Sini
Sini, etrafında birçok kişinin oturarak yemek yediği, üstüne yemek sahanları konan, çember şeklinde ince kenarlı sunum kabı.
Genellikle bakır ya da gümüşten yapılır; kenarları 3-4 santimetreden yüksek değildir. Üstüne bakır kaşık, çatal ve yemek kâseleriyle tabaklarının sığacağı şekilde tasarlanmıştır. Bazı yerlerde tepsi adıyla da anılır.
Anadolu'da büyük grupların etrafına oturabildiği büyük ebatlı sinilere meydan sinisi veya divan sinisi denilir. Bu tür büyük sinler, daha çok düğünlerde, törenlerde kullanılır.[1]
Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sini çevresine bağdaş kurarak veya tek diz çökülerek yemek masası olarak kullanılır. Yemekler geleneksel olarak geniş sofra bezi ortasında sininin kasnak ya da katlanır ayaklar ile yerden yaklaşık 30 cm yükseltilmesiyle, üzerine kaplarla yemekler konularak, sofra beziyle de dizler korunarak, sağ diz sini altında, sağ elle yemeğe uzanarak yenir. Sofra bezi üzerine konulan ekmekler dilimlenir ve sofraya konur, sırasıyla yemekler sini üzerine getirilip, boşalan kaplar sininin kenarlarına ya da mutfağa kaldırılır. Yemek faslı tamamen bitince sini kasnak ve sofra bezi de kaldırılır.
Küçük siniler pişirme kabı olarak da kullanılır. Buna örnek sini kebabı, sini mantısı, sini köftesi gibi yemeklerdir.
Siniler sadece yemek pişirme ve yeme amacıyla değil farklı yiyecekleri işlemek, biriktirmek, saklamak gibi amaçlarla da kullanılır.
Üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Eskiden bakırdan elde çekiç ve balyozlarla dövülerek üretilen ince levhalar bükülüp kenarları boyu makasla kesilmiş dişleri bir birine geçirilir, dövülerek deliksiz eklenir, kabın şekli verilirdi. Yeni gelişen metallürji teknolojileri sayesinde, daha ucuz, daha dayanıklı, daha az bakım gerektiren ve sağlık bakımından da daha uygun görülen metallerden, örneğin paslanmaz çelik levhalardan fabrikalarda kalıplanarak ya da preslenerek seri üretilmekte, özlenen çekiç izleri dairevi fırçalama desenlerle andırılmakta ve gene sini adıyla satılmaktadır.
Süslemeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu kez sininin çevresini oluşturan kenarları ve sininin içi geometrik desenlerle süslenir, taban yüzeyleri 5 veya 6 kollu yıldızlar, kartal, kuş, balık gibi figürler, selvi ve çiçek gibi bitki motiflerin yer aldığı dövme ve oyma tekniğinde zengin süslemelerle, bazen özlü sözlerle donatılır, bir sanat eseri olarak yaratılır. Yapan ustanın ve / veya ısmarlayan zatın mührü, arması ve başka bilgileri de işlenmiş olabilir.
Sinilerin yüzeyindeki süslemeler bakımından Anadolu'daki siniler üç türlüdür:[1]
- Göbek kısmında yoğunlaşan süsleme
- Göbekle kenar bordürü arasında esas yüzey süslemesi
- Kenar bordürü süslemesi
Bakımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Siniler eskiden yemek sonrası odun külü ile ovularak temizlenirdi; şimdi bulaşık sünger ve deterjanları o geleneğin yerini aldı. Yılın belli zamanlarında, eğer bakırdan yapılmış ise, sini tamamen kırmızı bakır rengi ortaya çıkana kadar ıslak kumla kazınıp kalayı silinir, ateşte kızdırılır, kızgınken nişadır (Amonyum klorür / beyaz renkli amonyak tuzu) ile silinir, gene kızgınken sürülen taze kalay eriyerek kırmızı bakır yüzeyinde gümüş rengi bir ıslaklık görünümü alır. Üstüpü (ince iplik yumağı) ile eriyen kalay kırmızı bakır kabın tüm iç yüzüne yayılarak cilalanır yani kalaylanır ve soğuduğunda bakır zehirinin (özellikle asitli/ekşi) yemeklere karışmasını önleyen dayanıklı bir kalay tabakasıyla gümüş benzeri bir parlak metal görünümü alır.
Kültürü
[değiştir | kaynağı değiştir]En çok makbul olan gümüş sinilerdir.[kaynak belirtilmeli][ne zaman?]
Geçmişte çeyizlerde mutlaka bir sini olması gerekirdi.[nerede?] Düğün öncesi, düğün yemeği öncesinde ya da kına gecesinde komşular çeyizlere bakarken gelinin çeyizindeki sini sergilenir ve bu seremoniye siniye bakma ismi verilirdi. Tarak, yazma, mendil, yüksük gibi diğer çeyizler ve benzeri nevaleler sininin içinde sergilenirdi. Kasabalarda düğün hediyelerini haber alıp davul zurna eşliğinde adam gönderip baş üstünde sini ile getirtme adeti de vardır.
Sini üzerinde aynı kaplardan birlikte yemek yeme kültürü, Şamanizm'e kadar kökleri uzanan bir gelenektir.[kaynak belirtilmeli] Eşitlik, birliktelik ve kader birliğini vurgular. Geleneksel sedirli evlerde özellikle kırsal kesimde kullanımı sürmektedir.
Ayaklar kalça seviyesinde. yani daha yere yakın oturup kalkmanın, sol diz mideye dayalı tek diz çöküp dolayısıyla az yemekle doymanın (Japonyada "hara hachi bu", yani 80% doyma prensibi gibi), bir tepsi etrafındakiler sayısında dost ve yakınlarla ömür boyu birlikteliğin, sağlık ve uzun ömürlülük açısından faydaları olduğu iddia edilmektedir.[2]
Yer sofrası üzerine konulan sinilerde yemek yeme alışkanlığı, Anadolu'nun bazı kırsal kesimlerinde sürse de günümüzde insanlar bu alışkanlıklarından vazgeçerek yemeklerini masada yemeye başlamışlardır. Günümüzde yemekler çoğu yerlerde artık bakır ya da gümüş sinilerde, bakır ya da gümüş kaşık çatallar yerine Batılı usulle yemek masasında, porselen tabak, çelik kaşık-çatalla yenilse de, köylerde ve kırsal yörelerde bu gelenek devam etmektedir.
Sini çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yemek sinisi
- Divan sinisi
- Bekmez sinisi
- Kaburgalı sini
- Mangal sinisi
- Kadayıf sinisi
- Kadayıf teli sinisi
- Sac kavurma sinisi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Karpuz, Emine. "Anadoluda'ki Geleneksel Süslemeli Bakır Mutfak Kapların Tasarımı". 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (20-23 Kasım 2017) E-kitap. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ zones, 100 yaşını aşanların en yoğun olduğu 5 diyarı (Sardinya, Okinawa, Costa rica, Ikaria ve Loma Linda-Kaliforniya) inceleyen bir program