Perchentyaeth
| Enghraifft o'r canlynol | athroniaeth wleidyddol, cenedlaetholdeb Cymreig  |
|---|
.jpg)
Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru, mae perchentyaeth yn esbonio cyflwr o fod yn berchen tŷ, statws (dyletswyddau ac ati) perchen tŷ (yn enwedig o ran y gyfundrefn nawdd gan uchelwyr Cymru yn ystod yr Oesoedd Canol diweddar a’r canrifoedd dilynol), lletywriaeth, lletygarwch ac yn y blaen.[1]
Term Canoloesol a Chyfoes
[golygu | golygu cod]Er mai hen derm yw "perchentyaeth" caiff ei ddefnyddio hyd heddiw mewn cyd-destun niwtral o berchen tŷ a'r materion sy'n ymwneud ag hynny.[2] Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i'r gair yn y cyd-destun gwreiddiol yma o'r 14g:
Beirdd a welais, bwrdd wely,
Ar faeth perchentyaeth tŷ
- Llywarch Bentwrch i Ddafydd Fychan ap Dafydd Llwyd.
Gall hefyd gael ei adnabod a'i ddefnyddio ar ffurf mwy gwleidyddol i esbonio cysyniad athronyddol a fathwyd ac a hyrwyddwyd gan Saunders Lewis yn negawdau cynnar Plaid Cymru.
Syniadaeth wleidyddol Perthyntyaeth Saunders Lewis
[golygu | golygu cod]Yn ystod yr 1920au a 30au roedd syniadaeth Dosraniaeth (Distributionism) a Sosialaeth Urdd ('Guild Socialism') yn boblogaidd o fewn rhengoedd Plaid Cymru a gan Saunders Lewis ei hun. Roedd hefyd yn boblogaidd gan feddylwyr Catholig fel G.K. Chesterton and Hilaire Belloc. Er gwaethaf bod o dan ddylanwad meddwl cymdeithasol Catholig, nid yw gweledigaeth gymdeithasol Saunders Lewis yn gyfan gwbl yn gymwys i gymdeithas Gatholig, ac nid yw ychwaith yn nodi ei bod felly yn rhagofyniad cyflawni delfryd cymdeithasol o'r fath.
Yn ôl Emyr Williams, "yn hytrach nag enwi ei weledigaeth gymdeithasol fel ‘Dosraniaeth’, neu ‘Sosialaeth Urdd’, enwa Saunders Lewis ei athroniaeth yn Perchentyaeth. O'i gyfieithu'n llythrennol i'r Saesneg, ceir ‘houseownership-ism’, sy'n ymddangos braidd yn feichus yn Saesneg, ac fe’i disgrifir yn well fel system o gwmnïau cydweithredol perchenogaeth fach, neu system rhanddeilydd. Disgrifiodd Saunders Lewis ei hun Perchentyaeth fel ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’.[3]
Syniadaeth
[golygu | golygu cod]Â Williams yn ei flaen i esbonio,
| “ | yn sail i'r ddelfryd gymdeithasol ddosbarthiadol hon oedd y gred bod rhyddid dynol â chysylltiad agos â meddiant eiddo, felly mae'r berchnogaeth sydd wedi'i ddosbarthu'n ehangach o eiddo yw, po fwyaf rhydd y gall cymdeithas fod, felly dylai pawb fod yn ‘berchennog tŷ’. Mae hyn yn deillio o gysyniadau dosbarthwyr ehangach o ryddid ac eiddo a echdynnwyd Sosialaeth wladwriaethol Farcsaidd a osododd eiddo yn nwylo'r wladwriaeth, ac felly'n gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd hefyd yn osgoi cyfalafiaeth marchnad rydd y 19g yr hwn a grynhodd eiddo yn nwylo yr ychydig, ac a esgorodd ar y camfanteisio a gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd dosbarthiad, fel ideoleg, yn feddiannol ar gellir lleoli mwy o naws Gatholig eto yn yr un fframwaith â Sosialaeth Urdd. [3] | ” |
Roedd Dosraniaeth neu Sosialaeth Urdd yn rhoi sail resymegol dros ddosbarthu eiddo'n deg ac adfer rheolaeth gweithwyr mewn masnach, amaethyddiaeth a diwydiant. Mae'n seiliedig yn ei dro ar agwedd ôl-syllol ar hanes Ewrop a, chan ddefnyddio'r Oesoedd Canol fel delfryd, a mynegu pryder am y presennol a'r dyfodol cymdeithas ddiwydiannol dorfol. Wrth alw am ddychwelyd at y gydwybod gymdeithasol Gristnogol, roedd Dosraniaeth a Sosialaeth Urdd, yn erbyn y duedd tuag at ddad-ddyneiddio cymdeithas drwy rheolaeth ganolog y wladwriaeth. Mae Lewis yn dadlau dros effeithiolrwydd y gymuned organig hunangynhwysol. Dyma yn ei hanfod yr oedd Saunders Lewis yn ei eiriol yn ei "Berchentyaeth", sef efelychiad Cymreig o Sosialaeth Urdd neu Ddosraniaeth.[3]
Roedd adferiad cymdeithas i raddfa ddynol, organig i'w gyflawni trwy ddychwelyd i system gymdeithasol nid annhebyg i urddau canoloesol, hynny yw, unedau bach wedi’u trefnu'n ôl dosbarthiadau economaidd naturiol a swyddogaethau cynhyrchiol. Roedd Urddau ('Guilds') hefyd cael eu hystyried yn eu hanfod yn gymdeithasau cydweithredol o gyfalafwyr bach. Byddent gweithredu fel reolwyr anllywodraethol ar gystadleuaeth er mwyn gwirio twf un busnes ar draul un arall fel sy'n arferol o dan gyfalafiaeth laissez-faire. Hefyd byddai'r urdd yn galluogi ei haelodau cyswllt i gronni eu hadnoddau er mwyn gwneud hynny i brynu defnyddiau, nwyddau, offer neu beirianwaith a fyddai y tu hwnt i fodd yr unigolyn, er mwyn atal unrhyw un busnes rhag cyflawni monopoli. Y syniad oedd i creu economi gytbwys neu gymysg o ffermwyr annibynnol a diwydiannau bach yn eiddo i'r gweithwyr eu hunain ac yn cael eu gweithredu ganddynt. Defnyddiodd Saunders Lewis y term ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’. Ffermio bach annibynnol oedd i fod yn asgwrn cefn y gymdeithas yn seiliedig ar reolaeth ddatganoledig, hunangynhaliaeth, ac ailadeiladu gwledig. Y tu hwnt i hyn, fe'i lluniwyd gan Saunders Lewis fel cyfrwng ar gyfer adnewyddiad cenedlaethol a diwylliannol a pharhad Cymru [fel cenedl].[3]
Rôl y Wladwriaeth
[golygu | golygu cod]Mae rôl llywodraeth o dan Sosialaeth Urdd neu Ddosraniaeth yn amwys, ac mae hyn yn wir hefyd am berchentyaeth Saunders Lewis. Tra bod drwgdybiaeth ddofn o allu'r wladwriaeth a'i botensial ar gyfer defnyddio grym gorfodol, ceir cydnabyddiaeth bod rhaid i lywodraeth fodoli. Ond rhagwelwyd bod angen i'r berthynas rhwng yr unigolyn a'r gweithle a'r gymuned a'r wladwriaeth fod ar ffurf hynod gyfranogol-ddemocrataidd er mwyn sicrhau ailddosbarthu teg o eiddo.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- What's Wrong with the World? copi ar-lein o lyfr o'r flwyddyn 1910 gan G.K. Chesterton
- Archifau Saunders Lewis yn y Llyfrgell Genedlaethol
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Perchentyaeth". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 30 Gorffennaf 2024.
- ↑ "Perchentyaeth cost isel". Cyngor Sir Abertawe. Cyrchwyd 30 Gorffennaf 2024.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Williams, Emyr (2005), "7.5. Distributism, Guild Socialism and Perchentyaeth" (yn English), The Social and Political Thought of Saunders Lewis, Papur PhD Prifysgol Caerdydd, p. 206-7
