Muhammed bin İsmâil eş-Şâkir
| Makale serilerinden |
 |
Muhammed bin İsmâil eş-Şâkir ya da Muhammed bin İsmâil el-Mektûm[1] (Doğumu: 746 – Ölümü: 809) İsmail bin Ca'fer es-Sâdık'in oğlu ve İsmaililik Mezhebi'nin kurucusudur. Abbâsîler devrinde (M. 750 – M. 1258) çeşitli Şîʿa fırkaları tarafından yönetime karşı gizli bir muhalefet hareketi tertip edilmekteydi. Bu muhalefet gruplarının arasında Ön-İsmâ'îlî topluluklarının destekçilerinin en tanınmışlarından olan “Mûbârek’îyye” adı verilen fırka da yer almaktaydı. İsmâ'îlî düşünce sistemine göre, İmâm Câʿfer es-Sadık (M. 702 – 765) ikinci oğlu olan İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek’i (M. 721 – 755) İmâmet’e veliaht olarak tayin etmişti. Bununla beraber, İsmâ‘îl'in babasından evvel ölümü üzerine bazıları onun gizlendiğini iddia ettiyseler de, Ön-İsmâ‘îlî fırkaları onun ölümünü kabullenerek İsmâ‘îl’in en büyük oğlu olan Muhammad bin İsmâ‘îl’i imâmları olarak tanıdılar.
Mûbârek’îyye fırkasının bölünmesi ve İlk İsmâ‘îlîler
[değiştir | kaynağı değiştir]Yediciler
[değiştir | kaynağı değiştir]M. 809 yılında Muhammad bin İsmâ‘îl’in vefatı üzerine “Mûbârek’îyye Fırkası” da ikiye ayrıldı. Bunları içinde en önemli ve fa'al kolunu Karmatîler’in oluşturduğu “Yediciler,” İsmâ‘îl bin Câfer el-Mûbarek’in oğlu olan Muhammad bin İsmâ‘îl’in İslâm'ın gerçek islahâtçısı olan gizlenen Mehdî, yeryüzünde adaleti hâkim kılacak olan son nâtık nebi, ya da kâ'im olduğuna inanarak adâlet dağıtmak üzere bir gün tekrar geri döneceğini beklediler.[2]
Fâtımî İsmâ‘îlîleri'nin ilk imâmı olarak Muhammad bin İsmâ‘îl
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammad bin İsmâ‘îl’in öldüğünü kabûl eden ve daha sonraki yıllarda “Fâtımî İsmâ‘îlîleri” olarak ortaya çıkan küçük fırka ise günümüzde mevcut olan çağdaş İsmâ‘îlî mezheplerinin oluşumuna öncülük ettiler. Böylece, gizlendikleri yerleri ve isimleri bilinmeyen imâmların yönetimi altına giren İsmâilîyye mezhebi, kendi i'tikatlarını “Dâ’îler – Dâvetçiler" aracılığıyla ana karargâhları olan Suriye’den etrafa yaymağa başladılar.
Bâtınîlik i'tikadının kurucusu olarak Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir
[değiştir | kaynağı değiştir]İmâmet (İsmâilî i'tikadı), Şîʿa’nın diğer fırkalarında olduğu gibi imâmların adedinin aslında "On İki" değil de "Yedi" olduğu esâsı üzerine inşa edilmişti. Yedi adedinin kudsiyeti ile mezhebin bütün temsiliyeti “Bâtınîlik” i'tikadının kurucusu ve "Yedinci İmâm" olan Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir'e aitti. Yedicilik i'tikadına göre kâdim dinler tamamen ilga edilmiştir ve bu yedi imâmın dini yaymakla ve yüceltmekle görevlendirilmiş birer de yardımcıları bulunmaktadır. Peygamberlere “Nâtık/Konuşan” ve yardımcılarına ise “Sâmet/Susan (Esâs/Vâsi) İmâm” unvanları verilmiştir. Her yedi “Sâmet” silsilesinin sonunda bir “Nâtık” gönderildiği ve böylece dinin sürekli olarak geliştirildiğine inanılır. İmâmet (İsmâilî i'tikadı) temelinde "Yedili Devir" inancını ihtiva eder. İslâm Dîni'nin ilk peygamberi kabul edilen Âdem’den ve oğlu Şit’ten itibaren altı[3] tane “Nâtık–Sâmet” silsilesi gönderilmiştir. Âdem ile oğlu Şit de sayıldığında en önemli ve "Yedinci" “Nâtık–Sâmet”, "Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir" ile "ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn" olarak ortaya çıkmaktadır. Bu “Nâtıklar ve Sâmetler silsilesi” sırasıyla: 1. Âdem ile oğlu Şit, 2. Nûh–Sam, 3. İbrahim–İsmâ‘il, 4. Mûsâ–Hârun, 5. İsâ–Şem’ûn, 6. Muhammed bin ʿAbd Allâh–Ali bin Ebâ Tâlib ve 7. Muhammed bin İsmâ'il (Meymûn’ûl-Kaddâh[4][5])–ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn ve oğulları olarak verilmektedir. Kur'ân-ı Kerîm'in tasavvufî yorumunu yapan ve gözle görülen eşyanın mânalarını kaldıran ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn'dur. Her Bâtınî, dinî tekliflerin yürürlükten kaldırılmakla birlikte sadece milletlerin an'anelerine hürmeten bunlara değer verildiğine ve diğer İslam mezheplerinde daha önceleri yapılmış olan bütün semavî nass'ların açıklamaları ile nakledilen hadislerin tamamının uydurma olduğuna inanmakla yükümlüdür.[6]
İsmâilî soy ağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| 2. İmâm Hüseyin | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. İmâm Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4. İmâm Muhammed el-Bakır | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| İmamet | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5. İmâm Câ'fer-i Sâdık | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, s. 77, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur Yayınları, İstanbul, 1970.
- ^ TDV, İslâm Ansiklopedisi.
- ^ "Encyclopedia Iranica, DAWR (1)". 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2014.
- ^ Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Muhammed bin İsmâ‘il bin Câ’fer’in eğitmeni olan kişinin adıdır. Daha sonra oluşan Bâtınîlik Mezhebi’nin i’tikadî ilkelerini tespit etmiştir.)
- ^ Öztürk, Yaşar Nuri, En-el Hak İsyanı – Hallâc-ı Mansûr (Darağacında Miraç), Cilt 1, Sayfa 61, Yeni Boyut, 2011. [Bâtınîliğin kurucusu olan Muhammed bin İsmâ‘il’in gizli kod adı olan bu isim aynı zamanda pek çok kişi için de kullanılmıştır.]
- ^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk tarihinde mezhep cereyanları – Şîʿa-i Bâtın’îyye’nin menşe’ ve akideleri, Sayfa: 233, Ahmet Sait tab’ı.