim düzenlemesi konusunda şimdiye kadar en fazla deneyime sahip olan ülkedir.

Genellikle, bu değişim, anayasa geleneği tarafından yönlendirilir ve ilk görevlinin taktiksel istifasıyla ikinci görevliye yeni bir hükûmet kurma fırsatı verilir. İsrail, 1984 yılında dönüşüm mekanizmasını kurduktan sonra, bunu 2020 yılında yasalaştırmıştır.

2021 yılı itibarıyla, dönüşümlü hükûmetler İrlanda, İsrail, Malezya, Kuzey Makedonya, Romanya ve Türkiye'de oluşturulmuştur. Başarılı dönüşümler yalnızca İsrail'de (ilk olarak Şimon Peres ve İzak Şamir arasındaki dönüşüm ve ikinci olarak Yair Lapid'in 1 Temmuz 2022'de İsrail Başbakanı olarak göreve gelmesiyle gerçekleşen koalisyon hükûmeti anlaşmasının yerine getirilmesi) ve İrlanda'da (Leo Varadkar'ın Aralık 2022'de Başbakan olarak geri dönmesiyle) gerçekleşmiştir; diğer durumlarda ise dönüşüm henüz gerçekleşememiş veya hükûmet gerçekleşmeden çökmüştür.

Almanya

2005 Alman federal seçiminden sonra, CDU ve SPD arasında bir dönüşümlü hükûmet düşünülmüştür. Buna göre, o dönemde görevde olan SPD Şansölye Gerhard Schröder, 2007'ye kadar görevine devam edecek ve ardından CDU'nun lideri Angela Merkel, kalan iki yıl için onun yerine geçecekti. CDU bunu reddetmiş ve dönüşümsüz bir büyük koalisyonu tercih etmiş, Merkel ise tüm dönem boyunca Şansölye olarak görev yapmıştır.^[1]

İrlanda

2020 İrlanda genel seçiminden sonra Fianna Fáil, Fine Gael ve Yeşil Parti koalisyonu, dönüşümlü hükûmet temelinde 27 Haziran 2020'de kuruldu. Fianna Fáil'den Micheál Martin, Fine Gael'den Leo Varadkar'ın Aralık 2022'ye kadar yardımcısı (Tánaiste) olarak görev yapacağı bir anlaşma ile Taoiseach oldu. Dönüşüm 17 Aralık 2022'de gerçekleşti ve Varadkar ikinci kesintisiz döneminde Başbakan olarak yemin ederken, Martin Tánaiste rolünü üstlendi.

Romanya

Ciucă Kabinesi, Romanya'da iktidara gelen ilk dönüşümlü hükûmettir ve üyeleri PSD, PNL ve UDMR'den oluşmaktadır.^[2] Nicolae Ciucă PNL'den 2023'e kadar Başbakanlık görevini üstlenecektir. Ardından, 2024 Romanya yasama seçimlerine kadar görev PSD'ye ait olacaktır.^[3]

Türkiye

53. Türkiye hükümeti, Doğru Yol Partisi (DYP) ve Anavatan Partisi (ANAP) arasında dönüşümlü başbakanlık olarak planlanan bir dönüşümlü hükûmet olacaktı, başbakanlık görevi her yıl iki parti arasında değişecekti. Güvenoyu, anayasal çoğunluk olan milletvekili çoğunluğu elde edilemediği için Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilerek hükûmet düşürüldü.^[4]

54. Türkiye hükümeti, Refah Partisi (RP) ve Doğru Yol Partisi (DYP) arasında planlanan bir dönüşümlü hükûmet olacaktı. İlk olarak RP'den Necmettin Erbakan başbakan olarak çıkarılmış ve DYP'den Tansu Çiller başbakan yardımcısı olarak görev yapmıştır. Dönüşüm 1997 yılında gerçekleşecekti. Erbakan, dönüşümün gerçekleşmesini sağlamak için başbakanlık görevinden istifa ettiğinde, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Tansu Çiller yerine Anavatan Partisi'nden Mesut Yılmaz'a hükûmeti kurma görevini verdi.^[5]

Kaynakça

^ Graw, Ansgar (25 Eylül 2005). "Union lehnt "Israel"-Lösung ab". www.morgenpost.de (Almanca). 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ "Guvernul PSD-PNL-UDMR a fost învestit de Parlament cu 318 voturi "pentru" / Ciucă: Ne aflăm într-un moment mult așteptat de toți românii / Ciolacu: Nu voi minți niciodată că am învins pandemia / Barna: De ce nu l-ați chemat direct pe Dragnea să îi predați Ministerul Justiției?". G4Media.ro (Rumence). 25 Kasım 2021. 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ "Cum arată Guvernul Ciucă. Rotativă în 2023 pentru premier și trei ministere. Premierul desemnat, prima ședință cu miniștrii propuși". Digi24. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "İşte Koalisyon Protokolü" – Milliyet Gazetesi, 4 March 1996, Page 17.
^ Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi,Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul, 978-9944-88-172-2, p.303

[1] Graw, Ansgar (25 Eylül 2005). "Union lehnt "Israel"-Lösung ab". www.morgenpost.de (Almanca). 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[2] "Guvernul PSD-PNL-UDMR a fost învestit de Parlament cu 318 voturi "pentru" / Ciucă: Ne aflăm într-un moment mult așteptat de toți românii / Ciolacu: Nu voi minți niciodată că am învins pandemia / Barna: De ce nu l-ați chemat direct pe Dragnea să îi predați Ministerul Justiției?". G4Media.ro (Rumence). 25 Kasım 2021. 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[3] "Cum arată Guvernul Ciucă. Rotativă în 2023 pentru premier și trei ministere. Premierul desemnat, prima ședință cu miniștrii propuși". Digi24. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "İşte Koalisyon Protokolü" – Milliyet Gazetesi, 4 March 1996, Page 17.

[5] Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi,Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul, 978-9944-88-172-2, p.303

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]