Рашызм

Знак Z выкарыстоўваюць расійскія вайскоўцы і рэкламуе дзяржаўная прапаганда падчас расійскага ўварвання ва Украіну ў 2022 годзе ў разгар расійска-ўкраінскай вайны.

Георгіеўская стужка, якая актыўна выкарыстоўвалася падчас расійскага ўварвання ва Украіну ў 2022 годзе ў разгар расійска-ўкраінскай вайны і як сімвал падтрымкі пуцінізму ў Расіі

Рашызм (руск.: рашизм; англ.: Ruscism, Rashism; ад англ.: Russia, Russian — у маўленні Раша, і італ.: fascismo — фашызм, з канчаткам -ізм), або расійскі фашызм — палітычная ідэалогія і сацыяльныя практыкі кіроўнага рэжыму Расіі ў першай чвэрці ХХІ ст., заснаваная на ідэях «асаблівай цывілізацыйнай місіі» расіян, у прыватнасці рускіх, шавінізме, нецярпімасці да культурных элементаў іншых народаў, таталітарызме і імперыялізме савецкага ўзору, выкарыстанні рускага праваслаўя як маральнай дактрыны і геапалітычных інструментаў уплыву, найперш — энерганосьбітаў.

Расійскі палітолаг Андрэй Піянткоўскі сцвярджае, што ідэалогія расійскага фашызму шмат у чым падобная да нямецкага фашызму (нацызм), а прамовы прэзідэнта Уладзіміра Пуціна адлюстроўваюць ідэі, падобныя да ідэй Адольфа Гітлера. Вынікам нарошчвання рашызму стала расійскае ўварванне ва Украіну ў 2022 годзе.

Этымалогія і азначэнні

Слова «рашызм» утворана злучэннем англійскамоўнай назвы краіны Russia (Раша) з міжнародным словам «fascism». Таксама абыгрываецца сугучча слоў рашызм і расізм. Рашызм — своеасаблівая таталітарная, фашысцкая ідэалогія, сімбіёз асноўных прынцыпаў фашызму і сталінізму. Гэта аснова расійскай захопніцкай геапалітыкі, накіраванай на акупацыю і анексію іншых дзяржаў, часта адзначаную ідэяй «збірання рускіх земляў» і заснаванай на мясцовым супрацоўніцтве і падтрымцы прарасійскіх палітычных сіл у іншых краінах.

Гісторыя

Шматкватэрны дом у Кіеве (вул. Лабаноўскага, 6) разбамбілі расійскімі ракетамі

Паняцце шырока распаўсюдзілася ў нефармальных колах у 2008 годзе — падчас расійска-грузінскай вайны 2008 года. Другая хваля распаўсюджвання адбылася падчас анексіі Аўтаномнай Рэспублікі Крым Расійскай Федэрацыяй, збіцця Boeing 777 пад Данецкам 17 ліпеня 2014 года і пачатку расійска-ўкраінскай вайны ў 2014 годзе.

Паняцце ўведзена Герцэнам у рамане «Былое і думы»" (1868) як «расіянізм» для абазначэння рускай экстрэмісцкай плыні ў Расійскай імперыі. Адраджэнне паняцця — заслуга прэзідэнта Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя Джахара Дудаева, які ўбачыў галоўную рысу расіянізму ў тэрытарыяльнай экспансіі Расіі на Каўказе, гэтую лінію ўспрымання працягнулі Шаміль Басаеў і Аслан Масхадаў, напрыклад:

Ваша вялікаруская мара — седзячы па горла ў гаўне, зацягнуць туды ўсіх астатніх. Гэта і ёсць Расіянізм.

Барыс Грушын бачыў у аснове расіянізму феадальнае рабства і рабства, яго праціўнікі называлі гэтую пазіцыю русафобскай. Аднак прадстаўнікі рускага нацыяналізму ператварылі гэтае паняцце (як спалучэнне «рускага імперыялізму» з «айчынным нацыяналізмам»), узяўшы яго ў аснову сваёй ідэалогіі. Так, нацыяналіст Аляксандр Іваноў-Сухарэўскі агучыў праект пабудовы Святой Русі — звышдзяржавы (класавай імперыі) на чале з народам славяна-русаў, аб’яднаным крывёю, мовай і гісторыяй.

Сярод шматлікіх радыкальных нацыяналістычных рухаў 1990-х гадоў у Расіі, ультраправая фашысцкая Народная нацыянальная партыя Расіі (НПП), заснаваная ў 1994 годзе Аляксандрам Івановым-Сухарэўскім, дырэктарам па адукацыі, і Аляксеем Шырапаевым, натхнёная фашызмам у італьянскім стылі, выдавала сябе за руска-праваслаўны і казацкі рух, распаўсюджвала ідэалогію, якую яна называла «русізмам». Гэтая ідэалогія была спалучэннем папулізму, расавай і антысеміцкай містыкі, нацыянальнай экалагічнасці, праваслаўя і настальгіі па цары. Партыя налічвала ўсяго некалькі тысяч членаў, але гістарычна ўплывала на пазапарламенцкую сцэну ў Расіі праз вядомыя газеты «Я русский», «Наследие предков», «Эра России». Неўзабаве партыя сутыкнулася з законам за распальванне міжнацыянальнай варожасці, «Я русский» урэшце была забаронена ў 1999 годзе, а Іваноў-Сухарэўскі быў асуджаны на некалькі месяцаў зняволення, але пасля вызвалення заставаўся важнай фігурай у колах, блізкіх да Саюза пісьменнікаў Расіі і працягваў сваю дзейнасць.

Асноўныя рысы і характарыстыкі рашызму

Марш памяці Барыса Нямцова ў Маскве 27 лютага 2016 года. Выгляд знутры. Плакат «Стоп рашызм».

У аснове рашызму, які ўжо цалкам замацаваўся ў афіцыйнай ідэалогіі, ляжаць адмаўленне прававой дзяржавы і зацвярджэнне закону сілы, непавага да суверэнітэта суседзяў і самасцвярджэнне праз самавольства і гвалт. Увогуле, гэтыя рысы ўласцівыя любой расійскай уладзе і дасталіся ад Залатой Арды. Адной з асноў рашызму з’яўляецца ідэалогія духоўнай тэорыі РПЦ пра «богаабранасць» рускіх.

На думку расійскага гісторыка Аляксандра Скобава, рашызм — гэта эклектычная сумесь вялікадзяржаўнага шавінізму, настальгіі па савецкім мінулым і цемрашальства праваслаўя. Рашызм таксама характарызуецца пагардай да асобы, жаданнем растварыць асобу ў «большасці» і здушыць меншасць. Рашызм характарызуецца нявер’ем у дэмакратычныя працэдуры, бо «усё гэта толькі інструмент тонкай маніпуляцыі» (сам рашызм аддае перавагу грубым маніпуляцыям). Рашызм зыходзіць з таго, што «народны дух» і «вышэйшы агульны інтарэс» праяўляюцца не праз фармальныя выбарчыя механізмы, а ірацыянальным, містычным спосабам з-за правадыра, які такім стаў таму, што здолеў усіх астатніх падчысціць.

Палітолаг Станіслаў Бялкоўскі сцвярджае, што рашызм маскіруецца пад антыфашызм, але мае фашысцкі твар і сутнасць. Палітолаг Руслан Ключнік адзначае, што расійская эліта лічыць сябе ўпаўнаважанай будаваць уласную «сувэрэнную дэмакратыю» без спасылкі на заходнія стандарты, але з улікам расійскіх дзяржаваўтваральных традыцый. Адміністрацыйны рэсурс у Расіі — адзін са сродкаў захавання дэмакратычнага фасаду, які хавае механізм абсалютнай маніпуляцыі волевыяўленнем грамадзян.

Ідэалогія рашызму

Інгрэдыенты

Рашызм — гэта квазіідэалогія, якая ўяўляе сабой спрэчную сумесь імперыі, вялікадзяржаўнага шавінізму і рэлігійнага традыцыяналізму, заснаваная ў асноўным на настальгіі па савецкім мінулым. Ідэалогія супрацьстаіць заходнім, ліберальна-дэмакратычным каштоўнасцям і інстытутам, уключаючы свабодныя выбары і іншыя грамадзянскія правы і свабоды. Ідэалогія рашызму грунтуецца на нянавісці і зайздрасці да заходніх дэмакратый — Еўропа, ЗША, Канада. У аснове гэтай ідэалогіі — культ нацыянальнага правадыра, які вярнуў Расіі «веліч».

Ідэалогія рашызму дзіўным чынам спалучае погляды на свет як на поле татальнай жорсткай барацьбы за выжыванне з прэтэнзіяй на высокую духоўнасць, да якой, на думку рашыстаў, астатні свет не можа падняцца. У той жа час гэтая ідэалогія з’яўляецца квінтэсенцыяй хуліганства і хамства. Таксама некаторыя праявы заходняй культуры, такія як легалізацыя прастытуцыі, правы сексуальных меншасцей («гейропа»), наркаманаў і інш., могуць быць выкарыстаны для апраўдання «адсутнасці духоўнасці» ў іншых народаў або наадварот — як цывілізацыйная прыналежнасць Расіі да супольнасці цывілізаваных краін.Рашызм — гэта спалучэнне канцэпцыі «асаблівага шляху», пра якую так шмат казалі бальшавікі, з нацысцкай ідэяй перавагі, але не расавай, а духоўнай — на выхадзе давала забойную сумесь, якая называлася «русский мир».

Прафесар Алег Грынёў лічыць, што рашызм трэба выразна адрозніваць ад пуцінізму, бо рашызм тычыцца ідэалагічнага абгрунтавання авантурнай палітыкі цяперашняга расійскага дыктатара Пуціна. Маскоўскі імперыялізм, пры якім ідэалагічныя супернікі (партыйныя ідэолагі, шавіністы і антыкамуністы) аб’ядноўваліся дзеля эканамічнага і палітычнага шантажу дзяржаў на тэрыторыі былой імперыі; бальшавізм цяпер можна разглядаць толькі як форму рашызму. У сваю чаргу клерыкальную версію рашызму спрабуе рэалізаваць маскоўскі патрыярх Кірыл, пра што сведчыць яго канцэпцыя «русского мира». У аснове рашызму ляжыць непрыманне заходняй цывілізацыі, якая супрацьстаіць свайго роду рускай (еўразійскай) цывілізацыі. Маскоўская інтэлігенцыя пагаджаецца з аўтакратам Пуціным, які імкнецца пакласці канец царскаму і бальшавіцкаму ўкраінацыду. Цяпер рашызм — гэта ідэйная аснова пуцінізму. Гісторыя пацвердзіла, што рашызм прадугледжвае перш за ўсё знішчэнне ўкраінцаў як нацыянальнай супольнасці.

Функцыі

На думку прафесара Аляксандра Кастэнкі, рашызм — гэта ідэалогія, якая грунтуецца на ілюзіях і апраўдвае дапушчальнасць любога самавольства дзеля няправільна трактаваных інтарэсаў расійскага грамадства. У знешняй палітыцы рашызм праяўляецца, у прыватнасці, у парушэнні прынцыпаў міжнароднага права, навязванні свету сваёй версіі гістарычнай праўды выключна на карысць Расіі, злоўжыванні правам вета ў Савеце Бяспекі ААН і г. д. Ва ўнутранай палітыцы рашызм — гэта парушэнне правоў чалавека на свабоду думкі, пераслед удзельнікаў «дысідэнцкага руху», выкарыстанне СМІ для дэзінфармацыі свайго народа і гэтак далей. Аляксандр Кастэнка таксама лічыць рашызм праявай сацыяпатыі.

Рашызм выконвае функцыю замены рэлігіі, даючы адэпту адчуванне прыналежнасці да барацьбы паміж «дабром і злом», напаўняючы сэнсам сваё існаванне, апраўдваючы цяжкасці і ахвяры, якія ён прыносіць у рэальнасць, пазбаўляючы яго ад комплексу непаўнавартасці.

На думку Міколы Таменкі, «рашызм» — чалавеканенавісніцкая ідэалогія, якая істотна не адрозніваецца па змесце ад фашызму ці сталінізму. Расія, якая першапачаткова змагалася за інфармацыю і ідэалогію, падтрымлівае ўсе метады ва ўсім свеце (у тым ліку і ваенныя) знішчэння тых, хто не падтрымлівае ідэалогію «русского мира», і забяспечвае рэалізацыю гэтай ідэалогіі любымі сродкамі.

Рашысты

Прыхільнікаў рашысцкай ідэалогіі часам называюць «рашыстамі» альбо «ватнікамі».

Псіхалогія рашыстаў — гэта псіхалогія варожасці, уяўленне аб тым, што нават у Расіі ўсюды ёсць замежнікі. Гэтую псіхалогію маюць людзі, глыбока пакрыўджаныя ўяўнымі ці рэальнымі прыніжэннямі, якім іх падвергнуў Захад. Але ў часы, калі «Расія моцная», у рашыстаў нібыта ёсць магчымасць адпомсціць.

Адметная рыса рашысцкай свядомасці — надзея на сілу. Важнай рысай рашыстаў з’яўляецца мёртвае і палемічнае разуменне гісторыі Расіі, ператварэнне яе ў набор культавых дат, якім пакланяюцца і якім вераць рашысты.

Павярхоўнае, падазронае («вакол ворагі, нас усе хочуць з’есці») і ўвогуле даволі злоснае стаўленне да гэтага карумпаванага свету, погляд на яго як на патэнцыйную здабычу рашысты спалучаюць з дзіцячым наіўным вобразам, што «нас ніхто не любiць». Яны хочуць, каб iх любiлі — як Вялікага Брата. Рашысты распаўсюджваюць патрыярхальныя прынцыпы на адносіны паміж народамі. Яны перакананыя, што любога можна прымусіць, што «сцерпіцца-злюбіцца», што «б’е — значыць, любіць», таму што «для іх жа дабра».

Адзін з самых вядомых расійскіх акцёраў-рашыстаў Іван Ахлабысцін лічыць, што «рашызм — гэта выбар мудрага», і даказвае сваю вернасць сваім перакананням татуіроўкай на руцэ, якую ён называе «брэндам рашыстаў». Ахлабысцін кажа пра рашызм так:

Рашызм — гэта добра. Ён кансалідуецца на міжнародным узроўні, паступова. Рашызм — гэта здольнасць лічыць сябе ўцягнутым у нешта глыбока правільнае, духоўнае, што вынікае з усведамлення таго, што цяпер Расія — апошні бастыён, які стрымлівае чорную хвалю безаблічнага індывідуалізму, цынічнага спажывання, звярынай пажадлівасці і абыякавай жорсткасці. Рашызм — гэта жывое, трапяткое сэрца, поўнае веры ў магчымасць зрабіць усіх на зямлі шчаслівымі. Рашызм — ідэалогія героя. Рашызм — гэта паэзія закаханага. Рашызм — гэта міласэрнасць святога. Рашызм — гэта выбар мудрых. Я б ганарыўся, калі б мяне палічылі рашыстам. Я паспрабаваў бы адказаць на гэта высокае імя. Няхай жыве рашызм!

Рашызм у масавай культуры

• Песня «Гэта, дзетка — Рашызм», Барыс Севасцьянаў.
• «Гімн антырашыстаў», Вадзім Дубоўскі.
• «Рашызм не пройдзе!» Музыка з фільма «Бураціна».
• «З чаго пачынаецца рэптылія?».

Гл. таксама

• Асновы геапалітыкі
• Беларусафобія
• Нацыянал-сацыялізм
• Што Расія павінна зрабіць з Украінай
• Генацыд украінцаў

Спасылкі

• Астап Крыўдзік. Рашызм // Украінская праўда. 18 мая 2010 г
• Звычайны рашызм: Пуцін хоча запатрабаваць ад Украіны газу (руск.)
• Климентьев Вадим (22 сакавіка 2014 г.). Рэквіем па пераможцах: пра наступствы крымскага манеўру Расіі. Хваля.  (руск.)
• Костенко А. Н Рашызм — «дзіцячая хвароба», якая праходзіць з часам?.  (руск.)
• Ляўсенка О. У. Рашызм як ідэалогія Крамля Архівавана 9 снежня 2020.
• Барысаў Сяргей Сяргеевіч. Архівавана 14 ліпеня 2014. Рашызм — Расія на мяжы Архівавана 14 ліпеня 2014.
• Стратэгія Расійскай імперыі Новы фашызм — гэта РАШЫЗМ!
• Крычаць не «Хайль», а «Слава». Барыс Стругацкі аб прастаце фашызму. Артыкул папярэджання 1995 года
• Рускія ў Латвіі крытыкуюць імя Алены і ўкраінскую палітыку (відэа)
• Ігар Гарын. Чаму рашызм горшы за фашызм // Новы час. 19 жніўня 2015г