და

See also: -და-

Georgian

Pronunciation

• IPA^(key): [d̥a]
• Hyphenation: და

Etymology 1

From Old Georgian დაჲ (day), from Proto-Kartvelian *da-.

Noun

და • (da) (plural დები)

1. sister

   Antonym: ძმა (ʒma)

Inflection

Declension of და (see Georgian declension)
	singular	plural	archaic plural
nominative	და (da)	დები (debi)	დანი (dani)
ergative	დამ (dam)	დებმა (debma)	დათ(ა) (dat(a))
dative	დას(ა) (das(a))	დებს(ა) (debs(a))	დათ(ა) (dat(a))
genitive	დის(ა) (dis(a))	დების(ა) (debis(a))	დათ(ა) (dat(a))
instrumental	დით(ა) (dit(a))	დებით(ა) (debit(a))
adverbial	დად(ა) (dad(a))	დებად(ა) (debad(a))
vocative	დავ (dav)	დებო (debo)	დანო (dano)
Notes: archaic plurals might not exist.

Postpositional inflection of და (see Georgian postpositions)
postpositions taking a dative case	singular	plural
-ზე (-ze, “on”)	დაზე (daze)	დებზე (debze)
-თან (-tan, “near”)	დასთან (dastan)	დებთან (debtan)
-ში (-ši, “in”)	დაში (daši)	დებში (debši)
-ვით (-vit, “like”)	დასავით (dasavit)	დებივით (debivit)
postpositions taking a genitive case	singular	plural
-თვის (-tvis, “for”)	დისთვის (distvis)	დებისთვის (debistvis)
-ებრ (-ebr, “like”)	დისებრ (disebr)	დებისებრ (debisebr)
-კენ (-ḳen, “towards”)	დისკენ (disḳen)	დებისკენ (debisḳen)
-გან (-gan, “from/of”)	დისგან (disgan)	დებისგან (debisgan)
postpositions taking an instrumental case	singular	plural
-დან (-dan, “from/since”)	დიდან (didan)	დებიდან (debidan)
-ურთ (-urt, “together with”)	დითურთ (diturt)	დებითურთ (debiturt)
postpositions taking an adverbial case	singular	plural
-მდე (-mde, “up to”)	დამდე (damde)	დებამდე (debamde)

Coordinate terms

Georgian kinship terminology

The first three columns denote particular steps of relationship, in order words they show what distant relatives share.

The fourth column is for a translation. Note that no translation word occurs more than once in that column.

First step	Second step	Third step	Result
any	-	-	ნათესავი (natesavi)
father/mother	-	-	მშობელი (mšobeli)
	father	-	პაპა (ṗaṗa), ბაბუა (babua)
		sister	პაპიდა (ṗaṗida), ბაბუდა (babuda)
		father	დიდი ბაბუა (didi babua), დიდი პაპა (didi ṗaṗa)
		mother	დიდი ბებია (didi bebia)
	mother	-	ბებია (bebia), დიდედა (dideda), ბაბო (babo)
	brother	-	ბიძა (biʒa)
		son/daughter	ბიძაშვილი (biʒašvili)
son/daughter	-	-	შვილი (švili)
	son/daughter	-	შვილიშვილი (švilišvili)
		son/daughter	შვილთაშვილი (šviltašvili)
	wife/husband	father/mother	მძახალი (mʒaxali)
father	-	-	მამა (mama)
	brother	wife	ბიცოლა (bicola), ძალუა (ʒalua), ძალო (ʒalo)
	sister	-	მამიდა (mamida)
		son/daughter	მამიდაშვილი (mamidašvili)
mother	-	-	დედა (deda)
	sister	-	დეიდა (deida)
	sister	son/daugher	დეიდაშვილი (deidašvili)
wife	-	-	ცოლი (coli)
	sister	-	ცოლისდა (colisda)
		husband	ქვისლი (kvisli)
	brother	-	ცოლისძმა (colisʒma)
	father	-	სიმამრი (simamri)
	mother	-	სიდედრი (sidedri)
husband	-	-	ქმარი (kmari)
	brother	-	მაზლი (mazli)
		wife	შილი (šili)
	sister	-	მული (muli)
	mother	-	დედამთილი (dedamtili)
	father	-	მამამთილი (mamamtili)
husband/wife		-	მეუღლე (meuɣle)
	any	-	მოყვარე (moq̇vare)
son/brother	wife	-	რძალი (rʒali)
daughter/sister	husband	-	სიძე (siʒe)
daughter	-	-	ასული (asuli)
son	-	-	ძე (ʒe)
sister	-	-	და (da)
brother	-	-	ძმა (ʒma)

Derived terms

• მოწყალების და (moc̣q̇alebis da)
• მედიცინის და (medicinis da), მედდა (medda)

See also

• დობილი (dobili)
• ნახევარდა (naxevarda)
• დაქალი (dakali)
• სადაქალო (sadakalo)
• დისწული (disc̣uli)

Etymology 2

From Old Georgian და (da), from Proto-Georgian-Zan *da-.

Conjunction

და • (da)

1. and

Laz

Etymology

From Proto-Kartvelian *da-.

Noun

და • (da) (plural დალეფე, Latin spelling da)

1. sister

   ბაბაში ლეტაზ დო დოსქიდინერეფეზ დალეფეთი ნუნჭუნან

   babaşi leťaz do doskidinerepez dalepeti nunç̌unan

   Not only the sons, but also their sisters have a share in their father's land and his inheritance

Inflection

.Georgian.inflection-table tr:hover
{
	background-color:#EBEBEB;
}

Declension of და (da) (see Laz declension)

	singular	plural
absolutive	და (da)	დალეფე (dalepe)
ergative	დაქ (dak)	დალეფექ (dalepek)
dative	დას (das)	დალეფეს (dalepes)
genitive	დაშ(ი) (daş(i))	დალეფეშ(ი) (dalepeş(i))
directive	დაშე (daşe)	დალეფეშე (dalepeşe)
ablative	დაშენ (daşen)	დალეფეშენ (dalepeşen)
locative	დას (das)	დალეფეს (dalepes)
instrumental	დათენ (daten)	დალეფეთენ (dalepeten)
Notes: dialects may differ on declension.

Further reading

• Kojima, Gôichi (2012–) “da[1]”, in Temel Lazca-Türkçe Sözlük Taslağı‎^[1] (in Turkish)
• Marr, N. (1910) “და”, in Грамматика чанского (лазского) языка с хрестоматией и словарем [Grammar of the Chan (Laz) Language with a Reader and a Dictionary] (Материалы по яфетическому языкознанию; 2) (in Russian), Saint Petersburg: Academy Press, page 137a
• Tandilava, Ali (2013) “და”, in Merab Čuxua, Natela Kutelia, Lile Tandilava, Lali Ezugbaia, editors, Lazuri leksiḳoni [Laz Dictionary]‎^[2], online version prepared by Levan Vašaḳiʒe, Tbilisi

Mingrelian

Etymology

From Proto-Kartvelian *da-.

Noun

და • (da) (plural დალეფი)

1. sister

   Antonym: ჯიმა (ǯima)

References

• Kajaia, Otar (2005) “და”, in Megrul-kartuli leksiḳoni [Mingrelian–Georgian Dictionary], online version prepared by Joost Gippert, Frankfurt am Main, published 2001–2004, page 352
• Kipšidze, Iosif (1914) “და”, in Грамматика мингрельского (иверского) языка с хрестоматией и словарем [Grammar of the Mingrelian (Iverian) Language with a Reader and a Dictionary] (Материалы по яфетическому языкознанию; 7)‎^[3] (in Russian), Saint Petersburg: Academy Press, page 221a
• Kiria, Č̣abuḳi, Ezugbaia, Lali, Memišiši, Omar, Čuxua, Merab (2015) Lazur-megruli gramaṭiḳa [Laz–Mingrelian Grammar] (in Georgian), Tbilisi: Gamomcemloba Meridiani, page 785
• Kobalia, Alio (2010) “და”, in Merab Čuxua, Nona Kobalia, Nana Kobalia, editors, Megruli leksiḳoni [Mingrelian Dictionary] (Ḳolxuri seria; 7)‎^[4], online version prepared by Manana Buḳia, Tbilisi: Artanuji, →ISBN