Natsistlar arxitekturasi
.jpg)
.jpg)
Natsistlar arxitekturasi — bu Adolf Gitler va natsistlar rejimi asosida 1933-yildan 1945-yilgacha natsislar siyosati yiqilgunga qadar fashistlar uslubidagi shaharsozlik bilan bogʻliq boʻlgan arxitektura uslubi sifatida qoldi. U uchta xususiyati bilan tavsiflanadi: Albert Speerning dizaynlari bilan ifodalangan neoklassitsizm; anʼanaviy qishloq arxitekturasidan, ayniqsa alp togʻidan ilhom olgan xalq uslubi; va yirik infratuzilma loyihalari va sanoat yoki harbiy majmualar uchun utilitar uslubi bu uslubda amal qiladi. Natsistlar mafkurasi meʼmorchilikka plyuralistik munosabatda boʻldi[1].
Klassizmga oʻxshash boʻlsda, bu uslub rasmiy natsist uslubi sifatida insonlarda taassurot qoldirgan. Arxitektura uslubi fashistlar tomonidan oʻz mafkurasini yetkazish va oʻz gʻoyalarini amalga oshirish uchun ishlatilgan. Yassi tomlar, gorizontal kengaytma, bir xillik va rasmiy elementlar „soddalik, bir xillik, monumentallik, mustahkamlik va abadiylik taassurotini“ yaratdi, bu uslu natsistlar partiyasini paydo boʻlishni xohlab yaratilgan[2].
Adlerhorst bunker majmuasi Fachwerk (yarim yogʻoch) kottejlari toʻplamiga oʻxshardi. 1939 va 1940-yillarda Nyurnbergda frankoniyalik yarim yogʻochli uylar uslubidagi yettita bino qurilgan[3].
Nemis yahudiy arxitektorlari taqiqlangan, masalan Erix Mendelson va Yuliy Pozener 1933-yilda hijrat qilishdi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yangi binolarning qurilishi natsistlar mafkurasini tasdiqlashdan tashqari boshqa maqsadlarga ham xizmat qildi. Flossenburgda va boshqa joylarda SS majburiy mehnat lagerlarini qurdi, bu yerda Uchinchi Reyx asirlari tosh qazib olish va gʻisht yasashga majbur boʻldi, ularning aksariyati Berlinni qayta qurish va Germaniyadagi boshqa loyihalarda foydalanish uchun toʻgʻridan-toʻgʻri Albert Speerga yuborildi. Ushbu konchilik va qurilish jarayoni fashistlarga bir vaqtning oʻzida siyosiy va iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirish va mafkuraviy ifoda maqsadlariga javob beradigan binolarni yaratish imkonini berdi[4].
Ushbu harakatning yutugʻi Germaniyaning Welthauptstadt shahri boʻlishi kerak edi, bu fashistlarning Ikkinchi Jahon urushidagi taxminiy gʻalabasidan keyin Germaniya poytaxti Berlinning yangilanishi edi. Loyihani boshqargan Speer yangi shaharning koʻpgina rejalarini ishlab chiqdi. 1937-yildan 1943-yilgacha „Jahon poytaxti“ ning faqat kichik bir qismi qurilgan. Rejaning asosiy xususiyatlari sharq-gʻarb oʻqiga asoslangan buyuk neoklassik shaharni yaratishni oʻz ichiga olgan, uning markazida Berlindagi gʻalaba ustuni. Reyxstag yoki Große Halle (hech qachon qurilmagan) kabi fashistlarning yirik binolari keng xiyobonlarga tutashgan edi.
Avstriya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vena
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Katta Vena Reyxning ikkinchi yirik shahri boʻlib, eski Venadan uch baravar katta edi[5][6]. 1942-yil va 1944-yillarda uchta juft beton minoralar qurilgan, ulardan biri Haus des Meeres nomi bilan tanilgan, ikkinchisi zamonaviy sanʼat deposi (hozirda yopilgan)[7].
Linz
[tahrir | manbasini tahrirlash]Linz fyurer shaharlaridan biri edi. Bu yerda uslub namunasi sifatida faqat Nibelungen koʻprigi qurilgan[8].
Uy-joy qurilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Natsistlar koʻplab kvartiralar qurdilar, ulardan 100 000 tasi faqat Berlinda, asosan turar-joy massivlari sifatida qurilgan[9][10]. Volkswagen kompaniyasining Volfsburg shahri ham dastlab natsistlar tomonidan qurilgan.
Uslubdan foydalangan meʼmorlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Walter Brugmann
- Richard Ermisch
- Gottfried Feder
- Wilhelm Grebe
- Fritz Hoger
- Eugen Honig
- Konrad Nonn
- Ludwig Ruff
- Franz Ruff
- Ernst Sagebiel
- Paul Schmitthenner
- Julius Schulte-Frohlinde
- Paul Schultze-Naumburg
- Alexander von Senger
- Albert Speer
- Paul Troost
- Rudolf Wolters
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Nazi architecture, in „Oxford Dictionary of Architecture and Landscape Architecture“, 2006, p. 518.
- ↑ Espe, Hartmut (1981). „Differences in the perception of national socialist and classicist architecture“. Journal of Environmental Psychology. 1-jild, № 1. 33–42-bet. doi:10.1016/s0272-4944(81)80016-3. ISSN 0272-4944.
- ↑ „15. Transformer Building and Workers' Housing | General Plan of the Nazi Party Rally Grounds“.
- ↑ Jaskot, Paul B.. The architecture of oppression: the SS, forced labor and the Nazi monumental building economy. London: Routledge, 2000. ISBN 0203169654. OCLC 48137989.
- ↑ „Exhibition: »Vienna. The Pearl of the Reich« Planning for Hitler“.
- ↑ „Vienna under the Nazi-Regime - History of Vienna“.
- ↑ „Vienna Luftwaffe Anti Aircraft Flak Towers today“ (3-noyabr 2017-yil).
- ↑ „The "Führer's prerogative" and the planned "Führer Museum" in Linz - Art Database“.
- ↑ „Der Wohnungsbau der Nazi-Zeit – Unbekanntes Erbe“ (28-noyabr 2006-yil).
- ↑ „Grüne Stadt | Michail Nelken“. 2022-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-iyun.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Kornelius Xoltorfning „Varoyib qiymat nazariyasi“, oxirgi marta 2004-yil 21-dekabrda yangilangan.
- Xolokost veb-saytiga oʻqituvchilar uchun qoʻllanma :
- Suratlar: Berlindagi Uchinchi Reyx arxitekturasi (Wayback Machine saytida 2009-03-07 sanasida arxivlangan) ;
- Suratlar: Myunxendagi Uchinchi Reyx arxitekturasi (Wayback Machine saytida 2009-03-07 sanasida arxivlangan).
- LEMO da NS-Architektur — Lebendiges onlayn muzeyi.