Yaşayan fosil

Yaşayan fosil, kladistikte (canlıların sınıflandırılmasında) tür olarak benzer görünen ya da sadece fosillerde görünen ve geriye başka da yaşayan akrabalar bırakamamış canlı organizmalara tanımlamak için kullanılan gayriresmî bir tanımdır. Bu türler büyük kitlesel yok oluşlardan kurtulmuş ve canlılar sınıflandırmasında genel olarak diğer türlerden daha düşük taksonomik çeşitliliğe sahip olan canlılardır. Olası bir genetik tıkanmadan sonra birçok yeni türler oluşturabilmiş ve başarılı şekilde yayılım göstermiş olan canlı türleri "yaşayan fosil" olarak tanımlanamayacak derecede başarılı oldukları kabul edilir. Bunun yanında "yaşayan fosil" olarak tanımlanan türlerin yapı planları çoğu zaman milyonlarca yıl içinde ancak çok az değişirek günümüze kadar gelmiş oldukları kabul edilir.

Gayri resmi bir tanım olan yaşayan fosil teriminin yanıltıcı tarafı, bu canlıların milyonlarca yıl önce fosilleşmiş olan ön atalarından bugüne kadar hiçbir şekilde evrim geçirmemiş olduklarının ve günümüzde yaşayan örneklerinin fosil bulgulardaki örneklerle tamamen uyuştuğunun sanılmasıdır. Yaşayan fosiller de zorunlu olarak evrimsel değişiklikler geçirmişlerdir. Buna örnek olarak, bulunan Coelacanth balık fosilleri bir zamanlar kıyılarda ve sığ denizlerde yaşayan bir canlı türü iken, günümüzde bu balık sadece derin denizlerde yaşayan ve bu ortama uyum sağlamış bir canlı türüdür. Bunun yanında evrim, pratik olarak sürekli hücresel ve moleküler biyolojik seviyede de baş gösterdiği için fosillerde her zaman bu incelenemez. Bu nedenle "yaşayan fosil" tanımı daha ziyade canlıların morfolojik yapı planları ile ilişkilidir.

Örnekler

Gayri resmi bir tanımlama ile "yaşayan fosil" olarak adlandırılan bazı türlere örnekler:

Bakteriler

Stromatolitler, mavi-yeşil algler olarak bilinen siyanobakteri gibi mikroorganizmaların biyofilmlerinin tortu tanelerinin bir araya gelip yapışması, birikmesi ve donması ile sığ sularda oluşan genişleme eğilimli katmanlı yapılar.

Bitkiler

Amborellaceae – muhtemelen çiçekli bitkilere en yakın olan ve Yeni Kaledonya'da yaşayan bir bitki
Araucaria araucana – Maymun çıkmazı ağacı veya Şili arokaryası
Sikad - Tropik bölgelerde yetişen bir tür karsinojenik etkili palmiye
Ginkgoaceae - Mabed ağacı
Equisetaceae - Kırkkilit Otu
Metasequoia - Tek evcikli, büyük ve hızlı büyüyen ağaç (Servi, ardınç ve sedir)
Sciadopityaceae - Sciadopityaceae tip ve tek cins ağaç
Liquidambar - Amerikan bademi
Psilotaceae - Alt eğrelti otunun oluşturduğu küçük aile
Welwitschia - Meryem ana eli
Wollemia - Uzun ve yaprak dökmeyen ağaçlar (Örnek: Kauri, Orman çam ağacı)

Mantarlar

Neolecta - Askomiçes sınıfından bir mantar cinsi

Hayvanlar

Omurgalılar
- Memeliler
  Dikenli karıncayiyengiller yumurta bırakabilen ender memelilerden biridir.
  - Yerdomuzu (Orycteropus afer)
  - Amami tavşanı (Pentalagus furnessi)
  - Cüce geyikgiller (Tragulidae)
  - Kıbrıs faresi (Mus cypriacus)
  - Fil sivri fareleri (Macroscelidea)
  - Koala (Phascolarctos cinereus)
  - Laos kaya faresi (Laonastes aenigmamus)
  - Iriomote kedisi (Prionailurus iriomotensis)
  - Chiloé keseli sıçanı (Dromiciops gliroides)
  - Tek delikliler (Ornitorenk ve Dikenli karıncayiyengiller)
  - Okapi (Okapia johnstoni)
  - Küçük panda (Ailurus fulgens)
  - Dev panda (Ailuropoda melanoleuca)
  - Sumatra gergedanı (Dicerorhinus sumatrensis)
- Kuşlar
  - Acanthisittidae- yaşayan 2 canlı türü kalmıştır, yakın bir zaman önce birkaç türün nesli tükenmiştir. Ötücü kuşların başka bir soyu.
  - Sapayoa aenigma - yaşayan bir canlı türü kalmıştır. Tyranni alt takımında yer alır.
  - Bıyıklı baştankara (Panurus biarmicus) - yaşayan bir canlı türü kalmıştır. Passerida veya Sylvioideaların başka bir soyu.
  - Fare kuşları (Coliidae) - 2 genus içinde yaşayan 6 türü kalmıştır. Neoaveların başka bir soyu.
  - Hoatzin kuşu ( (Opisthocomus hoazin)) - yaşayan bir canlı türü kalmıştır. Neoaveların başka bir soyu.
  - Saksağan kaz (Anseranas semipalmata) - yaşayan bir canlı türü kalmıştır. Kazsıların başka bir soyu.
  - Kariyama (Cariamidae) - yaşayan 2 canlı türü kalmıştır. Cariamaeların başka bir soyu.
  - And kondoru (Vultur gryphus) ve Kaliforniya kondoru (Gymnogyps californianus), Yeni Dünya akbabalarının yaşayan 2 üyesidir.
- Sürüngenler
  - Aligatör kaplumbağası (Macrochelys temminckii)
  - Timsahlar (Timsahgiller, Hint gavyali ve Alligator
  - Yeni Gine kaplumbağası (Chelydra serpentina)
  - Tuatara (Sphenodon punctatus ve Sphenodon guntheri)
- Amfibiler
  - Dev kuyruklu kurbağa (Cryptobranchus ve Andrias)
  - Mor kurbağa (Nasikabatrachus sahyadrensis)
- Taşemengiller
  - Kuzey Brook Lamprey balıkları (Ichthyomyzon fossor)

Tarih

Bu terim, Charles Darwin tarafından türetilmiş ve Türlerin Kökeni adlı kitabında Ornithorhynchus’dan(Ornitorenk) ve Lepidosiren’den(Güney Amerika Akciğerlibalığı) bahsedildiğinde ortaya atılmıştır.

... Tüm tatlı su havzaları bir araya getirildiğinde dahi, denizler veya karalar ile karşılaştırıldığında çok küçük bir alan oluştururlar; ve, bu nedenle, tatlı su ürünleri arasındaki rekabet, başka yerlerdekilere oranla daha az şiddetlidir. Bu nedenle yeni türlerin oluşması çok daha yavaş olacaktır ve eski türler de daha yavaş yok olacaktır. Ve, parlak pullu balıkların yedi cinsini, bir zamanlar baskın olan bir takıma ait kalıntıları, bulduğumuz yer tatlı sudur. Ve tatlı su, Ornithorhynchus ve Lepidosiren gibi dünyanın bilinen en anormal türlerine ev sahipliği yapar, ki bu canlılar, fosiller gibi, günümüzde doğal ölçekte oldukça ayrılmış olan bazı takımlara bağlıdırlar. Bu anormal formlar neredeyse yaşayan fosiller olarak dahi adlandırılabilirler; izole edilmiş bir bölgede ikamet ederek, günümüze kadar dayanmış ve bu nedenle de çok daha az şiddetli bir rekabete maruz kalmışlardır.
— Charles Darwin, Türlerin Kökeni, s. 49

Kaynakça