Cimmi Karter

Ceyms Erl Karter
James Earl Carter, Jr.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının 39-cu prezidenti
20 yanvar 1977 – 20 yanvar 1981
Vitse-prezident	Volter Mondeyl
Əvvəlki	Cerald Ford
Sonrakı	Ronald Reyqan
Corciyanın 76-cı qubernatoru
12 yanvar 1971-ci il – 14 yanvar 1975-ci il
Əvvəlki	Lester Maddoks
Sonrakı	Corc Basbi
Corciya Dövlət Senatının 14-cü dairədən üzvü
14 yanvar 1963-cu il – 10 yanvar 1967-ci il
Sonrakı	Hyu Karter
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı	James Earl Carter Jr.
Doğum tarixi	1 oktyabr 1924
Doğum yeri	Pleyns, Corciya, ABŞ
Partiya	Demokrat partiyası
Təhsili	ABŞ-nin Hərbi Dəniz Akademiyası Corciya Texnologiya İnstitutu
Fəaliyyəti	donanma zabiti[d], diplomat, romançı, siyasətçi, fermer, avtobioqraf[d], dövlət xadimi, ətraf mühit fəalı, iş adamı, mühəndis, sülh aktivisti, insan hüquqları fəalı, yazıçı, humanist
Atası	Ceyms Erl Karter
Anası	Bessi Lilian Qordi Karter
Həyat yoldaşı	Rozalin Karter
Uşaqları	Con Uilyam Karter Ceyms Erl Karter III Donnel Ceffri Karter Emy Linn Karter
Dini	Protestant-baptist
Hərbi xidmət
Xidmət illəri	1943-1953-cü illər (Fəal) 1953-1961-ci illər (Ehtiyat)
Mənsubiyyəti	ABŞ
Qoşun növü	ABŞ hərbi donanması
Rütbəsi	Leytenant
Elmi fəaliyyəti
Elmi dərəcəsi	bakalavr[d]
İş yeri	Emori Universiteti
Təltifləri	Nobel sülh mükafatı (2002-ci il) İkinci dünya müharibəsi Zəfər medalı Çin xidməti medalı Milli Müdafiə xidməti medalı Qremmi mükafatı (2007 və 2016-cı illər)
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ceyms Erl "Cimmi" Karter (ing. James Earl "Jimmy" Carter, Jr.; d. 1 oktyabr 1924, Pleyns, Corciya, ABŞ) — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 39-cu prezidenti (1977–1981). "Dünyadakı münaqişələrin sülh yolu ilə həlli üzrə səylərinə və insan haqları uğrunda mübarizəyə görə" 2002-ci il Nobel Sülh mükafatı laureatı.

Corciya ştatının Pleyns şəhərində böyüdülən Karter,1946-cı ildə bir bakalavr dərəcəsi ilə ABŞ-nin Hərbi Dəniz Akademiyasını bitirib və ABŞ Hərbi Donanmasına qatıldı və burada sualtı qayıqlarda xidmət etdi. 1953-cü ildə atasının ölümündən sonra Karter hərbi karyerasını tərk etdi və ailəsinə yer fındığı yetişdirmə işində kömək üçün Corciyaya qayıtdı. Karterə, atasının borcları və əmlakın uşaqlar arasında bölünməsi səbəbindən nisbətən az miras qaldı. Buna baxmayaraq, Karterlərin yer fındığı biznesini genişləndirmək və böyütmək istəyi yerinə yetirildi. Bu dövrdə Karter, irqi seqreqasiyanın siyasi iqliminə qarşı çıxmaq və artan vətəndaş hüquqları hərəkatını dəstəkləmək motivasiya edildi. Demokrat partiyası daxilində fəallıq göstərdi. 1963–1967-ci illərdə Karter Corciya Ştat Senatında vəzifə yerinə yetirmiş və 1970-ci ildə keçmiş qubernator Karl Sandersi Demokratik partiya birinciliyi ilə etnik azlıqların lehinə fəaliyyət göstərən bir anti-seqreqasiya platformasında məğlub edərək, Corciyanın qubernatoru seçilmişdir. Karter 1975-ci ilə qədər qubernator olur. Kampaniyanın başlanğıcında Corciyanın xaricində az tanınan, lakin gözlənilmədən qalib gələn bir namizəd olmasına baxmayaraq, Karter 1976-cı il Demokrat partiyasından prezidentliyə namizədliyini qazandı. Ümumi seçkidə Karter kənar bir adam kimi qaçdı və ABŞ Respublikaçılar partiyasından olan Cerald Fordu məğlub etdi.

Vəzifəsinin ikinci günündə, Karter,Vyetnam müharibəsindən yayınanların hamısını əfv etdi. Karterin prezident olduğu müddətdə iki yeni kabinet şöbəsi: Enerji və Təhsil şöbəsi quruldu. Qoruma, qiymət nəzarəti və yeni texnologiyanı əhatə edən milli enerji siyasətini qurdu. Xarici işlərdə, Karter Kemp-Devid müqaviləsi, Torriyos-Karter müqavilələri, Strateji silahların məhdudlaşdırılması sazişlərinin ikinci hissəsi və Panama kanalı zonasının Panamaya qayıtmasını təqib etdi. İqtisadi cəbhədə yüksək inflyasiya, işsizlik hallarının çoxluğu və ləng inkişafın birləşməsi ilə davamlı staqflyasiya ilə qarşılaşdı. Onun prezidentlik müddətinin sonu 1979–1981-ci illərdə İran girov böhranı,1979-cu il enerji böhranı, Üç mil adası nüvə qəzası və Əfqanıstan müharibəsi ilə yadda qaldı. İşğala cavab olaraq, Karter SSRİ ilə arasındakı münasibətlərin normallaşması dövrləri (dentente) bitirdikdə, Sovetlərə qarşı taxıl embarqosu, Karter Doktrinasını tətbiq etdi və 1980-ci ildə Moskvadakı Yay Olimpiya oyunlarını boykot etdi. 1980-ci ildə, Karter, yeni çağırışda senator Edvard Kennedi ilə qarşı-qarşıya gəldi, ancaq 1980-ci il Demokratik Milli Konvensiyadakı namizədliyi qələbəsi ilə nəticələndi. Karter ümumi seçkidə ABŞ Respublikaçılar partiyasından namizəd Ronald Reyqana uduzdu. Tarixçilərin və politoloqlar adətən Karterin prezident kimi fəaliyyətini orta səviyyədə qiymətləndirirlər; o, prezident postundan sonrakı fəaliyyətinə görə tez-tez daha müsbət qiymətləndirmələr alır.

1982-ci ildə Karter insan hüquqlarını tanıtmaq və genişləndirmək üçün Karter Mərkəzini təsis etdi. Sülh danışıqları aparmaq, seçkiləri izləmək və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xəstəliklərin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün çox səyahətlər edir. Karter, Habitat for Humanity xeyriyyəçiliyində əsas fiqur sayılır. İsrail-Fələstin qarşıdurması davam edərkən, Amerika və qlobal işlərə fəal şəkildə şərh verməyə davam edərkən, siyasi xatirələrdən tutmuş poeziyaya qədər 30-dan çox kitab yazmışdır. ABŞ-də yaşayan beş prezidentin ən uzun ömür sürəni olan Karter, ən uzun müddət istefada olan, andiçmə mərasimindən sonra qırx il yaşamış və 95 yaşına çatan ilk prezidentdir.

Erkən həyatı

1937-ci ildə Karter (13 yaşında) iti Bozo ilə birlikdə

Cimmi Erl Karter 1 oktyabr 1924-cü ildə Corciyanın Pleynsdəki Wise Sanitarium (indiki Lillian G. Karter Tibb Mərkəzi) anasının qeydli tibb bacısı kimi işlədiyi xəstəxanada anadan olmuşdur. Karter, ABŞ-də bir xəstəxanada doğulan ilk prezident idi. O, Bessi Lillian və Ceyms Erl Karterin ən böyük oğlu idi və 1635-ci ildə Virciniyada məskunlaşan ingilis mühacir Tomas Karterin nəslindəndir. Karterlərin çoxsaylı nəsilləri Corciyada pambıq fermerləri kimi yaşayırdılar. Karter eyni zamanda Kornell Universitetinin qurucusunun əcdadı olan Tomas Kornellin nəslindəndir və Riçard Nikson və Bill Geytslə qohumluğu çatır.

Karterlərin ailə mağazası (Karterlər Boyhud fermasının bir hissəsi), Pleyns, Corciya

Pleyns Karterin anadan olduğu dövrdə 600 nəfərlik bir bumtoun idi. Karterin atası ümumi bir mağaza işlədən və kənd təsərrüfatına sərmayə qoyan müvəffəqiyyətli bir yerli iş adamı idi. Əvvəllər Birinci Dünya müharibəsi əsnasında ABŞ Ordusunun Hərbi dəniz korpusunda ehtiyatda ikinci leytenant olaraq xidmət etmişdir.

Ailə Karterin körpəlik dövründə bir neçə dəfə köçdü. Karterlər, demək olar ki, tamamilə yoxsullaşmış Afroamerikalı ailələrinin yaşadığı Corciyanın Arçeri birgəyaşayış məskənində kirli bir yolda yerləşdi. Onların daha 3 övladı: Qloriya, Rus və Billi dünyaya gəlir. Karter valideynləri ilə çox yaxşı yola gedirdi, anası gec saatlara qədər işlədiyi üçün, uşaqlığında bir o qədər ünsiyyəti olmamışdı. Erl irqi ayrı seçkiliyə qarşı idi, oğluna qara dərili fermerlərin uşaqları iləoynamağa icazə verirdi. Karter, Erlın əkin sahəsindəki, yer fındığını böyüdüb, qablaşdırıb və satan öz əkin sahəsini böyütmüş təşəbbüskar bir gənc idi. Hətta, satın aldığı kirayə evlərinin bir hissəsini də icarəyə götürmüşdü.

Təhsili

Karter 1937-dən 1941-ci ilə qədər Pleyns liseyində oxuyub. O vaxta qədər oxatma və Pleyns Böyük böhran illərində demək olar ki, xeyli zəifləmişdi, lakin ailə Franklin Delano Ruzveltin "Yeni xətt" siyasətinin əkinçilik subsidiyalarından bəhrələndi və Earl cəmiyyət rəhbəri kimi mövqe tutdu. Gənc Cimmi oxumağa həvəs göstərən, çalışqan bir tələbə idi. Karterin proqulu barədə yerli qəzetdə bildirilmişdi, baxmayaraq ki, onun qrupunun akademik nailiyyətlərinə sahib olan bir tələbə olduğu bəlli deyildi. Karterin müəllimi Culiya Koleman xüsusilə ona güclü təsir göstərmişdi. Yeniyetmə ikən, Karter Pleyns liseyinin basketbol komandasında oynayırdı: Amerikanın Gələcək Fermerlərinə də qoşuldu və ağac emalına ömürlük maraq göstərdi.

Dənizçi karyerası

Karter ABŞ-nin Hərbi Dəniz Akademiyasında oxumağı çoxdan xəyal edirdi. 1941-ci ildə Corciyanın Amerikus şəhərinə yaxın Corciya Saustvestern Dövlət Universitetində mühəndislik üzrə lisenziya kurslarına başlamışdır. Növbəti il Corciyanın Atlanta şəhərindəki Corciya Texnologiya İnstitutuna transfer oldu və 1943-cü ildə Hərbi Dəniz Akademiyasına qəbul oldu. O, yaxşı tələbə idi, akademiyanın təzə kurslarının aqressiv, bəzi mədəniyyətdən uzaq hərəkətlər sərgiləyən tələbələrindən fərqli olaraq, o, ehtiyatlı və sakit tələbə idi. Akademiyada təhsil alarkən Karter, bacısı Rutun dostu Rozalin Smitə aşiq olur. İkisi 1946-cı ildə məzun olandan az sonra evlənirlər. Akademiyanın Nevi Midşipmen komandasının yaxın məsafəyə qaçış futbolçusu idi. 1946-cı ildə 820 hərbi kursant işərisindən bakalavr dərəcəsi ilə 60-cı olaraq Akademiyanı bitirən Karter zabit olaraq işə başladı. 1946–1953-cü illərdə Karter və Rozalin Atlantik və Sakit okean donanmalarında yerləşdiyi müddətdə Virciniya,Havay,Konnektikut,Nyu-York və Kaliforniyada yaşadılar. 1948-ci ildə zabitlərin sualtı vəzifə hazırlığına başladı və ABŞ Pomfret (SS-391) sualtı qayığında xidmət etdi. 1949-cu ildə kiçik leytenant rütbəsinə yüksəldilmişdir. 1951-ci ildə dizel / elektrikli USS K-1, (a.k.a. USS Barrakuda) dəniz gəmisinə keçdi, komandir və icra məmuru olmaqla bir neçə vəzifədə xidmət etmişdir.

Prezident Cimmi Karter və Admiral Hyuman Corc Rikover (sağda) USS Los Angeles (SSN-688) sualtı qayığında, 1977-ci il

1952-ci ildə, sonra kapitan Hyuman Corc Rikoverin başçılıq etdi Karter, ABŞ-nin Hərbi Dəniz Qüvvələrinin yeni qurulan atom sualtı qayığına keçdi. Rikoverin adamlara və maşınlara olan tələbkarlığı əfsanəvi idi və Karter daha sonra valideynlərinin yanında Rickoverin onun həyatına çox böyük təsir etdiyini dinləndirmişdi. Rozalin uşaqları ilə Nyu-Yorkun Skenaktadi şəhərinə köçərkən, o, üç aylıq müvəqqəti vəzifə üçün Vaşinqtondakı ABŞ Atom Enerjisi Komissiyasının Dəniz Reaktorları şöbəsinə göndərildi. 12 dekabr 1952-ci ildə Kanadanın Çalk Rivə (Ontarionun qəsəbəsi) Nüvə termal raketinin nüvə Laboratoriyalarının baş vermiş qəza, milyonlarla litr radioaktiv süalar suya yayılması, reaktor binasının zirzəmisinin su basması ilə nəticələndi. Bu reaktorun nüvəsini xarab etdi. Karter, Amerikanın və Kanadalı xidmət personalıyla birlikdə reaktorun bağlanmasına kömək etmək üçün ABŞ-nin texniki heyətinə rəhbərlik etmək üçün Çalk Rivəyə göndərildi. Zəhmətli proses tələb olunur, komanda üzvlərindən hər birinə qoruyucu vasitə hədiyyə edildi. Prezidentliyi dövründə və sonra Karter, Çalk Rivədəki təcrübəsinin atom enerjisinə dair fikirlərini formalaşdırdığını söylədi və neytron bombasının inkişafını dayandırmasına səbəb oldu.

1953-cü ilin mart ayında Karter, Skenektadidəki Yunion Kollecində nüvə silahı işini əhatə edən altı aylıq kreditsiz kurs başlatdı. Onun niyyəti ABŞ-nin ilk iki nüvə sualtı gəmisindən biri olan USS Seawolf (SSN-575) da işləmək idi. Bununla yanaşı, Karterin atası Seawolfun inşası başlamazdan iki ay əvvəl öldü və Karter, ailənin yer fındığı ticarəti işinə başlaması üçün aktiv vəzifəsindən azad edildi. Skenektadiden ayrılmaq qərarına gəlmək çətin oldu. Çox köç etdikdən sonra məskunlaşmaq, Rozalinin həyatı üçün də rahat oldu. Pleynsdəki kiçik şəhər həyatına qayıtmaq "geriyə dönmüş monumental addım" kimi görünürdü. Digər tərəfdən, Karter çərçivəyə salınmış sərt hərbçi həyatını keçdi, daha çox atasının yolu kimi bir yol almağa can atdı. Karter 9 oktyabr 1953-cü ildə aktiv vəzifəsini tərk etdi. 1961-ci ilə qədər Amerika Birləşmiş Ştatları Donanmasında ehtiyatda xidmət etdi və leytenant rütbəsi ilə xidməti tərk etdi. Mükafatlarına İkinci dünya müharibəsi Zəfər medalı, Çin xidməti medalı, Milli Müdafiə xidməti medalı, Amerikan Kampaniya medalı da daxildir.

Fermerlik

Yaxın müddətdə Corciya Nümayəndələr Palatasına seçilən, nisbətən varlı adam olan Erl Karter, öldü. Lakin borclarına görə, var-dövlətinin varislər arasında bölünərkən, oğlu Cimmiyə nisbətən az miras qaldı. Bir il ərzində Cimmi, Rozalin və üç oğlu Pleynzdə ictimai evlərdə yaşadılar; Karter, vəzifəyə başlamazdan əvvəl subsidiya verilən mənzildə yaşamış yeganə ABŞ prezidentidir. Karter elmi və texnoloji mövzularda məlumatlı idi və o, ailənin yer fındığı biznesini genişləndirməyə başlamışdı. Hərbi dəniz donanmasından aqrobiznes işinə keçid çətin idi, çünki ilk illik məhsulu quraqlıq səbəbindən uğursuz oldu;Karter, fermanı əlində saxlamaq üçün bir neçə bankdan kredit çəkməyəy məcbur oldu. Rozalin isə işin gəlir-gedərlərini idarə etmək üçün mühasibatlığı öyrənərkən, o da dərslər aldı və kənd təsərrüfatı oxudu. İlk ilində çətinliklər olsa da, Karterlər biznesi böyüdərək, olduqca böyük müvəffəqiyyətlər qazandılar.

Erkən siyasi karyerası,1963–1971-ci illər

Corciya ştatının senatoru (1963–1967)

İri gərginlik 1954-cü ildə ABŞ Ali Məhkəməsinin Brauna qarşı Təhsil Şurasında çıxan anti-seqreqasiya qərarı ilə alovlandı. Karter irqi tolerantlığın və inteqrasiyanın tərəfdarı idi — bir məqamda, yerli Ağ Vətəndaşlar Şurası, yer fındığı anbarları olanlara qoşulmaqdan imtina edərkən, boykot etdi, amma düşmənlərindən çəkinərək, bu hisslərini özündə saxladı. 1961-ci ilə qədər cəmiyyətin və baptist kilsəsinin görkəmli üzvü və Florida ştatının Samter rayonunda məktəb idarə heyətinin sədri oldu, burada məktəb inteqrasiyasının lehinə daha yüksək səslə danışmağa başladı. 1962-ci ildə Corciya Dövlət Senatı sisteminin ləğvi ilə bir ştat senatı vəzifəsi açıldı;Karter seçkidən 15 gün əvvəl bu vəzifəyə namizədliyini irəli sürdüyünü açıqladı. Siyasət və təşkilatçılıq instinkti olan Rozalin, onun kampaniyasına böyük dəstək oldu. İlkin nəticələr Karterin məğlub olduğunu göstərsə də, lakin bu Kuitman dairə (Corciya ştatı) rəisinin köməyi ilə Kuitman Dairəsi Demokrat partiyasının sədri Coe Hörst tərəfindən təşkil edilmiş saxta səsvermənin nəticəsi idi. Karter nəticələrə etiraz etdi;saxtakarlıq təsdiq edildikdə, qalibiyyəti ilə nəticələnən yenidən seçki keçirildi.

Karter vəzifəyə başlayanda vətəndaş hüquqları hərəkatı yaxşı gedirdi. O, ailəsi ilə Con Kennedinin tərəfdarına çevrilmişdi. 1962-ci ildən başlayaraq, Corciyanın Amerikus şəhəri, bütün ölkədə bənzər iğtişaşları əks etdirən qara etirazçıların kütləvi döyüldüyü və həbs olunduğu yer idi. Karter əvvəlcə, seqreqasiyaçı həmkarlarını özgəninkiləşdirməmək üçün hətta şəhərin çox hissəsini qütbləşdirmiş olsa da, bu mövzuda nisbətən sakit qaldı. O, bir neçə ayrı-ayrı məsələlər barədə danışdı;bilik testlərinə və Corciya konstitusiyasına edilən dəyişikliyə qarşı çıxışlar edərək, dinə etiqad etmək məcburiyyətində olduğunu hiss etdi. Prezident Kennedinin öldürüldüyü anda, Karter, yer fındığı biznesinin sifarişçisi tərəfindən öldürülməsi barədə məlumatlandırıldı, Karterdən işindən uzaqlaşması istəndi. Daha sonra Karter bu sui-qəsdi "atam öldükdən bəri çəkdiyim ən böyük zərbə" olaraq dinləndirdi.

Karter, iş yükü ilə ayaqlaşmaq üçün sürətli oxu kursları alan çalışqan bir qanunverici idi. İki il ərzində öz əlaqələri nəticəsində Dövlət Demokratik İcraiyyə Komitəsinə getdi, burada dövlətin qaydalarının yenidən yazılmasına kömək etdi. Tarixi yerlərin bərpası kimi layihələr üçün federal və dövlət qrantlarının verilməsinə nəzarət edən Qərbi Mərkəzi Corciya Planlaşdırma və İnkişaf Komissiyasının sədri oldu.

Hovard Kelovey, noyabr 1964-cü ildə ABŞ Nümayəndələr Palatasına seçildiyi zaman, Karter dərhal ona hücuma keçməyi planlaşdırdı. İkisi əvvəllər iki illik kollecin dövlət tərəfindən dörd illik kollec proqramına qədər genişləndiriləcəyi ilə bağlı qarşıdurma aparmışdı; Karter maliyyənin onun alma materi, Corciya Sousvestern kollecinə getməsini istədi, lakin Kelovey maliyyənin Corciyanın Kolumbus şəhərinə getməsini istədi. Karter, Respublikaçı Keloveyi siyasətdə miras qalan sərvət və eqoistliyi təmsil edən bir rəqib kimi görürdü.

Karter 1964-cü ildə ikinci dəfə iki illik müddətə yenidən seçildi. Bir müddət Dövlət Senatında Təhsil Komitəsinə rəhbərlik etdi; ikinci müddətinin sonuna qədər də ABŞ Maliyyə Komitəsində oturdu. Müddəti bitmədən, o, ümumtəhsilin maliyyələşdirilməsini genişləndirmək və Corciyanın cənub-qərbində dörd illik proqram əldə etmək üçün bir qanun layihəsi hazırladı. Regional planlaşdırma işlərindən səmərəli istifadə etdi, özünü potensial seçicilərinə daha aydın göstərmək üçün dairə ətrafında çıxışlar edir. Müddətin son günü, Konqresə namizədliyini açıqladı.

1966 və 1970-ci illər ştat qubernatorluğu seçki kampaniyaları

1966-cı ildə Corciyanın dairəsindən 3-cü konqres seçimləri yarışında, may ayının ortalarında hazırkı prezident məyus oldu, Bo Kellovey, bundan imtina etdi və yerinə Corcuya qubernatorluğu vəzifəsinə namizəd olmaq qərarına gəldi. Kellovey,Demokrat partiyasından 1964-cü ildə Respublikaçılar partiyasına keçdi və 1876-cı ildən bəri Corciyanın qubernatorluğuna namizəd olan ilk respublikaçı olmasına baxmayaraq çox güclü namizəd idi. Dövlət Demokratları,Cənubun rekonstruksiyası dövründən bəri idarə etdikləri qubernatorluğu itirmək ümidi ilə vahiməyə düşdülər. Karter qubernatorluğu namizəd olmaq qərarına gəldi. Demokratik birincilikdə o, liberal keçmiş qubernator Ellis Arnall və mühafizəkar seqreqasiyaçı Lester Maddoksa qarşı qaçdı. Mətbuat konfransında ideologiyasını "Mühafizəkar, mülayim, liberal və orta yol" olaraq dinləndirdi. İnanıram ki, bundan daha qəliz bir insanam". Demokratik birinciliyini itirdi, lakin üçüncü yerə namizəd olaraq kifayət qədər səs topladı, Arnall Maddoksu mütləq əksəriyyət sistemininə məcbur etdi. Maddoks Demokrat partiyasının qubernatorluq namizədliyi uğrunda Arnall üzərində səsverməni az dərəcədə qazandı. Ümumi seçkidə Kellovey səs çoxluğunu qazanmağa davam etdi, ancaq 50 faiz çoxluq qazandı, dövlət qaydaları, Demokrat partiyasının çoxluğuna sahib olan Corciya Nümayəndələr Palatasına Maddoksu qubernator seçməyə səlahiyyət verdi. Nəticə çox borc içində qalan Karterə böyük zərbə oldu. Mübarizəni Kelloveydən xilas etmək cəhdi, separatçı Maddoksun seçilməməsi ilə nəticələndi.

Karter kənd təsərrüfatına qayıtdı və sonrakı dörd il ərzində 1970-ci ildə qubernator vəzifəsinə növbəti kampaniyasını diqqətlə planlaşdırdı. Bu dövr Carter üçün mənəvi dönüş nöqtəsi idi; İncili,xristian dinini özundə daha da təkmilləşdirdi, digər dövlətlərdə bir neçə dini missiya həyata keçirməyə başladı. Bacısı Rut və Nibur Reynhold kimi liberal ilahiyyatçılardan ilham alaraq, özünü 1960-cı illərdə Amerikada böyüyən bir hərəkat olaraq yenidən doğulduğunu bildirdi. Son övladı Emi bu müddət ərzində,19 oktyabr 1967-ci ildə dünyaya gəldi.

1970-ci ildə Corciyada qubernator seçkilərin nəticələri: Karteri dəstəkləyənlər mavi və Hol Syuitdən səs verənlər qırmızı rəngli olanlardır

Qubernator Maddoksa qubernator olaraq ikinci dəfə ardıcıl müddət istəməsi konstitusiya ilə qadağan edildi və beləliklə liberal keçmiş qubernator Karl Sanders,1970-ci il Demokrat partiyası birinciliyində Karterin əsas rəqibi oldu. Karter bu dəfə çap qrafikası və statistik təhlildən istifadə edırək daha müasir kampaniya apardı. Sorğu məlumatlarına cavab olaraq, Karter əvvəlkindən daha mühafizəkar mövqedə idi. Özünü populist kimi göstərdi, sərvətinə görə Sandersdən geridə idi (ona "Kafflinks Karl" etiketli) və onu Milli Demokrat partiyası ilə əlaqələndirirdilər. Sandersi korrupsiyada ittiham etdi, lakin mediya tərəfindən təzyiqə məruz qaldığı üçün heç bir dəlil gətirə bilmədi. Kampaniya boyunca Karter,Alabamanın məşhur seseqreqasiyaçı sı Corc Uollesdən sonra həm qara səs, həm də "Uollas səsi" istədi. Martin Lüter Kinq və Endryu Yanq kimi qara dərili fiqurlarla görüşdü və qara dərililərin sahib olduğu bir çox müəssisədə oldu; o, həm də Uollesi təriflədi və onu Corciyada çıxış etməyə dəvət edəcəyinə söz verdi. Camaatdan asılı olaraq, özəl məktəbləri dəstəkləmədiyini bildirdi. İrqçiliyə münasibətini daha qabarıq şəkildə bildirdi: Karterin təşviqat kompaniyası köməkçiləri, rəqibi Sandersin qara dərili basketbol oyunçuları ilə çəkdirdiyi fotoşəkili yaydılar.

Həmin sentyabr ayında Karter ilk səsvermədə Sandersin 38 % səsinə qarşı,0nu 49 % səs ilə qabaqladı. Sonrakı kampaniya daha da sərt oldu; vətəndaş hüquqlarını erkən dəstəklədiyinə baxmayaraq, Karterin kampaniyası Sandersi Martin Lüter Kinqi dəstəklədiyinə görə tənqid etdi, Karter, 60% səslə — 7% qaradərililərin səsi ilə qalib gəldi və Respublika Hol Syuit yerli xəbər kanalı üzərindən asanlıqla ümumi seçkini qazandı. Seçildikdən sonra Karter sərt mövqeyini dəyişdi və Corciyanın irqçi siyasətinə qarşı danışmağa başladı. Qara dərili ştat senatoru Liri Conson Karteri dəstəklədiyini dilə gətirərək, "Niyə bu cür ultra-mühafizəkar kampaniya apardığını başa düşürəm … Bir irqçi olmadan bu dövləti qazana biləcəyinizə inanmıram".

Corciya ştatının qubernatoru (1971–1975)

Karterin Corciya ştatının qubernatoru kimi rəsmi portreti

Karter 12 yanvar 1971-ci ildə Corciyanın 76-cı qubernatoru olaraq and içdi. Açılış nitqində o bildirdi:"İrqi ayrı-seçkilik dövrü bitdi…. Heç bir kasıb, kəndli, zəif və ya qara insan heç bir zaman təhsil, iş və ya sadə ədalət imkanından məhrum olmaq üçün əlavə yük daşımamalıdır". Kütlə, Corciyanın siyasi mədəniyyəti və xüsusilə Karterin seçki kampaniyası ilə sərt şəkildə ziddiyyət təşkil edən bu mesajdan şok olduğunu bildirdi. Bu seçki zamanı, Karteri dəstəkləyən bir çox seqreqasiyaçı xəyanət etdilmiş kmim hiss etdi. Time, Karter illüstrasiyasını əks etdirən mütərəqqi bir hekayəni əks etdirərək,"Yeni Cənubi" qubernatorları həmin ilin bir may 1971-ci ilində seçildi.

Karterin qubernator vəzifəsini icra edən Lester Maddoks, leytenant qubernator oldu. Karter Maddoksu təsdiqlədi, hər ikisi lisenziya üçün kampaniya aparmadı. Hər ikisi dörd illik xidmət illərində çox ümumi mübarizələr tapdılar. ABŞ Senatının müvəqqəti prezidenti Riçard Rassell (kiçik), Karterin vəzifəsinin ikinci həftəsində vəzifəsindəcə öldü; yeni and içmiş qubernator, Rasselliin 1 fevralda ölümündən bir həftə sonra Senatda tamamlanmamış müddətini dolduracaq, Dövlət Demokrat partiyasının sədri, Deyvid H. Qambrelli təyin etdi.

Karter siyasi lütfkarlıqda istəksiz idi və qanunverici orqan onunla işləməkdən əsəbiləşirdi. Ştat hökumətinin mürəkkəbliyini azaltmaqla qubernatorun səlahiyyətlərini təcavüzkar şəkildə genişləndirməyə çalışdı. Buna görə, o, icra strukturlarının dəyişdirilməsini təklif etməyə və bu barədə səs verməyə imkan verən qanun layihəsini müzakirə etdi. Dövlət idarələri daxilində sıfır əsaslı büdcə tətbiq etdi, qubernatorun təyin etdiyi hakimlərin etimadnamələrini yoxlayan Məhkəmə Seçki Komissiyasını əlavə etdi. Yenidənqurma planı 1972-ci ilin yanvar ayında təqdim edildi, ancaq qanunverici orqanlarda xoş qəbul edilmədi. Lakin iki həftə davam edən danışıqlardan sonra iclasın son günü gecə yarısında qəbul edildi. Nəticədə 300-ə yaxın dövlət qurumunu 22-də birləşdirdi — bu onun prezidentliyə namizədliyini vurğulayacağı bir həqiqətdir, buna baxmayaraq ümumi xərclərə qənaət edildiyi mübahisəlidir.

3 aprel 1971-ci il tarixli televiziya çıxışında Karterdən Corciya qubernatoru və leytenant qubernatorluğuna namizədlərin eyni xidmət siyahısında çalışması tələbinin tərəfdarı olub-olmadığı soruşuldu. Cavab verdi: "Heç vaxt həqiqətən Corciyada leytenant qubernatora ehtiyac duyduğumu düşünməmişəm. Leytenant qubernator hökumətin icra hakimiyyətinin bir hissəsidir və mən ştat senatında olduğumdan bəri həmişə icra hakimiyyətlərinin ayrı olmasını hiss etmişəm." Daha sonra Karter belə bir məhdudiyyətin qoyulması üçün düzəliş etməyəcəyini açıqladı.

8 iyul 1971-ci ildə, Corciyanın Kolumbus şəhərində çıxış edərkən, Karter, hər hansı potensial zorakılığın önündə, dövlət daxilində olan məsələlərin həlli istiqamətində işləyəcək olan Corciya İnsan Hüquqları Şurasını yaratmaq niyyətində olduğunu bildirdi..

13 iyul 1971-ci il tarixli mətbuat konfransında, Karter,1972-ci il maliyyə ilinin sonuna qədər 57 milyon kəsirin qarşısının alınması üçün yardım xərclərini azaltmaq üçün şöbə müdirlərinə əmr verdiyini elan edərək, hər bir dövlət idarəsinə təsir göstərəcəyini bildirdi və dövlət idarələri ayrılmış vəsaitlərdən tam şəkildə istifadə etməyə davam edərsə hökumətin götürdüyü gəlirdən 5% daha çox itirəcəyini təxmin etdiyini bildirir.

13 yanvar 1972-ci ildə, Karter, dövlət qanunvericiliyindən həbsxanada islahat proqramları ilə birlikdə Erkən Uşaq İnkişaf Proqramı üçün maliyyə təmin etməsini və təxminən bütün dövlət işçiləri üçün 48 milyon vergi ödəməsini istədi.

1972-ci il aprelin 20-də Karter, dörd məhkəmə islahatı tədbirlərinin görülməsi üçün üç nəfər hakimin federal panelinin istifadəsinə dair tövsiyələrin nəzərdən keçirilməsi üçün xüsusi iclas çağırışı verdi.

1972-ci ilin aprelində Karter, Corciya ilə potensial ticarət sövdələşməsi üçün Latın Amerikası və Cənubi Amerikaya səyahət etdi. Karter, Braziliya prezidenti Emilio Qarrastazu Medisi ilə görüşdüyünü bildirdi və bəziləri tərəfindən mərhum prezident Con Kennedi ilə müqayisə edildi.

Vətəndaş hüquqları Karter üçün prioritet məsələ idi. Qara dərili dövlət işçiləri, hakimlər və idarə heyəti üzvlərinin sayını artırdı. Ona potensial görüşlər barədə məsləhət vermək üçün qaradərili Rita Cekson Samuelsi işə götürdü. Kapitoli binasına (ABŞ Konqresi) Martin Lüter Kinq və digər iki məşhur qara dərili Corciyalının portretlərini yerləşdirdi. Yenə də Karter mühafizəkar müttəfiqlərinin də rahat olması üçün çalışırdı. 31 yanvar 1973-cü ildə Florida qubernatoru Rubin Askyu ilə birgə qatıldığı televiziyadakı çıxışı zamanı, Karter, məktəblərdə inteqrasiyanı sürətləndirmək məqsədilə, avtobusla məşğul olmağı qadağan edən bir konstitusiya dəyişikliyini dəstəklədiyini bildirdi. He co-sponsored an anti-busing resolution with George Wallace at the 1971 National Governors Conference, Karterin də ev sahibliyi etdiyi 1971-ci il Milli Qubernatorlar Konfransında Corc Uollasla birlikdə anti-avtobus qətnaməsində həmfikir olduğunu bildirdi. ABŞ Ali Məhkəməsi, Furman Corciyaya qarşı edam hökmünü çıxardıqdan sonra (1972), Karter, məhkəmənin etirazlarına cavab verən yenidən işlənmiş ölüm cəzası nizamnaməsini imzaladı və bununla da ştatda tətbiq olundu. Daha sonra Karter edam hökmünü təsdiqlədiyinə görə peşman olduğunu söyləyərək dedi: "Mən indiki kimi ədalətsizliyi görmədim".

Karter,Corciyanın varlı və yoxsul bölgələrindəki məktəblərə bərabər dövlət yardımı göstərən, əqli qüsurlu uşaqlar üçün icma mərkəzləri quran və məhkumlar üçün təhsil proqramlarını artıran qanunverici orqan vasitəsilə islahatlara təkan verdi. Hakimlərin və əyalət rəhbərlərinin təyin edilməsi proqramı ilə qürur duydu. Bu proqram çərçivəsində bütün bu təyinatlar siyasi nüfuza deyil, ləyaqətə əsaslanırdı.

Daha mübahisəli qərarlarından birində, o,Corciyanın Flint çayında bənd tikmək planına veto qoydu. Çayı və ədəbiyyatı özü üçün araşdırdıqdan sonra, ABŞ Mühəndislər Korpusunun həm layihənin dəyərini, həm də bölgəyə təsirini əhəmiyyətli dərəcədə qiymətləndirmədiyini etiraf etdi. Bu veto ümumdünya ekoloqlarının diqqətini çəkdi.

Leytenant Uilyam Kelli hərbi məhkəmədə mühakimə olunduğu zaman və siyasi qütbləşən bir məsələ olan Cənubi Vyetnamdakı Vyetnam qətliamındakı roluna görə ömürlük məhkum edildi, Karter Kelliyə birbaşa haqq verməkdən çəkinirdi. Bunun əvəzində "Amerika Döyüşən Adam Günü" təsis etdi və corciyalılardan hərbi dəstək üçün işıqlarının bir həftə yanılı qalmalarını istədi.

Milli ambisiya

Corciyanın konstitusiyasına əsasən, Karter yenidən seçilmək üçün namizəd ola bilməzdi. Potensial prezident seçkilərinə baxaraq, Karter, milli siyasət və ictimai çıxışlarla məşğul idi. Bir neçə cənub planlaşdırma komissiyasına adı verildi və 1972-ci il Demokratik Milli Konvensiyanın nümayəndəsi oldu, ABŞ-nin liberal senatoru Corc Makhovern, ehtimal ki, prezidentliyə namizəd oldu. Karter, mühafizəkarlardan, anti Makjovern seçicilərindən dəstək yığmağa çalışdı. Özünü qismən Corc Uollasdan uzaqlaşdırmaq üçün, senator Henri Cekson Martini təsdiqlədi. Karter hələ o vaxt kifayət qədər qaranlıq idi, və üçbucaqlama cəhdləri uğursuz oldu; 1972-ci il Demokrat vəsiqəsi Makhovern və senator Tomas İqltona verildi. Avqustun 3-də Alabama ştatının Birminqem şəhərində Karter Uollas ilə görüşərək Demokrat partiyasının noyabr seçkiləri zamanı məğlubiyyətinin qarşısını almağı müzakirə etdi.

1972-ci ilin noyabrında Makhovern məğlubiyyətindən sonra, Karter, yeni başlayan təşviqat heyəti ilə mütəmadi görüşməyə başladı. O, sakitcə 1976-cı il üçün prezidentliyə namizədliyini irəli sürməyi qərar vermişdi. Dayağını gücləndirmək üçün Milli İdarəçilər Dərnəyinin sədri olmağa müvəffəq olmadı. Devid Rokfellerin təsdiqlənməsi ilə 1973-cü ilin aprelində Üçtərəfli Komissiyaya üzv oldu. Növbəti il Demokratik Milli Komitənin qurultay sədri seçildi. 1973-cü ildə, bir qrup məşhur panelistin, onun fəaliyyətini müəyyən edəcək "Mənim yolum nədir?" adlı oyun şousuna çıxdı. Heç kim onu tanımadı və kino tənqidçisi Gene Şalitin qubernator olduğunu düzgün təxmin etməsindən əvvəl bir neçə sual-cavab verdi. 1973-cü ilin may ayında Karter, Demokrat partiyasını, prezident Riçard Niksonun istefası ilə nəticəlinən Uotergeyt qalmaqalını siyasiləşdirməməsi barədə xəbərdar etdi.

1976-cı il prezident kampaniyası

Demokratik partiyası daxili namizədin müəyyən edilməsi

Demokrat partiyasından prezdenliyə namizəd kampaniyasından Cimmi Karter.

12 dekabr 1974-cü ildə Karter,Vaşinqtondakı Milli Mətbuat Klubunda, Amerika Birləşmiş Ştatları prezidentliyinə namizədliyini elan etdi. Onun nitqində qeyri bərabər, optimist və dəyişiklik mövzular öz əksini tapırdı.

Karter Demokrat partiyasından namizədliyini verdikdə, o, ölkənin daha yaxşı tanınan siyasətçilərinə qarşı şansları az idi; adının tanınması iki faiz idi. 26 yanvar 1976-cı il tarixli Hellap İnstitutunun keçirdiyi sorğuya görə, Karter, Demokrat partiyası seçicilərinin yalnız dörd faizinin səsini almışdı. Halbuki "1976-cı il martın ortalarına qədər Karter Demokrat partiyası prezidentliyə namizədlik uğrunda fəal namizədlərdən yalnız qabaqda deyildi, o, həmçinin prezident Cerald Fordan bir neçə faiz səslə üstün idi " deyə Şoup bildirdi. Prezident Riçard Niksonun Uotergeyt qalmaqalı seçicilərin düşüncəsində hələ təzə olduğundan, Karterin Vaşinqtondan kənarda mövqeyi qənaətbəxş idi. Hökumətin yenidən qurulmasını təbliğ etdi. Karter "Niyə ən yaxşı deyil?"in (ing. Why Not the Best) çapı onu,1976-cı ilin iyun ayında özünü Amerika ictimaiyyətinə tanıtmaq üçün kömək etdi.

Karter,Ayovada və Nyu-Hempşirdə Fraksiyalar Konqresində birinciliyini qazanaraq ilk sırada iştirakçı oldu. İki əsaslı strategiyadan istifadə etdi: Corc Uollasa daha çox səbirlə tab gətirən Alabamanın cənubuna, Karter mötədil, sevimli oğlu kimi yürüdü. Uollsun gücünün zəiflədiyini sübut etdikdə, Karter bölgədə güc sahibinə çevrildi. Şimalda, Karter əsasən mühafizəkar xristian və kəndli seçicilərinə müraciət etdi; əksər əyalətlərdə çoxluq qazanmaq şansı az idi. Ən böyük vahid bloku quraraq bir neçə Şimal ştatında qalib gəldi. Karterin strategiyası başqa bir namizədin oradakı təsir dairəsini genişləndirmədən əvvəl bir bölgəyə çatmasını əhatə edirdi. O, 50.000 mil (80.000 km) məsafəni qət etmiş,37 ştata baş çəkmiş və digər namizədlərin yarışa girməsindən əvvəl 200-dən çox nitq söyləmişdir. Initially dismissed as a regional candidate, Əvvəlcə bölgə namizədi olaraq vəzifəsindən kənarlaşdırılan Karter ən təsirli milli strategiyaya sahib demokrat olduğunu sübut etdi və namizədliyini irəli sürdü.

Karter və prezident Cerald Fordun Filadelfiyanın Volnat Street teatrındakı debatı

Lourns Şoupun 1980-ci ildə ''Karterin Prezidentliyi və uzaq məsafə" adlı kitabında qeyd etdiyi kimi, milli xəbər mediası Karteri kəşf etdi və tanıtdı:

Karterin əleyhdarlarının etmədiyi şey kütləvi rabitə mediasının elit sektorlarının qəbulu və dəstəyi idi. Onların Karter və onun kampaniyasını əlverişli şəkildə işıqlandırması, ona rəy sorğularının zirvəsinə raket kimi bənzər bir təklif verməsi idi. Bu, Karterin əsas seçki qələbələrini qazanmasına kömək etdi, ona 9 ay qısa bir müddətdə bəlli bir ictimai xadimdən seçilmiş prezidentə qədər yüksəlməsinə imkan verdi.

1976-cı ilin aprelindəki prezidentlik kampaniyası zamanı Karter bir müsahibəsində bildirdi: "Mənim qonşuluqlarımızın etnik təmizliyini qorumağa çalışan bir cəmiyyətə qarşı bir şeyim yoxdur." Onun bu açıqlaması açıq mənzil qanunlarına dəstək olaraq nəzərdə tutulmuşdu, lakin hökumətin "qara dərili ailələri yalnız bir növ inteqrasiya yaratmaq üçün ağ dərili ailələrin məhəllələrinə soxmaq" cəhdlərinə qarşı çıxdığını ifadə etdi.

Karterin kampaniyası müddətində söylədiyi mövqelərə konqres kampaniyalarının dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi, federal istehlakçı müdafiəsi agentliyinin yaradılması üçün dəstək, creating a separate department for education, təhsil üçün ayrıca bir şöbə yaratmaq,Sovet İttifaqı ilə nüvə silahının istifadəsinə qarşı sülh müqaviləsi imzalamaq, reducing the defense budget, müdafiə büdcəsini azaltmaqla, aşağı və orta gəlirləri olan vergi ödəyicilərinə vergi azaldılması ilə yanaşı,"daha yüksək gəlir əldə edənlərə qarşı əhəmiyyətli artım" tətbiq edən bir vergi təklifi,, Sosial Təminat Qanununa çoxsaylı düzəlişlər etmək və səlahiyyət müddətinin sonuna qədər tarazlaşdırılmış büdcəyə sahib olmaq daxil idi.

1976-cı il ümumi seçkisi

1976-cı il seçkilərinin seçki xəritəsi

15 iyul 1976-cı ildə, Karter özünə Minnesotanın senatoru Volter Mondeyli, özünə tərəfdaş seçdi. Çıxışlarında Vaşinqtona hücum etdi; millətin yarası üçün dini sakitçiliyi təklif etdi.

Karter və Cerald Ford 1976-cı il seçki kampaniyasında üç televiziya debatında qarşılaşdılar. Debatlar 1960-cı ildən bəri ilk prezident debatları idi.

Karter, seçkidən bir neçə həftə əvvəl qəzet köşklərini tutmuş,Playboyun 1976-cı il noyabr sayı üçün çəkilmiş Robert Sker ilə görüşdü. Onun dinlə bağlı fikirlərini müzakirə edərkən Karter dedi: "Mən şəhvətlə bir çox qadına baxdım. Dəfələrlə ürəyimdə zina etdim."

Karter yarışa Fordun üstünlüyü ilə başladı, kampaniya gedişatında boşluğu azaltmış, lakin 2 noyabr 1976-cı ildə Cerald Ford qəti şəkildə Karterə məğlub oldu. Karter, Fordun 48,0 % səsinə qarşılıq,50,1 % səslə qalib oldu, Fordun 240 seçici səsinə qarşılıq,297 seçici səsi aldı. Karter — məğlub olmuş Fordun 27 ştatına qarşılıq 23 ştatda səs çoxluğuna sahib idi —hələ Karter,Dvayt Eyzenhaverdən bəri, hər hansı rəhbər olmadan ən çox səs faizi(50,1%) ilə qalib gəlmişdi.

Prezidentlik (1977–1981)

Karterin vəzifəsinə davam etdiyi dövr inflyasiya və tənəzzülün davam etdiyi, eyni zamanda 1973-cü il neft böhranı dövrü idi. Onun ilk sərəncamlarına arasında, Vyetnam müharibəsi dövründəki hərbidən yayınanlar üçün amnistiya elan edən bir sərəncam verərək, 4483 Müraciətnaməsi idi. 7 yanvar 1980-ci ildə Karter, Chrysler Anonim şirkətinin 1979-cu il tarixli "Kredit Zəmanət Qanunu kimi tanınan 96–185" nömrəli dövlət qanununa imza ataraq,3.5 milyard dollar (2019-cu ildə 10.86 milyard dollara bərabər) ilə Chryslerşirkətinə yardım etdi.

Karter, Kemp-Devid müqaviləsini imzalamaqla dünyanın ən aydın şəkildə Yaxın Şərqdəki müxtəlif münaqişələrini sakitləşdirməyə çalışdı;Panama kanalını Panamaya vermək; sovet lideri Leonid Brejnev ilə SALT II nüvə silahlarının azaldılması müqaviləsinin imzaladı. Prezdentliyinin son ili, İran girov böhranı ilə zədələndi, bu da 1980-ci il seçkilərində Ronald Reyqana uduzmasına yol açmış oldu.

Nizamlama

Prezident Cimmi Karterin Vaşinqtondakı Milli Portret Qalereyasında nümayiş olunan portreti. Robert Templetonun çəkdiyi portret.

22 noyabr 1976-cı ildə Karter, seçildikdən sonra Vaşinqtona ilk səfərini etdi, İdarəetmə Ofisinin direktoru Ceyms Lynn və ABŞ Müdafiə naziri Donald Ramsfeld ilə Prezidentin qonaq evində Bleyr Evdə görüşdü və prezident Cerald Ford ilə günortadan sonra Ağ Evdə görüş keçirdi. Ertəsi gün Karter, kabinet üzvləri ilə görüşlərinin "çox faydalı" olduğunu ifadə edərək konqres rəhbərləri ilə görüşdü və Fordun bir şeyə ehtiyac duyduğu təqdirdə kömək edəcəklərini söylədi.

3 dekabr 1976-cı il tarixindəki mətbuat konfransında Karter, Sayrus Robert Vensi ABŞ dövlət katibi və Tomas Bert Lansı maliyyyə direktoru təyin etdi. Dekabrın 9-da Bleyr evində nizamlama məsləhətçiləri ilə görüş zamanı Karterə mənzil, nəqliyyat, şəhər inkişafı sahəsində islahat planları təqdim edildi. Dekabrın 13-də Karterin seçimi Seçki Kolleci tərəfindən təsdiqləndi. Dekabrın 20-də Karter Xuanita Morris Krepsi ABŞ Ticarət naziri, Qriffin Boyet Belli ABŞ-nin Baş prokuroru və Robert Selmer Berqləndi ABŞ Kənd Təsərrüfatı naziri təyin etdi.

4 yanvar 1977-ci ildə, Karter, yer fındığı biznesini etibarlıların əlinə buraxaraq potensial maraq toqquşmalarından azad olacağını söylədi. Yanvarın 6-da Karter Mennin keçmiş qubernatoru Kennet Mervin Kyörtisi Demokratik Milli Komitənin sədri vəzifəsinə təyin etdi. Yanvarın 13-də Karter,Yaponiya, Fransa, Almaniya və Böyük Britaniyanın xarici liderləri ilə görüşdə komunist olmayan ölkələr üçün iqtisadi zirvə toplantısı qurdu. Konfrans aprel ayına təyin edildi. Yanvarın 18-də Karter Con Fransis Olearı Federal Enerji İdarəsinin inzibatçısı, Uilyam Nordhaus və Lili Emli Qremlini İqtisadi Müşavirlər Şurasına üzv, Entoni Marton Salamonu Maliyyə İşləri üzrə müşavir, Fred Berqsteni Maliyyə Nazirinin köməkçisi və Kennes Akelson isə Xəzinədarlıq katibinin müavini təyin etdi.

Daxili siyasət

ABŞ enerji böhranı

18 aprel 1977-ci ildə Karter, 1970-ci illərdəki ABŞ enerji böhranının müharibənin mənəvi ekvivalenti olduğunu bildirərək televiziya ilə çıxış etdi. Bütün ABŞ vətəndaşlarını enerjiyə qənaətə çağırdı və Ağ Evə günəş enerjisi quraşdırtdırdı. Ağ Evdə istiliyə qənaət edərək sviter geyinirdi. 4 avqust 1977-ci ildə Karter, on bir ildə ilk yeni kabinet mövqeyini meydana gətirərək,1977-ci il ABŞ Energetika Nazirliyinin qurulması haqqında qanun imzaladı. İmzalanma mərasimi zamanı Karter, qanunvericiliyin zəruriliyinə səbəb olan "enerji çatışmazlığı böhranından" bəhs etdi. 29 sentyabr 1977-ci il tarixli bir mətbuat konfransının əvvəlində, əvvəlki mətbuat iclasında enerji mövzusunda yaxşı qarşılaşmadığı təəssüratı altında, Karter, Nümayəndələr palatasının beş ay əvvəl etdiyi enerji təklifinin "demək olar ki, hamısını" qəbul etdiyini və kompromisin "hərtərəfli enerji proqramının qurulmasında dönüş nöqtəsi" adlandırdığını bildirdi. 1978-ci ilin oktyabr ayının 13-də yarımillik müzakirədən sonra Konqres Energetika haqqında qanun qəbul etdi.

1978-ci ildən 1992-ci ilə qədər Çin lideri olan Den Syaopinin Karter ilə (sağda) görüşü

12 yanvar 1978-ci ildəki mətbuat konfransı zamanı Karter, enerji islahatı təklifi ilə bağlı davam edən müzakirələrin, qanunun icrası ilə həll edilməsi lazım olan milli məsələlərə mane olmaqla yanaşı,"uzun və bölücü və çətin olduğunu" söylədi. 11 aprel 1978-ci il mətbuat konfransında Karter, prezident olduğundan bəri ən böyük sürprizini "bir xəyal qırıqlığı içində" Konqresin xüsusilə enerji islahatı qanunlarına istinad edərək qanun qəbul etməkdə çətinlik çəkdiyini söylədi: "Mən bir il əvvəl aprel ayında, bu məsələni bir il sonra hələ həll olunmayacağını Konqresə təklif etdikdə heç vaxt xəyal qurmamışdım."

1 mart 1979-cu ildə Karter, Konqresin tələbi ilə benzindən istifadə planını təqdim etdi. 5 apreldə, enerjiyə qənaət edilməsinin vacibliyini vurğuladığı bir nitqlə, çıxış etdi. 30 aprel mətbuat konfransı zamanı Karter, Ev Ticarət Komitəsinin benzin nisbət planını təsdiqləməsinin "vacib" olduğunu söylədi, Konqresi təklif etdiyi bir neçə başqa enerjiyə qənaət planlarını keçirməyə çağırdı. 15 iyul 1979-cu ildə,amerikalıların Karter vəzifəyə gəlməzdən əvvəl, 1960–1970-ci illərdə baş verən hadisələrdən inam böhranı ilə üzləşdiyinə inanan, Patrik Kaddellin tövsiyəsi ilə, Karter, Amerika xalqı arasında "güvən böhranı" nitqi ilə milli televiziya ilə çıxış etdi. Bu, Karterin, qarışıq reaksiyalar və ritorikadan istifadəsi ilə yadda qalan,"uğursuz" çıxışı, kimi göstəriləcəkdir. Çıxışın mənfi qəbulu, Karterin enerji böhranı ilə əlaqədar səylərini ifadə etməməsi ilə əlaqədar bir fikirdən irəli gəldi.

Konqreslə münasibətlər

Karter Vaşinqtonun qaydaları ilə getməkdən imtina etdi. O, heç vaxt telefon danışıqlarını geri çevirmədi. Sözdə təhqirlərdən istifadə etdi və siyasi nemətləri geri döndərməkdə istəksiz idi, bu onun ABŞ Konqresi vasitəsilə qanun qəbul etmək qabiliyyətinin olmamasına səbəb oldu. 23 fevral 1977-ci ildə keçirdiyi mətbuat konfransı zamanı Karter, konqreslə qarşıdurmaya girməsinin "qaçılmaz" olduğunu bildirdi və Konqreslə "böyüyən əməkdaşlıq duyğusu"nu tapdığını və keçmişdə hər iki partiyanın konqres üzvləri ilə görüşdüyünü əlavə etdi. Karter, vəzifədə olduğu ilk 100 gündə istədiyi kimi, partiyasının üzvlərindən müxalifət olmasına baxmayaraq Konqresin bir neçə su layihəsini ləğv etdirə bildi. Ağ Evlə Konqresin arasındakı qırılma nəticəsində, Karter,Demokrat partiyasının liberal qanadının siyasətə qarşı ən sərt olduğunu söylədi, bunu prezidentlik istəyən Edvard Kennediyə (Ted) bağladı. 74 konqresmendən dəstək alacağını düşünən Karter,"donuz əti bareli" olduğunu iddia etdiyi 19 layihədən "hit siyahı" nəşr etdirdi, iddia etdiyi xərclər, hər hansı bir qanunvericiliyə daxil edilərsə,veto ilə nəticələnəcəkdi. Yenə də Konqres Demokratlarla ziddiyyətdə idi, Nümayəndələr Palatasının spikeri Nensi Pelosi, ənənəvi olaraq Konqresin rolunu davam etdirən bir prezidentin uyğunsuzsuzluğu bildirdi. Karter bir çox "hit siyahı" layihələrini özündə cəmləşdirən qanun layihəsinin imzalanması ilə də zəiflədi. 23 iyun 1977-ci ildə, Demokratik Milli Komitə üçün pul yığımı yeməyində iştirak edən Karter,"Düşünürəm ki, bu gecə də Konqreslə yaxşı bir iş əlaqəmizi inkişaf etdirdiyimizi qeyd etmək lazımdır. 8 il ərzində ədalətsiz hökumətimiz var. İndi tərəfdaş hökumətimiz var." 28 iyul mətbuat konfransında, prezidentliyinin ilk altı ayını qiymətləndirərək, Karter Konqres haqqında anlayışından danışdı: "Konqresə daha çox fərd olaraq hörmət etməyi öyrəndim. Konqresin ayrı-ayrı üzvlərinin konkret mövzulardakı yüksək dərəcədə cəmlənmiş təcrübə və biliklər məni heyran etdi, onlar uzun illər bir alt komitənin və ya komitənin sədri olmuşlar və diqqətlərini heç vaxt təsəvvür edə bilməyəcəyim hökumət həyatının bu xüsusi tərəfinə yönəltmişlər."

10 may 1979-cu ildə Ağ Ev Karterə qaz norması planı hazırlamaq səlahiyyətinin verilməsi əleyhinə səs verdi. Ertəsi gün, Karter Ağ Evdəki Oval kabinetdə səsvermə və nəticəyə görə özünü Amerika hökuməti üçün utanc verici biri kimi təsvir etdi:"Ev üzvlərinin əksəriyyəti millətimiz üçün potensial, ciddi bir təhlükə ilə əlaqədar məsuliyyəti, siyasi məsuliyyəti öz üzərinə götürmək istəmir." Ağ Ev üzvlərinin əksəriyyətinin "yerli və ya paroxial maraqlara" daha çox əhəmiyyət verdiklərini söylədi, Konqresin aşağı palatasına növbəti 90 gündə öz rasional planını tərtib etməklə etiraz etdi. Karterin açıqlamaları, şərhlərinin bir prezidentin rəsmi açıqlamalarına uyğun gəlməməkdə günahlandıran Ağ Ev Respublikaçıları tərəfindən tənqidlə qarşılandı. Demokratlardan 106-sı onun onun təklifinə qarşı olduqlarını bildirdilər. 25 iyul 1979-cu il mətbuat konfransının əvvəlində Karter ABŞ-nin gələcəyinə inananları və onun təklif etdiyi enerji proqramını Konqreslə danışmağa çağırdı, onun təkliflərini tətbiq etmək məsuliyyəti daşıyırlar. Enerji təklifini New York Times belə şərh etdi:"Pennsilvania prospektində, küçələrindəki gəzişən şərhlər, Konqreslə prezident arasında inam böhranının olduğunu göstərir, prezidentin qanunverici proqramını sarsıdan və gələn ilki kampaniyada vacib bir məsələ halına gətirəcək şübhə və inamsızlıq hissini verir."

İqtisadiyyat

Karterin prezidentliyi, təxminən iki bərabər dövrün iqtisadi tarixinə sahib idi, ilk iki il,1970-ci ildəki tənəzzüldən bəri ən aşağı səviyyədə sabit investisiya qoyulmuş və işsizliyi 9% səviyyəsində qoyan, 1973–1975-ci illərin dünya iqtisadi böhranınından sonra davam edən bərpa dövrü idi və son iki ildə işsizliyin yüksəlməsi, infilyasiyanın güclü inkişafı, enerji böhranı, büdcənin azalması, sürətlə silahlanmanın yüksəlişi, sosial ziddiyyətlərin kəskinləşməsi – bütün bunlar ABŞ-nin sosial-iqtisadi vəziyyətini xarakterizə edən əsas cəhətlər idi. Dövlət məlumatlarına əsasən ölkənin iqtisadiyyatında normalaşdırma işi aparıldıqdan sonra işsizliyin səviyyəsi tədricən aşağı düşmüşdür. Bu məlumat 1976-cı ildə 7,7%, 1977-ci ildə 6,6%,1978-ci ildə 5,8% təşkil etmişdir. Lakin 1979-cu ildə işsizlərin sayı artaraq 6 milyondan yuxarfı olmuşdur ki, bu da 5,9% təşkil etmişdir 1979-cu ildə prezident həmçinin "Qaydaya salma şurası" təsis etmişdir. Bütün bunlar ölkədə iqtisadiyyatın nizama salınmasında dövlət-inhisarçı kapitalizminin aşağı keyfiyyətliliyini göstərirdi. Federal Ehtiyat Şurasının sədri Corc Uilyam Miller tərəfindən qəbul edilən nisbətən pul-kredit (monetar) siyasəti,1976-cı ildəki 5,8% -dən 1978-ci ildə 7,7% -ə qədər artaraq bir qədər daha yüksək inflyasiyaya səbəb oldu. Dünyanın ən yaxşı neft ixrac edən karteli olan OPEC tərəfindən xam neft qiymətlərinin qəfil iki dəfə artması inflyasiyanı 1979-cu ildə orta hesabla 11,3% və 1980-ci ildə 13,5% səviyyəsində ikiqat səviyyəli səviyyəyə qaldırmağa məcbur etdi. 1979-cu il yay tətil mövsümü başlayanda qəfil benzin qıtlığı problemi daha da artırdı və ümumilikdə xalq arasında böhranı simvollaşdırmaq üçün gələcək; Amerada Hess (ing. Hess Corporation) emal qurğuları koorparasiyasının bağlanmasından baş verən kəskin çatışmazlıq, Federal Hökumət tərəfindən həmin il şirkətə qarşı məhkəmə iddiasına səbəb oldu.

Tənzimləmə

1978-ci il Karter Hava yolları tənzimləmələrinin ləğvi haqqında qanunu imzalayarkən.

1977-ci ildə Karter Alfred Eduard Kanı Mülki Aviasiya Şurasına (ing. Civil Aeronautics Board, CAB) rəhbər təyin etdi. Vaşinqtonda aparıcı iqtisadçı, aparıcı 'beyin mərkəzləri', islahatları müdafiə edən vətəndaş cəmiyyəti koalisiyası, tənzimləmə agentliyinin rəhbəri, Senat rəhbərliyi, Karter administrasiyası və hətta bəzi hava sənayesində tənzimləmə işləri aparıldı. Bu koalisiya sürətlə 1978-ci ildə qanunverici nəticələr əldə etdi.

Karter 24 oktyabr 1978-ci ildə Hava yolları tənzimləmələrinin ləğvi haqqında qanuna imza atdı. Aktın əsas məqsədi tariflər, marşrutlar və bazara (yeni aviaşirkətlərin) kommersiya aviasiyasından daxil olmasına dövlət nəzarətinin qaldırılması idi. Mülki Aviasiya Heyətinin tənzimləmə səlahiyyətləri mərhələli olmalı idi, nəticədə bazar nizamnamələrinə marşrut və tarifləri təyin etməyə imkan verirdi. Qanun, aviasiya təhlükəsizliyinin bütün aspektləri üzrə , Federal Aviasiya İdarəsinin tənzimləmə səlahiyyətlərini ləğv etmədi və azaltmadı.

1979-cu ildə, Karter,1920-ci ilin başlanğıcında ABŞ-də spirtli içki qadağası təsiri ilə qadağan edən qanundan bəri ilk dəfə, Amerika pivə sənayesini, arpa, hops və maya satmağı, Amerikada ev pivə istehsalını ləğv edir. Karterin ləğvi 1980-ci və 1990-cı illərdə evdə pivə istehsalına səbəb oldu və 2000-ci illərə qədər ABŞ-də güclü ev üsulu pivə istehsalı mədəniyyətinə çevrildi,2017-ci ilin sonuna qədər ABŞ-də 6266 mikro pivə zavodu, pivəbişirmə və regional sənətkar pivə zavodları meydana gəldi.

Səhiyyə

Prezidentlik kampaniyası dövründə, Karter,Edvard Kennedinin dəstəklədiyi iki tərəfli universal milli tibbi sığortaya uyğun olaraq səhiyyə islahatlarını həyata keçirdi.

Karterin vəzifədə olduğu müddətdə səhiyyə ilə bağlı təkliflərinə 1977-ci ilin aprel ayında məcburi tibbi xidmət xərcləri təklifi və özəl tibbi sığorta təminatını verən 1979-cu ilin, iyunundakı təklifi daxil idi. Karter,1979-cu ilin iyun ayında edilən təklifi, prezident Harri Trumen tərəfindən təklif edilən amerikalıların keyfiyyətli səhiyyə xidməti çixışına, prezident Lindon Conson rəhbərliyi altında tətbiq olunan Medikeyə (ing. Medicare) və Medikeyd (ing. Medicaid) Amerika səhiyyə xidmətinin davamı olaraq görürdü. 1977-ci ilin aprel ayında məcburi tibbi xidmət xərci təklifi Senatda qəbul edildi, sonralar Ağ Evdə bu qanun düşdü.

1978-ci ildə Karter, bir sıra səhiyyə qanunları üçün Edvard Kennedi ilə də görüşlər keçirdi. Daha sonra Karter, Kennedi ilə fikir ayrılıqlarının Karterin ölkə üçün hərtərəfli sağlamlıq sistemi təmin etmək səylərinə maneə törətdiyinə işarə etdi.

Təhsil

Vəzifə müddətinin əvvəlində Karter, kabinet səviyyəsində təhsil şöbəsi yaratmaq üçün bir təşəbbüs vədinin yerinə yetirilməsinə kömək etmək üçün Konqreslə əməkdaşlıq etdi. 28 fevral 1978-ci ildə Ağ Evdəki çıxışında Carter iddia etdi:"Təhsil çox vaxt bəzən dominant narahatlıqlar ilə məşğul olan müxtəlif Hökumət şöbələri və agentlikləri arasında səpələnmək üçün çox vacib bir məsələdir." 8 fevral 1979-cu ildə, Karter rəhbərliyi təhsil şöbəsi yaratmaq planının konturunu yaydı və bu qanunun iyun ayına qədər reallaşması üçün kifayət qədər dəstək verdi. 17 oktyabr 1979-cu ildə Karter, Birləşmiş Ştatların Təhsil İdarəsini təsis edərək, Təhsil Təşkilatı Qanunu ilə qanununu imzaladı.

Karter, 43.000 uşaq və ailənin əlavə edilməsi ilə Head Start proqramını genişləndirdi, təhsilə xərclənən pulların faizi isə iki qat artırıldı. Karter, Lindon Consonun başlatdığı Head Starta göstərdiyi təşəbbüsə görə,89-cu Birləşmiş Ştatlar Konqresinin və Lindon Consonun komplimentarisi idi. 1 noyabr 1980-ci il tarixli bir nitqində Karter rəhbərliyinin miqrant uşaqlara Head Startın yardım etdiyini və "hazırda senator Bentsen və Kika de la Qarza ilə birlikdə sərhəd bölgələrində yaşayan meksikalı məktəbli uşaqlarının sayına görə federal puldan 45 milyon dollara qədər məktəb tikintisinin artmasına kömək etmək üçün, qanuni olaraq ayrıldığını" bildirdi.

Xarici siyasət

Karter 1977-ci ilin sentyabrında Argentina prezidenti Xorxe Rafael Videla Ridondo ilə

İsrail və Misir

70-ci illərin sonlarında Ağ Evin sahiblərinin, ümumiyyətlə, ABŞ-nin Yaxın və Orta Şərq siyasəti dəyişməmiş qalmışdır. Düzdür,1977-ci ilin oktyabr ayında dünyada sülhün qorunması və beynəlxalq gərginliyin azaldılması məqsədilə "Ərəb-israil ziddiyyətlərinin ədalətli həlli və qaydaya salınmasına dair" qarşılıqlı Sovet-Amerika bəyanatı dərc edilmişdir. Lakin Birləşmiş Ştatlar bu məsələdə "hakim" rolunu oynamasına baxmayaraq yenə də imperialist mahiyyətini gizlətmir, ərəb xalqlarının vahid cəbhəsini parçalamaq, İsrailin vəziyyətini möhkəmlətmək məqsədi güdürdü. Bu işin, ssenarisi Vaşinqtonda hazırlanırdı. 1978-ci ilin sentyabr ayında ABŞ prezidentinin iqamətgahında, Kemp-Deviddə C. Karterin Misir prezidenti Ənvər Sadatla və İsrailin baş naziri M. Beginlə "Misir-İsrail" razılaşmasına dair görüşü keçirilmişdir. Görüşdə bir sıra siyasi məsələlər, həmçinin İordan çayının qərb sahilinə – Qəzzə ərazisinə muxtariyyət verilməsi və bu ərazidən İsrail ordularının çıxarılması məsələləri də müzakirə edildi. (Həmin ərazi 1967-ci ildə İsrail işğalına məruz qalmışdır). Karter hökumətinin Yaxın Şərq siyasəti İsrailin işğalçılıq planlarının genişlənməsinə yardım etmişdir.

Afrika

Birinci xanım Rozalin Karter,Tanzaniya lideri Culius Nyerere və Karter, 1977-ci ildə

Karter Nigeriya lideri Olusequn Obasanco ilə 1 aprel,1978-ci ildə

4 oktyabr 1977-ci ildə BMT-də Afrika rəsmilərinə müraciətində Karter, ABŞ-nin "güclü, azad və çiçəklənən bir Afrikanın, ölkələrinin sakinlərinin əlində hökumətə mümkün qədər çox nəzarət etməklə" görmək istəyini ifadə etdi,"Rodeziya, Zimbabve məsələsinin necə həll ediləcəyi problemi" mövzusunda vahid səylərinə işarə etdi. Həmin ay növbəti mətbuat konfransında Karter, ABŞ-nin "Namibiyada və xüsusilə Zimbabvedə hərbdən sülhə doğru istiqamətində,Cənubi Afrika ilə ahəngdar işləmək" və aparteid kimi irqi məsələlərin həll edilməsi və bölgədəki cəmiyyətin digər sahələrində bərabər imkanlar yaratmaq istədiyini bildirdi.

Karter,31 mart — 3 aprel 1978-ci il tarixlərində,Nigeriyaya səfər etdi, Karter rəhbərliyinin bu səfərdəki əsas məqsədi ölkə ilə əlaqələri yaxşılaşdırmaq idi. Karter ABŞ-nin Nigeriyaya səfər edən ilk prezidenti idi. Karter, Rodeziya mövzusunda bütün tərəflərin iştirak edəcəyi bir sülh konfransının çağırılmasında maraqlarını təkrarladı və ABŞ-nin bacardığı qədər təsir etdiyini bildirdi.

Cənubi Qərbi Afrikanın müstəqilliyi üçün olan planı ləğv edən Böyük Britaniyanın baş naziri Marqaret Tetçer və Zimbabve-Rodeziyanın baş naziri seçilmiş Abel Muzorev və Konqresdəki daxili müxalifət, Karter administrasiyasının Cənubi Afrikaya qarşı siyasətini iflasa uğratdı. 16 may 1979-cu ildə Senat, Rodeziyaya qarşı iqtisadi sanksiyaları qaldıran prezident Karterin lehinə səs verdi. Həm Rodeziya, həm də Cənubi Afrika tərəfindən qəbul edilən səs "ABŞ və İngiltərənin üç ildir bölgədəki ortaq diplomatiyaya və Solsberi liderləri ilə partizanlar arasında bir kompromis əldə etmək səylərinə potensial ölümcül bir zərbə idi." Dekabrın 3-də dövlət katibi Vans senator Cess Helmsə söz verdi ki, "Britaniya qubernatoru razılaşdırılmış Lancester House razılaçmasını həyata keçirmək üçün Solsberiyə gəldikdə və seçki prosesi başlayanda, prezident Zimbabve Rodeziyasına qarşı sanksiyaların qaldırılması üçün təcili tədbirlər görəcək."

İndoneziya və Şərqi Timor

Karterin prezidentliyi dövründə ABŞ Şərqi Timordakı insan hüquqlarının pozulmasına baxmayaraq İndoneziyaya soyuq müharibə müttəfiqi olaraq dəstək verməyə davam etdi. Qanun pozuntuları İndoneziyanın 1975-ci il dekabr ayında işğalından və Şərqi Timorun işğalından sonra baş verdi. Bu, Karterin,"dünyanın bir bölgəsində potensial qarşıdurmanı şiddətləndirərsə, silahları satmamaq" siyasətinə qarşı olsa da, o, bunu etdi.

İran girov böhranı

Cimmi Karter İordaniya kralı Hüseyn ibn Təlal və İran şahı Məhəmmədrza şah Pəhləvi ilə 1977-ci ildə.

1979-cu il noyabrın 4-də özlərini ayətullah Xomeyninin davamçıları, "xətti imam"ın ("İmamın yolçuları") aparıcı qüvvəsi sayan bir qrup iranlı tələbə Vaşinqtonun Tehrandakı səfirliyinin 66-sı ABŞ vətəndaşı olmaqla 99 əməkdaşını girov götürüblər. Onlar ABŞ-dən Məhəmmədrza şah Pəhləvinin ekstradisiyasını tələb ediblər. Əlli iki amerikalı diplomat və vətəndaş növbəti 444 günə qədər girov götürüldü,Ronald Reyqan 20 yanvar 1981-ci ildə prezident olaraq Karteri əvəzlədikdən sonra dərhal azad edildilər. Böhran zamanı Karter 100 gündən çox Ağ Evdə təcrid olunmuş vəziyyətdə qaldı. İran lideri Xomeyni 1979-cu il noyabrın 17-də qadın və afro-amerikalı girovların azad edilməsinə göstəriş verir. Bununla da onların sayı 53-ə enir. 7 aprel 1980-ci ildə Karter, İrana qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq edən 12205 saylı sərəncamı imzalayır, Nazirlər Kabinetinin üzvləri və Amerika hökuməti tərəfindən təhlükəsiz bir şəkildə sərbəst buraxılmasını təmin etmək üçün zəruri hesab etdiyi əlavə tədbirlərin görüldüyünü elan etdi. 1980-ci il aprelin 25-də girovları xilas etmək cəhdi vertolyot və nəqliyyat təyyarəsi toqquşduğundan baş tutmur və ABŞ-nin 8 hərbçisi həlak olur. 1980-ci il iyulun 11-də girovlardan biri səhhətinə görə azad edilir. 1981-ci il yanvarın 19-da ABŞ və İran girovların azad edilməsi üçün saziş imzalayır və 1981-ci il yanvarın 20-də girovluqda qalan 52 nəfərin Almaniyaya getməsinə icazə verilir.

Sovet İttifaqı

Cimmi Karter və Leonid Brejnev 1979-cu ilin iyun ayının 18-də Vyanada Holfburq sarayında strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair müqavilə imzalayarkən

70-ci illərin ikinci yarısında Sovet-Amerika münasibətlərinin inkişafı böyük çətinliklərlə üzləşmişdir. Düzdür, C. Karter və onun xarici siyasət üzrə müşavirləri özlərinin dünyanın iki sistemi arasında münasibətlərin normalaşdırılmasını bəyanatlarla göstərmişlər. Bununla ABŞ-nin hakim dairələri sürətlə silahlanmada yeni imkanlar qazanır və Birləşmiş Ştatların günahı üzündən strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair yeni uzunmüddətli razılığın əldə olunması və müqavilənin bağlanması gedişini ləngidirdi. 1979-cu ildə SSRİ və ABŞ arasında strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair saziş imzalandı. Bu sənəd də əvvəllər imzalanmış sənədlər kimi tərəflərin bərabərliyi və eyni dərəcədə təhlükəsizliyi prinsipinə əsaslanmışdır. Saziş də müxtəlif ictimai quruluşlu dövlətlərin dinc yanaşı yaşaması prinsipinə müvafiq olaraq ikitərəfli əməkdaşlığı uzunmüddətli əsas üzərində inkişaf etdirmək üçün zəmin yarada bilərdi. 1979-cu ilin iyun ayının 18-də Vyanada Sov. İKP MK-nın Baş katibi, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Leonid Brejnev və ABŞ prezidenti C. Karter arasında strateji hücum silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair müqavilə imzalandı. Hər iki tərəf strateji hücum silahlarının sayının məhdudlaşdırılması və onların təkmilləşdirilməsinin saxlanılmasına dair razılaşma əldə etdi. Onlar həmçinin öz üzərlərinə strateji silahların yeni növlərinin təşkilinin məhdudlaşdırılması vəzifəsini də götürmüşdülər.

1979-cu ilin Vyana görüşü özündə Sovet-Amerika münasibətlərinin və bütünlükdə beynəlxalq siyasi iqlimin yaxşılaşması yolunda irəliyə mühüm addım atıldığını əks etdirmişdir. 1979-cu ilin dekabrında SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi bu sazişin ABŞ tərəfindən ratifikasiya edilməməsinə səbəb oldu.

1980-ci ildə birlik mesajında Karter iki bölgə arasındakı əlaqələrin əhəmiyyətini vurğuladı:"İndi, son 3 onillikdə olduğu kimi, ölkəmiz Amerika Birləşmiş Ştatları ilə Sovet İttifaqı arasındakı münasibətlər dünyanın sülh şəraitində yaşayacağını və ya qlobal qarşıdurmaya girməyəcəyini təyin edən ən vacib amildir."

SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi

Nur Məhəmməd Tarakinin başçılığı ilə kommunistlər 27 aprel 1978-ci ildə Əfqanıstanda hakimiyyəti ələ keçirdilər. Tarakinin ekstremist Xalq partiyası və Milli Demokratik partiyası Parçam arasında bölünmüş yeni rejim, həmin ilin dekabrında Sovet İttifaqı ilə dostluq müqaviləsi imzaladı. Tarakinin dünyəvi təhsilin yaxşılaşdırılması və torpaqların yenidən paylanması səyləri kütləvi edamlarla müşayiət olunurdu (bir çox mühafizəkar dini liderlər də daxil olmaqla) və Əfqanıstan tarixində misli görünməmiş siyasi təzyiq, mücahid üsyançılarının üsyanını rədd etdi. 1979-cu ilin aprelində baş verən bir üsyanın ardından Taraki, sentyabr ayında Xalqın rəqibi Həfizulla Əmin tərəfindən devrildi. Əmin xarici müşahidəçilər tərəfindən "qəddar psixopat" hesab edilirdi; hətta Sovetlər Əfqan kommunistlərinin vəhşiliyindən narahat idilər və Əminin ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CIA) agenti olduğundan şübhələnirdilər, baxmayaraq ki bu belə deyildi. Dekabr ayına qədər, Əmin hökuməti Sovet İttifaqından Əfqanıstanı işğal etməsini, Əmini edam etməsini və Parçam lideri Babrək Karmalı prezident təyin etməsini tələb edərək ölkənin çox hissəsinə nəzarəti itirmişdi.

Karter, İsrailin Baş naziri Menaxem Begin və ABŞ dövlət xadimi Zbiqnev Bjezinski ilə 1978-ci ilin sentyabrında

Səudiyyə Ərəbistanı kralı Xalid ibn Əbdül-Əziz əl Saud ilə 1978-ci ilin oktyabrında

1978 və 1979-cu illərdə ABŞ kəşfiyyat cəmiyyətinin konsensusu — 29 sentyabr tarixində təkrarlandığı üçün Karter, işğaldan təəccübləndi 1979-cu il — "Moskva, Xalq hökumətinin süquta uğraması ehtimalı görünsə də, qoçun yeritməzdi." Həqiqətən, Karterin 1979-cu ilin noyabr ayından dekabrın sonuna qədər Sovet işğalına qədər Əfqanıstana yalnız iki qısa müraciəti var;o, bu müddətdə İranda davam edən girov böhranı ilə məşğul idi. Qərbdə Sovet İttifaqının Əfqanıstana hücumu qlobal təhlükəsizliyə və Fars körfəzinin neft tədarükünə təhdid hesab olunurdu. Üstəlik, Sovet İttifaqının niyyətinin dəqiq proqnozlaşdırıla bilinməməsi Amerika rəsmilərinin həm İran, həm də Pakistan üçün Sovet təhlükəsinin yenidən qiymətləndirməsinə səbəb oldu, baxmayaraq ki, bu qorxuların alt-üst olduğu artıq bilinir. Məsələn, ABŞ kəşfiyyatı 1980-ci il ərzində İrana hücum üçün Sovet təlimlərini yaxından izlədi, Karter-in milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Zbiqnev Bjezinskinin bundan əvvəl verdiyi xəbərdarlıq: "Sovetlər Əfqanıstanda hökmranlıq etsəydilər, ayrı bir Bəlucistanı böyüdə bilərdilər. Bu narahatlıqlar həm Karter, həm də Reyqan administrasiyasının İranla münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün əvəzsiz səylərinin əsas amili idi və Pakistanın Məhəmməd Ziyaülhaqqa kütləvi yardımı ilə nəticələndi. Pakistanın nüvə proqramı və Zülfüqar Əli Bhuttonun edamına görə 1979-cu ilin aprelində Karterin prezidentliyi dövründə Ziyanın ABŞ ilə əlaqələri gərginləşdi, lakin Karter Bjezinski və dövlət katibi Sayrus Vensi 1979-cu ilin yanvar ayının əvvəlində İrandakı iğtişaşlar fonunda "Pakistanla münasibətlərimizi düzəltməyin" vacib olduğunu söylədi. Bu məqsədə çatmaq üçün səlahiyyətli təşəbbüs CIA və Pakistanın Xidmətlərarası Kəşfiyyatı (ISI) arasında əməkdaşlıq edildi; İŞİD vasitəsilə CIA 3 iyul 1979-cu ildə — Sovet işğalından bir neçə ay əvvəl mücahidlərə 500.000 ABŞ dolları dəyərində ölümə səbəb olmayan yardım göstərməyə başladı. Bu erkən işbirliyinin əhatə dairəsinə daha sonra CIA rəsmisi Robert Qeyts tərəfindən izah edilən anlaşma təsir etdi, ABŞ-nin əhəmiyyətli, gizli yardım proqramının "payları" artıra biləcəyini söylədi, bununla da "Sovetlərin başqa cür nəzərdə tutulduqlarından daha birbaşa və şiddətli şəkildə müdaxiləsinə səbəb oldu."

İşğaldan sonra Karter,təhlükəli təxribat hesab etdiyi provakasiyalara sərt cavab verməyi qərara aldı. Televiziya çıxışında Sovet İttifaqına qarşı sanksiyalar elan etdi,Pakistana təzə yardımın veriləcəyini vəd edilmiş,ABŞ hərbi qeydiyyata alma sistemində yeniliklər başlamış və "Karter doktrinasını" irəli sürdü. SSRİ-yə taxıl tədarükünə embarqo qoydu,SALT II-yə baxdı və ABŞ-nin illik hərbi xərclərinin 4,5-5% artmasına dair qərarlar qəbul etdi. Karter, həmçinin Moskvadakı 1980-ci il Yay Olimpiya Oyunlarını boykot etməyə çağırdı. İngiltərənin baş naziri Marqaret Tetçer Karterin sərt mövqeyini həvəslə dəstəklədi,baxmayaraq ki,Britaniya kəşfiyyatı "CİA-nın Sovetlərin Pakistan olan hədə qorxusundan həddindən artıq həyəcan keçirdiyini söylədi." ABŞ-nin müharibə müddətindəki siyasətini Karter 1980-ci ilin əvvəllərində təyin etdi: Karter, Pakistanın İŞİD yolu ilə mücahidləri silahlandırmaq üçün bir proqram başlatdı və Səudiyyə Ərəbistanını ABŞ-nin bu məqsədlə maliyyələşdirilməsinə uyğun vəd verdi. ABŞ-nin Karter-in varisi Ronald Reyqanın rəhbərliyi altında ABŞ-nin vergi ödəyicilərinə təxminən 3 milyard dollar dəyərində mücahidlərə dəstəyi sürətləndi. Sovetlər üsyanları dayandıra bilmədilər və 1989-cu ildə Sovet İttifaqının özünün dağılmasına təkan verərək Əfqanıstandan çıxdılar. Bununla birlikdə ABŞ-nin yardımlarını Pakistan üzərindən istiqamətləndirmək qərarı kütləvi saxtakarlığa səbəb oldu,çünki Kəraçiyə göndərilən silahlar Əfqan üsyançılarına çatdırılmaq əvəzinə yerli bazarda satılırdı; Kəraçi tezliklə "dünyanın ən qəsbkar şəhərlərindən birinə" çevrildi. Pakistan, həmçinin hansı üsyançılardan yardım aldığını nəzarətə götürdü: Ziya hökumətinin dəstəklədiyi yeddi mücahid qrupundan dördü islam fundamentalist inancını dəstəklədi və bu fundamentalistlər maliyyənin böyük hissəsini aldılar. Buna baxmayaraq, Karter,hələ də,Əfqanıstandakı "azadlıq döyüşçüləri" hesab etdiklərinə dəstək vermək qərarından təəssüfləndiyini bildirdi.

Cənubi Koreya

9 mart 1977-ci il tarixli bir mətbuat konfransı zamanı Karter Amerika qoşunlarının Cənubi Koreyadan tədricən çıxarılmasında maraqlı olduğunu bir daha təsdiqlədi və Cənubi Koreyanın sonda "Şimali Koreyanın hər hansı bir müdaxiləsindən qorunmaq üçün Cənubi Koreya hökumətinin sahibi və nəzarətində olan adekvat qoşunun" olmasını istədiyini bildirdi. Mayın 19-da The Washington Post qəzeti ABŞ-nin Cənubi Koreyadakı Baş Qərargah rəisi Con Krik Sinqlaubun Karterin Koreya yarımadasından qoşun çıxarılmasını tənqid etdiyini söylədi. Karter, iki gün sonra,21 mayda, ikisinin arasındakı görüşdən sonra Sinqlaubu vəzifəsindən azad etdi. Mayın 26-dakı mətbuat konfransı zamanı Karter,qarşıdurma vəziyyətində Amerika qoşunlarının azaldılmasına baxmayaraq Cənubi Koreyanın özünü müdafiə edə biləcəyinə inandığını söylədi. 30 iyun - 1 iyul 1979-cu il tarixində Karter Mavi Evdə Cənubi Koreyanın prezidenti Pak Çon Hi ilə görüşlər keçirərək ABŞ və Koreya arasındakı münasibətləri,həmçinin Karterin dünya miqyasında gərginliyin azaldılması siyasətini qorumaqda maraqlı olduğunu bildirdi.

21 aprel 1978-ci ildə Karter, Seul hökumətinə verdiyi kompensasiya yardım paketi ilə əlaqədar Konqresin fəaliyyət göstərməməsini əsas gətirərək, ilin sonuna qədər buraxılmağını planlaşdırdığı Amerika qoşunlarının üçdə ikisini azaltdı.

Beynəlxalq səfərləri

Karterin prezidentliyi dövründə ziyarət etdiyi ölkələr

Karter, prezidentliyi dövründə iyirmi beş ölkəyə on iki beynəlxalq səfər etdi.. Karter, 1978-ci ildə Nigeriyaya gedərkən Qara Afrikaya ziyarət edən ilk prezident idi. Onun səyahətlərinə Avropa,Asiya və Latın Amerikasına səyahətlər də daxil idi. Sülh danışıqları üçün Orta Şərqə bir neçə dəfə səfər etdi. 31 dekabr 1977-ci ildən 1978-ci il yanvarın 1-dək İrana etdiyi səfər Şah Məhəmmədrza şah Pəhləvinin devrilməsindən bir il əvvəlki müddətdə baş tutdu..

İddialar və araşdırmalar

21 sentyabr 1977-ci il,Karter administrasiyasında İdarəetmə və Büdcə Ofisi direktoru vəzifəsini icra edən Bert Lansın istefası,işə başlamazdan əvvəl düzgün olmayan bank fəaliyyəti ilə bağlı iddiaların çoxalmasına səbəb oldu və bu,Karter üçün sıxıntı oldu.

Karter,ABŞ-nin Baş prokuroru Qriffin Bellin Pol Körranı Karterə məxsus yer fındığı biznesinə verilmiş kreditləri araşdırmaq üçün xüsusi məsləhətçi olaraq təyin etməsi nəticəsində, Bert Lans və Körranın özünə ittiham irəli sürməsinə imkan verməyən xüsusi məsləhətçi mövqeyi ilə idarə olunan bir bank tərəfindən onun prezidentliyi müddətində istintaqa cəlb olunaraq,and içərək ifadə verən ilk prezident oldu. 1979-cu ilin oktyabrında Körran,Corciya Milli Bankından borc verilən vəsaitlərin Karterin 1976-cı il prezidentlik kampaniyasına yönəldildiyi iddialarını təsdiqləyən heç bir dəlil tapılmadığını bildirərək, istintaqa son qoydu.

1980-cı il prezident kampaniyası

1980-ci il seçki kampaniyasının xəritəsi

Daha sonra Karter,siyasətində ən gərgin və artan müxalifətin Demokrat partiyasının Edvard Kennedinin prezident seçilməsini istəməsi ilə əlaqəli olduğunu söylədi. Kennedi 1979-cu ilin noyabrında namizədliyini elan etdikdən sonra, onun prezidentliyə namizədliyi dövründə fəaliyyəti ilə bağlı suallar, Karterin Demokratik prezidentliyi dövründə keçirdiyi mətbuat konfranslarının tez-tez mövzusu idi. Kennedi zəif,prezidenliyə namizəflik kampaniyası keçirərək tərəfdarlarını təəccübləndirdi və Karter təmin edilmiş nominasiyalarda qələbə qazandı. Bununla birlikdə Kennedi,payız seçkisində Karterə zəif dəstək verən Demokrat partiyasının liberal qanadını səfərbər etmişdi. Karter və vitse-prezident Mondale Nyu-Yorkdakı Demokrat Milli Konqresində rəsmi olaraq namizəd oldular. Karter,ilk olaraq Hyubert Horatio Hamfri deyə çağırdığı mərhum vitse-prezident Hyubert Hamfriyə etdiyi hörmətdən danışdı.

Prezident Cimmi Karter (solda) və keçmiş qubernator Ronald Reyqan (sağda) 28 oktyabr 1980-ci il prezident seçkiləri debatında. Reyqan ən yaddaqalan "oraya yenidən get" ifadəsini işlətdi.

1980-ci ilki prezident seçki kampaniyası Karterin həyatındakı ən çətin və ona ən az uğur gətirən bir dövr idi. O,sağdan (Respublikaçı Ronald Reyqan), mərkəzdən (müstəqil Con Bayard Anderson) və soldan (Demokrat Edvard Ted Kennedinin) güclü yarışa çağırışları ilə üzləşdi. İran girov böhranı isə hər həftə xəbərlərdə üstünlük təşkil edərkən o, öz "staqflyasiya" ilə idarə olunan iqtisadiyyatına qarşı qaçmalı idi. Onun bazası olacağı gözlənilən liberal kollec tələbələrini,hərbi layihə üçün qeydiyyatı yenidən başlatmaqla özgəninkiləşdirdi. Onun təşviqat meneceri və keçmiş katibi, Timoti Kraftın,ümumi seçkiyə bir neçə həftə qalmış kokain istifadəsi ilə bağlı təsdiqlənməmiş bir iddiası ortaya çıxdı. 28 oktyabrda Karter və Reyqan seçki dövrünün yeganə prezident debatlarında iştirak etdilər. Though initially trailing Carter by several points, Əvvəlcə Karteri bir neçə xalla ardınca aparan Reyqan, debatdan sonra səsvermədə artım yaşadı. Karter,seçki kampaniyasında Ronald Reyqana məğlub oldu və Senata 1952-ci ildən bəri ilk dəfə respublikaçı prezident gəldi. Konsessiya nitqində Karter,seçkinin nəticəsindən inciydiyini etiraf etdi,lakin prezident seçilmiş Reyqanla "çox gözəl keçid dövrü" vəd etdi.

Prezidentliyindən sonrakı dövr (1981-ci ildən indiyə qədər)

Yenidən prezident seçilmək şansını itirdidən qısa müddət sonra,Karter, Ağ Evin mətbuat orqanlarına Harri S. Trumenin təqaüdə çıxmasını təqlid etmək və özünü daha da inkişaf etdirmək üçün sonrakı ictimai həyatından istifadə etmək niyyətində olmadığını söylədi.

Karter Mərkəzi

Karterin,95 yaşı ərəfəsində irsi və Karter Mərkəzindəki işləri ilə bağlı müzakirəsi.

1982-ci ildə Cimmi Karter, insan hüquqlarını inkişaf etdirmək və insan əziyyətlərini yüngülləşdirmək, o cümlədən 80-dən çox ölkədə insanlar üçün həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə qeyri-hökumət və qeyri-kommersiya təşkilatı olan Carter Mərkəzini təsis etdi.

Diplomatiya

1994-cü ildə prezident Bill Klinton Karterdən Şimali Koreyanın sülh missiyasında kömək istədi, bu müddətdə Karter Kim İr Senlə anlaşmanı davam etdirmək üçün danışıqlar apardı,o,CNN-ə Klinton administrasiyasının razılığı olmadan Amerikanın fəaliyyətinə təkan verəcəyini açıqladı. Karter, 2010-cu ilin avqustunda Ayjalon Qomezin sərbəst buraxılması üçün Şimali Koreyaya getdi. ABŞ və Şimali Koreya arasındakı gərginliyin davam etdiyi 2017-ci ilin ikinci yarısında Karter iki xalq arasında sülh müqaviləsi bağlamağı tövsiyə etdi və özünü Trump administrasiyasına Şimali Koreyaya diplomatik elçi olaraq xidmət etmək istəyən namizəd olaraq təqdim etdi.

1984-cü ilin oktyabrında Karter,2001-ci ildə ölkədəki seçkiləri dəstəkləyərək Karter Maçu Piçuya getdikdən sonra, Kusko meri Daniel Estrada tərəfindən Perunun fəxri vətəndaşı seçildi, Peru prezidenti Alan Qarsiya ilə 2009-cu ilin aprel ayında Lima Hökumət sarayında,görüşdən sonra Peru hökumətinə dəstək verdi.

Tomas Borqe ilə 1986-cı ilin fevral ayında etdiyi danışıqlarda Karter, üç gün ərzində Nikaraquda olduğu müddətdə,jurnalist Luis Mora və zəhmətkeş lider Xose Altamiranonun sərbəst buraxılmasını təmin etdi.

2002-ci ilin may ayında Karter,Kubaya səfər edərək,Fidel Kastro ilə görüşdü və bu görüşdə o,QİÇS-in sanitariyası,tibb məktəbi,biotexnoloji qurğu,kənd təsərrüfatı istehsal kooperativi və əlil uşaqlar üçün məktəb kimi məsələlərə toxundu. Karter 2011-ci ilin mart ayında üç günlük yenidən Kubaya səfər etdi.

Karterin Yaxın Şərqdəki diplomatik səylərinə 1981-ci ilin sentyabr ayında İsrailin baş naziri Menaxem Begin ilə başlanan Misir səfəri, Fələstin Azadlıq Təşkilatı üzvləri ilə görüş,2008-ci ilin dekabr ayında Suriya prezidenti Bəşər Əsədlə görüşdü. 2006-cı ildə,Karter,ölkəni dəstəklədiyini söyləyərkən İsrailin daxili və xarici siyasəti ilə fikir ayrılığını ifadə edərək, İsrailin Livandakı, İordan çayının qərb sahilindəki və Qəzzədəki siyasətinə dair tənqidi fikirlərini bildirdi. Karter, 2008-ci ilin aprelində Suriyaya getdi,Ramallahdakı Yasir Ərəfatın məzarı önünə əklil qoydu və Həmas liderləri ilə görüşmək üçün Buş administrasiyası ilə əlaqə qurduğunu inkar etdi.

Karter (soldan üçüncü),Uilyam Heyq Hague,Marti Axtisaari və Ağsaqqallar təşkilatından Laxdar Brahimi ilə,24 iyul 2013-cü il Londondakı görüşdən.

2007-ci ilin iyul ayında Karter,sülh və insan hüquqları mövzusunda birlikdə işləyən müstəqil qlobal liderlər qrupu Ağsaqqallar təşkilatında iştirakını elan etmək üçün Cənubi Afrikanın Yohannesburq şəhərində Nelson Mandelaya qatıldı. Elanın ardından,Karter başqaları ilə yanaşı Darfur regionu,Sudan,Kipr,Koreya yarımadası və Yaxın Şərqə səfərlərdə iştirak etdi. Karter 2008-ci ilin noyabr ayında Zimbabveyə səyahət etməyə cəhd etdi,lakin prezident Robert Muqabe hökuməti tərəfindən dayandırıldı.

Karter 1995-1996-cı illərdə Afrikanın böyük gölləri bölgəsindəki zorakılığı aradan qaldırmaq üçün Misir və Tunisdə sammitlər keçirdi və 1999-cu ildə Sudan və Uqanda arasında Nayrobi sazişinin müzakirəsində əsas rol oynadı.

Prezident siyasəti

Karter 1988-ci ildə

1984-cü il prezident seçkilərində Karter potensial namizəd hesab olunurdu, amma namizəd olmadı və Volter Mondeylin Demokrat partiyasından namizədliyini təsdiqlədi. Mondeyl namizədliyini irəli sürdükdən sonra,Karter Reyqan kampaniyasını tənqid etdi, 1984-cü il Demokratik Milli Konvensiyada çıxış etdi və Mondeylə məsləhətlərini verdi. Prezident Reyqanın Mondeyli məğlub etdiyi seçkidən sonra, Karter,vergilərin artırılması ilə bağlı itkinin əvvəlcədən gözlənilən olduğunu söylədi.

1988-ci il prezident seçki dövrü,Karter bir daha namizəd olmaqdan imtina etdi və vitse-prezident Corc Herbert Uoker Buşun ümumi seçkilərdə Respublikaçılardan namizəd olacağını proqnozlaşdırdı. Karter,1988-ci ildə Demokratik Milli Konvensiyada ünvanlı çıxış etdi. Seçkidən sonra,Demokratlar tərəfindən Ağ Evə qayıtmaq üçün uğursuz cəhd edən, Karter, Buşun eyni dərəcədə populyarlıq qazanmadığı üçün Reyqandan daha çətin prezident olacağını söylədi.

1992-ci ildə keçirilmiş prezident seçkiləri zamanı Karter,onun məsləhətlərinə ehtiyac duyan Massaçusetts senatoru Pol Tsonqas ilə görüşdü. Karter, Arkanzasın keçmiş qubernatoru Bill Klintonun haqqında xoş sözlər söylədi və Ross Perotu tənqid etdi. Əsas nəticə olaraq, Karter, 1992-ci ildə Demokratik Milli Konvensiyanın keçmişdə diqqət edilməmiş bəzi problemləri həll etməli olacağından danışdı və ümumi seçkidə Demokratlardan namizəd olandan sonra Klintona dəstək verdi.

Karter, 2000-ci il prezident seçkilərinə bir neçə gün qalmış vitse-prezident Albert Qoru təsdiqlədi və sonrakı illərdə Ali Məhkəmə mübahisəli Buş və Qor hökmündə seçimi Buşa təhvil verməsinə baxmayaraq, seçkinin Qor tərəfindən qazandığına dair fikirlərini səsləndirdi.

2004-cü il seçki tsiklində Karter Con Kerrini təsdiqlədi və 2004-cü ildə Demokratik Milli Konvensiyada çıxış etdi. Karter Florida ştatında baş verən başqa bir səsvermə problemindən də narahatlığını dilə gətirdi.

2008-ci ildə Demokratlardan prezidentliyə namizəd seçkisi arasında,Karter namizədin lehinə danışarkən,həmçinin Karter ailəsinin Obamaya dəstək olduqlarını söylədiyi müddətdə onun əsas rəqibi Hillari Klintonun üstünlüyü üçün senator Barak Obamanı dəstəkləməsi üçün spekulyasiya edildi. Karter,3 iyun superdeleqat ilkin səsvermə bitdikdən sonra,Klintonun təklifini bitirməsinə də münasibət bildirdi. Ümumi seçkiyə qədər gedən Karter, Karterin şərhlərinə cavab verən Con Makkeyni tənqid etdi.

Karter, 2012-ci il seçki dövrünün ilk mövsümündə Respublikaçılardan namizədliyi üçün Mitt Romnini təsdiqlədi, baxmayaraq ki,o,Romnini dəstəkləməsinin,Massaçusets ştatının keçmiş qubernatoru prezident Obamanın qələbəsini ən yaxşı şəkildə təmin edə biləcəyi namizədi hesab etməsi ilə əlaqədar olduğunu açıqladı. Karter, 2012-ci il Demokratik Milli Konvensiyada müraciətini videolentlə təqdim etdi.

Digər fəaliyyətləri

Karter, prezidentlər Ronald Reyqan, Corc Herbert Uoker Buş,Bill Klinton və Corc Uoker Buş ilə birlikdə prezident kitabxanasının açılışında iştirak etdi. Koretta Skott Kinq və Cerald Ford və Teodor Hesbörq cənazələrində məddahlıq etdi.

2019-cu ilin avqust ayından etibarən,Karter Dünya Ədalət layihəsi üçün fəxri sədr vəzifəsini icra edir və əvvəllər Hökumət Komissiyasının Davamlılığı üçün vəzifə yerinə yetirirdi.. Bəzən Maranafa Baptist Kilsəsində Bazar günü məktəbində dərs deməyə davam edir. Karter eyni zamanda Atlantadakı Emori Universitetində dərs deyir və 2019-cu ilin iyununda 37 illik xidmətinə görə mükafatlandırılır.

Siyasi mövqeləri

Ölüm cəzası

Karter,prezident seçki kampaniyaları zamanı,ölüm hökmlərinə qarşı olan kəskin etirazı ilə tanınır. Nobel mükafatı alarkən etdiyi çıxışında,Karter "ölüm cəzasının qadağan edilməsinə" çağırırdı. ABŞ-də və xaricdə edam cəzasının əleyhinə danışmağa hər zaman davam edib.

Nyu Meksiko qubernatoru Bill Riçardsona göndərdiyi məktubda Karter qubernatoru edam cəzasının ləğvi üçün qanun layihəsini imzalamağa çağırdı və əvəzində həbsxanada cəzasız ömür sürülməsini təklif etdi. Nyu Meksiko edam cəzasını 2009-cu ildə ləğv etdi. Karter yazırdı: "Bildiyiniz kimi, Birləşmiş Ştatlar Səudiyyə Ərəbistanı,Çin və Kuba kimi ölkələrin millətləri ilə yanaşı,günahsız məhkumetmə və kobud irqi faciəsinə baxmayaraq ölüm hökmünü icra edən azsaylı ölkələrdən biridir." 2012-ci ildə,Karter,Los Angeles Timesda edam cəzasına son qoyacaq dövlət referendumunun keçirilməsini dəstəkləyən bir məqalə yazdı. Məqaləsində bildirirdi: "ABŞ-də edam cəzasının tətbiqi prosesi artıq sıradan çıxarılmalıdır,daha təsirli və mənəvi cəza alternativi seçmək vaxtı gəldi. Kaliforniya seçicilərinin seçki günü bunu etmək imkanı olacaq."

Karter eyni zamanda bir çox ölüm hökmlü məhkumların,o cümlədən Breyn K. Baldvin (1999-cu ildə Alabamada edam edilmiş), Kennet Foster (2007-ci ildə Texasda əvəz edilən cəza) və Troy Devis (2011-ci ildə Corciyada edam edilmiş) üçün edam hökmlərinin dəyişdirilməsini istədi.

Siyasətdə irqçilik

Karter, 2009-cu ilin sentyabrında "Prezident Barak Obamaya qarşı nümayiş etdirilən qatı düşmənçiliyin böyük bir hissəsinin qaradərili olduğuna, Afroamerikalı olduğuna söykəndiyini düşünürəm" dedi. Obama Karterin qiymətləndirməsi ilə razılaşmadı. Obama CNN-ə verdiyi açıqlamada:"İrqi ayrı seçkilik səbəbindən məni sevməyən insanlar varmı? Əminəm ki, var ... burada əsas məsələ bu,deyil...."

Silaha nəzarət qanunu

Karter,həmlə silahlarına qoyulan qadağaya,silah alıcılarının yoxlanmasına açıq şəkildə dəstək verdiyini dilə gətirdi. 1994-cü ilin mayında Karter və keçmiş prezidentlər Cerald Ford və Ronald Reyqan ABŞ Nümayəndələr Palatasına "yarı avtomatik hücum silahlarının" qadağan edilməsinə dəstək olduqlarına dair məktub göndərdilər. 2013-cü ilin fevral ayında Piers Morgan Tonight tolk şousunda iştirak edən Karter, hücum silahlarına qadağanın həyata keçməyəcəyi mövzusu ilə razılaşdı,bu,ABŞ Milli Tüfəng Assosiasiyasının lobbiçiliyi və "zəif dizli" siyasətçilərə təzyiqləri ilə əlaqəli olardı.

İşgəncə

2008-ci ildə Amnesty Internationala verdiyi müsahibədə Karter Quantanamo buxtasında işgəncə tətbiq edilməsini tənqid edərək, "bu millətin qurulduğu əsas prinsiplərə zidd olduğunu" söylədi. Bildirdi ki, növbəti prezident ABŞ-nin "bir daha məhbusa işgəncə verməyəcəyinə" söz verməlidir.

Səhiyyə

2013-cü ilin oktyabr ayındakı müsahibəsində Karter,ABŞ Səhiyyə islahatının prezident Barak Obamanın böyük uğuru olduğunu qeyd etdi və "indi bunun həyata keçirilməsi ən yaxşı şəkildə sual altındadır" dedi. 2017-ci ilin iyul ayında Karter, ABŞ-nin nəticədə universal səhiyyə sistemini tətbiq edəcəyini bildirdi.

Şəxsi həyatı

ABŞ-nin keçmiş prezidenti Cimmi Karter,Amerikanın səsindən olan video 8 oktyabr 2019-cu il

Karter Pleynsdə,2008-ci il

Karter və həyat yoldaşı Rozalin,Corciyada fəaliyyət göstərən,dünyadakı aztəminatlı işçilərə öz evlərini tikmək,almaq və təmiz su əldə etməyə kömək edən Habitat for Humanity beynəlxalq qeyri-hökumət,xeyriyyəçilik təşkilatında könüllü olaraq çalışmaqları ilə məşhurdurlar.

Karterin hobbilərinə balıqçılıq,rəsm çəkmək,ağac emalı,velosiped sürmək,tennis və xizək idman növləri ilə məşğul olmaq daxil idi. Poeziyaya, xüsusən Dilan Tomasın əsərlərinə maraq göstərir. 1977-ci ildə İngiltərəyə etdiyi dövlət səfəri zamanı Karter, Tomasın Vestminster abbatlığında Şairlər Guşəsinin olmasını təklif etdi; bu təklif 1982-ci ildə nəticəsini tapdı.

Karter eyni zamanda Elvis Presli ilə dostu idi. Karter və həyat yoldaşı Rozalin,30 iyun 1973-cü ildə Presli Atlantada səhnədə çıxış etməzdən əvvəl onunla görüşdülər. Preslinin 1977-ci ilin avqustunda qəfil ölümündən iki ay əvvəl telefonla əlaqələri olmuşdu. Daha sonra Karter, ,Corc Kleynin cinayət işinə kömək etmək üçün Karterdən onun əfvini istəyən Preslidən,1977-ci ilin iyun ayında aldığı absurt bir telefon danışıqlarını xatırladı; Kleyn yalnız o vaxt fırıldaqçılıqda ittiham olunurdu. Presli Ağ Evə bir neçə dəfə zəng etsə də,bu Karterin Elvis Presli ilə son dəfə danışması olacaqdı. Preslinin ölümündən bir gün sonra,Karter bir açıqlama verdi və onun "Amerikanın məşhur musiqi mədəniyyətinin simasını necə dəyişdirdiyini" izah etdi.

Dini

Kiçik yaşlarından Karter xristianlığa dərin bağlılığı vardı.O,özünün doğma şəhəri Pleynsdə Bazar günü məktəbində dərs deyir və doğma diyarındakı Maranata Baptist kilsəsində diyakon idi. Şəxsi andiçmə ibadət xidmətinin təbliğçisi Nelson Prays, onun dua etməkdə köməkçisi,Corciya,Marietta Rosvel Strit Baptist Kilsəsinin pastoru idi. Prezident olaraq,Karter gündə bir neçə dəfə dua edirdi və İsanın onun həyatının əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğunu bildirirdi. Karter gənc ikən,eşitdiyi bir xütbə onu çox təsirləndirmişdi. Soruşdu: "Əgər bir xristian olmağınıza görə həbs olunsaydınız,sizi məhkum etmək üçün kifayət qədər dəlil ola bilərmi?" New York Times qeyd edir ki: "Karter, prezidentliyi dövründə və sonrakı dövrdə evangelist xristianlığı Amerikanın əsas cərəyanına yaxınlaşdırmaqda vəsilə olmuşdur."

2000-ci ildə Karter,Cənubi Baptist Konvensiyasına üzvlüyünü dayandırdı,qrupun doktrinalarının xristian inanclarına uyğun olmadığını söylədi. 2006-cı ilin aprel ayında Karter, keçmiş prezident Bill Klinton və Merker Universitetinin prezidenti Bill Andervud yeni Cənubi Baptist Konvensiyasının təşəbbüskarları oldular. Geniş əhatəli hərəkat bütün irqlər,mədəniyyətlər və konvensiya mənsublarının baptistlərini birləşdirməyə çalışırdı. Şimali Amerikada 20 milyondan çox baptisti təmsil edən on səkkiz baptist lideri qrupu Cənubi Baptist Konvensiyasını alternativ olaraq dəstəklədilər. Qrup ilk iclasını 30 yanvar - 1 fevral 2008-ci il tarixdə Atlantada keçirdi.

Ailəsi

Karterin özündən kiçik bacı-qardaşı:bacıları Qloria Spann (1926-1990) və Rut Stepleton (1929-1983) və qardaşı Billi Karter (1937-1988) vardı,hamısı mədəaltı vəzi xərçəngindən ölüb. O,siyasətçi Hyuq Karterin ilk əmisi oğlu idi və musiqiçi Karterlər ailəsinin uzaq qohumu idi.

İran şahbanusu Fərəh Pəhləvi qucağında IV Cimmi Karter,Rozalin Karter,Karon Karter və Çip Karter ilə birgə 1978-ci ilin yanvarında

Karter və Rozalin Smit 7 iyul 1946-cı ildə Rozalinin ailəsinin kilsəsi olan Pleyns Mesodist kilsəsində evləndilər. Üç oğlu,bir qızı,səkkiz qız nəvəsi,üç oğul nəvəsi və iki oğul nəticəsi var. Meri Prins,(Afroamerikalı qadın qətldə səhv mühakimə olundu və daha sonra əfv edildi) 1971-ci ildən Cimmi Karterin prezidentliyinin sonuna qədər qızı Eminin dayəsi idi. Karter, onun Ağ Evdə işləməsinə köməkçi olaraq,şərti vəzifə sahibi təyin edilməsini istədi. Karterlər,70 illik toy ildönümünü 2016-cı ilin iyul ayında qeyd etdilər və onlar Corc və Barbara Buşdan sonra ikinci ən uzun evli olan prezident cütlüyü oldular. Onların böyük oğlu Cek Karter,Respublikaçı Con İnsayna uduzmadan 2006-cı ildə Nevada ştatından ABŞ Senatına Demokratlar partiyasından namizəd idi. Corciya ştatının keçmiş senatoru,Karterin nəvəsi Ceson Karter,2014-cü ildə Corciya qubernatorluğu üçün Demokratlardan namizəd olaraq, Respublikaçı Con Natan Dilə uduzmuşdu. 20 dekabr 2015-ci il tarixində Bazar günü məktəbində dərs verərkən Karter, 28 yaşlı nəticəsi Ceremi Karterin bilinməyən bir xəstəlikdən öldüyünü açıqladı.

İrsi

Karterin prezidentliyinə əvvəllər bəziləri uğursuzluq kimi baxırdılar. ABŞ prezidentlərinin tarixi reytinqlərində Karter prezidentliyi 19 ilə 34 arasında dəyişir. Prezidentliyi qarışıq qəbul edilsə də,vəzifəsindən getdiyindən bəri apardığı sülhməramlı və humanitar səyləri,Karteri Amerika tarixinin ən müvəffəqiyyətli eks-prezidentlərindən biri olaraq məşhur etdi.

Arxa qapı məcraları: Sülhün dəyəri (2009),sənədli filmi Karterin Kemp-Deviddəki səylərini dəyərləndirir,hansı ki,İsrail və Misir arasında barışığa vəsilə olaraq,Yaxın Şərqə yeganə mənalı sülhü gətirdi. Film,2009-cu ildə,Monako şahzadəsi II Albertin iştirakı ilə Qrimaldi Forumunda, Monte-Karlo Televiziya Festivalında,7 iyun 2009-cu il tarixində açıldı.

İncəsənətdə

50-dən çox mahnı,1970-ci illərdəki Enerji böhranı və 1979-cu il İran girov böhranı ilə əlaqədar bəzi mahnılar,Cimmi Karterə həsr olunub. "Cimmi Karter"eponimləri (adını bir şeyə verən bir şəxs) The Chairman Dancesın,Time Without Measure (2016) albomuna daxil edildi,burada Prezidentin dini etiqadı təsvir edilib.

Fəxri fərmanlar və mükafatları

Cimmi Karter, prezidentliyindən bəri çoxsaylı mükafatlar və rütbələr alıb və bir neçə müəssisə və yer onun şərəfinə adlandırılıb. Onun Prezident kitabxanası, Cimmi Karter Kitabxanası və Muzeyi 1986-cı ildə açılıb. 1998-ci ildə ABŞ Hərbi Donanması üçüncü və sonuncu Seawolf-class sualtı qayığını keçmiş prezident Karterin şərəfinə adlandırdı. Hal-hazırda yaşayan insan adını daşıyan bir neçə dəniz gəmisindən biri oldu. Həmin il o, insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərin şərəfinə verilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Mükafatını və qlobal məsələlərə töhfə verən mühəndisləri tanıyan Huver medalı aldı. 2002-ci il Nobel sülh mükafatını aldı,bu qismən prezident Corc Buşun İraqa qarşı müharibə təhdidlərinə və Karterin Buş rəhbərliyini tənqid etməsinə qismən cavab idi.

Karter,kitablarının səs yazılarına görə ən Qremmi mükafatına 9 dəfə namizəd oldu və üç dəfə - Təhlükəli Dəyərlərimiz üçün: Amerikanın Mənəvi Böhranı (2007),Tam Həyat: 90-larda Yansıtmalar (2016) və İnam: Hamı üçün Səfərə (2019) görə qazandı.

Amerikanın Corciya ştatındakı Souther Field aeroportunun adı,2009-cu ildən Cimmi Karter Regional aeroportu olaraq dəyişdirildi.

Karter, 1984-cü ildə Amerika Uğur Akademiyasının Qızıl lövhə mükafatını aldı.

1991-ci ildə Kanzas Dövlət Universitetində Fi Beta Kappan cəmiyyətinin fəxri üzvü seçildi.

• 
  Karter (sağda), soldan,Corc Buş (ata),Corc Buş (oğul) və Bill Klinton ilə,18 noyabr 2004-cü il tarixində Arkanzas Litl Rokdakı Bill Klinton Prezident Mərkəzinin açılışı zamanı
• 
  Karter 2014-cü ildə keçirilən Vətəndaş Hüquqları Sammitinin Google Hanqout sessiyası zamanı
• 
  Karter (sağda),prezident Barak Obama (mərkəzdə) və Bill Klinton (solda) ilə 28 avqust 2013-cü il, Vaşinqtona yürüşün 50 illiyi zamanı
• 
  Karter (solda) ABŞ Hərbi Donanmasının katibi Con.H.Daltonla, USS Jimmy Carter sualtı qayığının adlandırılması mərasimində,28 aprel 1998-ci ildə
• 
  Cimmi Karter Kitabxanası və Muzeyi Atlanta,Corciya

Ədəbiyyat

• Gary Allen. Jimmy Carter, Jimmy Carter. '76 Press. 1976. ISBN 978-0-89245-006-0.
• Annual register of the United States Naval Academy. 1946–1947. Annapolis, Maryland: United States Naval Academy. June 6, 1946.
• Berggren, D. Jason; Rae, Nicol C. "Jimmy Carter and George W. Bush: Faith, Foreign Policy, and an Evangelical Presidential Style". Presidential Studies Quarterly. 36 (4). 2006: 606–632. doi:10.1111/j.1741-5705.2006.02570.x. ISSN 0360-4918.
• Bourne Peter. Jimmy Carter: A Comprehensive Biography From Plains to Post-Presidency. New York: Scribner. 1997. ISBN 978-0-684-19543-8.
• Brinkley, Douglas. The Unfinished Presidency: Jimmy Carter's Journey Beyond the White House (1998).
• Busch, Andrew E. Reagan's Victory: The Presidential Election of 1980 and the Rise of the Right. University Press of Kansas. 2005.
• Clymer, Kenton. "Jimmy Carter, Human Rights, and Cambodia". Diplomatic History. 27 (2). 2003: 245–278. doi:10.1111/1467-7709.00349. ISSN 0145-2096.
• Dumbrell, John. The Carter Presidency: A Re-evaluation (2nd). Manchester, UK: Manchester University Press. 1995. ISBN 978-0-7190-4693-3.
• Fink, Gary M.; Graham, Hugh Davis, redaktorlar The Carter Presidency: Policy Choices in the Post-New Deal Era. Lawrence: University Press of Kansas. 1998. ISBN 978-0-7006-0895-9.
• Flint, Andrew R.; Porter, Joy. "Jimmy Carter: The re-emergence of faith-based politics and the abortion rights issue". Presidential Studies Quarterly. 35 (1). March 2005: 28–51. doi:10.1111/j.1741-5705.2004.00234.x.
• Freedman, Robert. "The Religious Right and the Carter Administration". The Historical Journal. 48 (1). 2005: 231–260. doi:10.1017/S0018246X04004285. ISSN 0018-246X.
• Gillon, Steven M. The Democrats' Dilemma: Walter F. Mondale and the Liberal Legacy. New York: Columbia University Press. 1992. ISBN 978-0-231-07630-2.
• Glad, Betty. Jimmy Carter: In Search of the Great White House. New York: W. W. Norton. 1980. ISBN 978-0-393-07527-4.
• Godbold, E. Stanly Jr. Jimmy and Rosalynn Carter: The Georgia Years, 1924–1974. Oxford University Press. 2010. ISBN 978-0-19-977962-8.
• Hahn, Dan F. The rhetoric of Jimmy Carter, 1976–1980 // Windt, Theodore; Ingold, Beth (redaktorlar ). Essays in Presidential Rhetoric (3rd). Dubuque, Iowa: Kendall/Hunt. 1992. 331–365. ISBN 978-0-8403-7568-1.
• Hargrove, Erwin C. Jimmy Carter as President: Leadership and the Politics of the Public Good. Baton Rouge: Louisiana State University Press. 1988. ISBN 978-0-8071-1499-5.
• . Little, Brown. 2004. ISBN 978-0-316-32394-9 https://archive.org/details/crisispresidentp00harr.
• Jones, Charles O. The Trusteeship Presidency: Jimmy Carter and the United States Congress. Baton Rouge: Louisiana State University Press. 1988. ISBN 978-0-8071-1426-1.
• Jorden, William J. Panama Odyssey. Austin: University of Texas Press. 1984. ISBN 978-0-292-76469-9.
• Kaufman, Burton I.; Kaufman, Scott. The Presidency of James Earl Carter (2nd). University Press of Kansas. 2006. ISBN 978-0700614714.
• Keys, Barbara J. Reclaiming American Virtue: The Human Rights Revolution of the 1970s. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 2014. ISBN 978-0-674-72603-1.
• Kucharsky, David. The Man From Plains: The Mind and Spirit of Jimmy Carter. New York: Harper & Row. 1976. ISBN 978-0-06-064891-6.
• Mattson, Kevin. What the Heck Are You Up To, Mr. President?. Bloomsbury. 2010. ISBN 978-1-60819-206-9.
• Morgan, Iwan. "Jimmy Carter, Bill Clinton, and the New Democratic Economics". The Historical Journal. 47 (4). 2004: 1015–1039. doi:10.1017/S0018246X0400408X. ISSN 0018-246X.
• Morris, Kenneth Earl. Jimmy Carter, American Moralist. University of Georgia Press. 1996.
• Reichard, Gary W. "Early Returns: Assessing Jimmy Carter" Presidential Studies Quarterly 20#3 (Summer 1990) 603-620. online
• Ribuffo, Leo P. God and Jimmy Carter // M. L. Bradbury and James B. Gilbert (redaktor). Transforming Faith: The Sacred and Secular in Modern American History. New York: Greenwood Press. 1989. 141–159. ISBN 978-0-313-25707-0.
• Ribuffo, Leo P. 'Malaise' revisited: Jimmy Carter and the crisis of confidence // John Patrick Diggins (redaktor). The Liberal Persuasion: Arthur Schlesinger Jr. and the Challenge of the American Past. Princeton: Princeton University Press. 1997. 164–185. ISBN 978-0-691-04829-1.
• Rosenbaum, Herbert D.; Ugrinsky, Alexej, redaktorlar The Presidency and Domestic Policies of Jimmy Carter. Westport, Conn.: Greenwood Press. 1994. 83–116. ISBN 978-0-313-28845-6.
• Schram, Martin. Running for President, 1976: The Carter Campaign. New York: Stein and Day. 1977. ISBN 978-0-8128-2245-8.
• Schmitz, David F.; Walker, Vanessa. "Jimmy Carter and the Foreign Policy of Human Rights: the Development of a Post-cold War Foreign Policy". Diplomatic History. 28 (1). 2004: 113–143. doi:10.1111/j.1467-7709.2004.00400.x. ISSN 0145-2096.
• Strong, Robert A. "Recapturing leadership: The Carter administration and the crisis of confidence". Presidential Studies Quarterly. 16 (3). Fall 1986: 636–650.
• Strong, Robert A. Working in the World: Jimmy Carter and the Making of American Foreign Policy. Baton Rouge: Louisiana State University Press. 2000. ISBN 978-0-8071-2445-1.
• "Topics; Thermostatic Legacy". The New York Times. January 1, 1981. Section 1, Page 18, Column 1.
• Vogel, Steve. "Remembering Failed Iranian Mission". Washington Post. May 4, 2000. June 10, 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 6, 2020 – ArlingtonNationalCemetery.net vasitəsilə.
• Theodore H. White. America in Search of Itself: The Making of the President, 1956–1980. New York: Harper & Row. 1982. ISBN 978-0-06-039007-5.
• Witcover, Jules. Marathon: The Pursuit of the Presidency, 1972–1976. New York: Viking Press. 1977. ISBN 978-0-670-45461-7.
• Zelizer, Julian. Jimmy Carter. Times Books. 2010. ISBN 978-0-8050-8957-8.
• "Jimmy Carter: Life Before the Presidency" (ingilis). Miller Center. October 4, 2016. İstifadə tarixi: September 22, 2018.
• "Jimmy Carter: Life After the Presidency" (ingilis). Miller Center. October 4, 2016. İstifadə tarixi: September 22, 2018.

Xarici keçidlər

• Ağ Evin saytında Cimmi Karter haqqında
• ABŞ VƏ BÖYÜK BRİTANİYANIN ƏN YENİ TARİXİ
• Cimmi Karter Prezident Kitabxanası və Muzeyi  (ing.)
• Karetr Ağ Ev bioqrafiyası  (ing.)
• Karter Mərkəzi  (ing.)
• Amerika prezidentləri Arxivləşdirilib 2020-01-11 at the Wayback Machine

ABŞ portalı